Eerste Druk. Jaargang 1987

[p. 116]

[Beschouwend proza]

Beschouwend proza
Benno Barnard
Uitgesteld paradijs

(De Arbeiderspers, Privé-domein, Amsterdam 1987)

Inhoud

Uitgesteld paradijs is een verzameling van dertien autobiografische verhalen en essays over Barnards leven in ‘de hoofdstad van Europa’ (Brussel), over die hoofdstad zelf en over de geschiedenis van België. De bundel opent echter met een verhaal van ‘voor’ Brussel, over Barnards jeugd en zijn leven op de drempel van de volwassenheid, terwijl de laatste bijdrage in Amerika speelt.

Door deze opzet is Uitgesteld paradijs in de eerste plaats een soort Bildungsroman geworden, die de ontwikkeling beschrijft van de ik-figuur van 7-jarig, buitengewoon egocentrisch jongetje, met een groot vermogen tot fantaseren en een hinderlijke neiging anderen te willen behagen, naar een volwassen man van dertig die naar Amerika vertrekt. Daar tussenin ligt zijn ontdekking van de geschiedenis en van zijn plaats daarin.

De geschiedenis die Barnard ontdekt, is allereerst die van België. ‘Ik weet wel iets van België,’ schrijft hij in het begin van zijn boek; daarom wil hij proberen iets van ‘het zelfingenomen onbenul van stekeblinde Hollandse herrieschoppers’ weg te nemen die zich overal in Brussel en daarbuiten (te) luidruchtig manifesteren. Uitgesteld paradijs wordt daarmee ook de geschiedenis-van-België-volgens-Barnard, een mengelmoes van feitelijkheden en persoonlijke bespiegelingen, met daar doorheen verhalen uit zijn eigen leven: over de clochard die hij een tijdlang onderdak bood en die zijn zolderverdieping volzette met flessen urine en potten uitwerpselen; over Karlijn, ofwel freule Caroline Sabine Josephine Marie Ghislaine, een jeugdliefde die hij na vele jaren weer tegenkomt onder het Centraal Station van Brussel en die dan de ‘face-lift’ van romantisch bloemenmeisje tot call girl blijkt te hebben ondergaan.

[p. 117]

Barnard ruimt ook voor zijn fantasie volop plaats in. Zo wordt een oude ansichtkaart, een kort frontbericht van een soldaat aan zijn geliefde, de aanleiding tot een uitvoerige histoire romancée over het België tijdens de eerste wereldoorlog.

Paradijzen lijken op het eerste gezicht in Barnards Brusselse bijdragen ver te zoeken. Wel verblijft hij een aantal dagen in ‘tropisch België’, het zwoele Jamaica waar de schrijver-diplomaat P. woont, maar zelfs daar is het alles verval wat hij om zich heen ziet. Toch maakt ook dit verval deel uit van Barnards paradijs, hoe tegenstrijdig dat ook mag klinken. Dat paradijs is immers uiteindelijk de wereld van zijn boek! ‘Alleen wie schrijft maakt een nieuw paradijs,’ noteert hij in een van zijn verhalen, ‘een besloten ruimte waarin alles onderling samenhangt’ en waar de tijd stilstaat. Uitgesteld paradijs is ook een boek over het schrijven, over feit en fictie, over de leugen van de geschiedenis. ‘Alles wat je vertelt is per definitie fictie,’ legde Barnard aan Hervormd Nederland uit, ‘ook als je alleen de feiten opschrijft.’

Kritiek

Maarten 't Hart: ‘Barnard lijkt mij een ernstig, een serieus schrijver. Juist omdat zijn fraai gestileerd, beheerst en zorgvuldig geschreven proza mij herhaaldelijk aan dat van Kousbroek deed denken, dacht ik af en toe: had Barnard ook maar een vleugje van diens humor. [...] Wie een boek schrijft over België zou soms een grappig verhaal, een koddige anekdote kunnen inlassen. Dat heeft Barnard niet gedaan. Het zij hem vergeven. Wie zo mooi schrijft, heeft het komische waarschijnlijk niet nodig.’ (NRC Handelsblad, 18-9-1987)

Aad Nuis: ‘Barnard is een betrouwbare gids voor wie een heldere uiteenzetting zoekt, verstandelijk zowel als gevoelsmatig, van de Belgische situatie en de Belgische geschiedenis. Hij windt zich daar soms wel bij op, maar met mate, en zonder het oproepen van de sfeer van een meer idyllisch verleden.’ (De Volkskrant, 25-9-1987)