Eerste Druk. Jaargang 1987

[p. 111]

Koos van Zomeren
Sterk water

(De Arbeiderspers, Amsterdam 1987)

Inhoud

Sterk water gaat over twee broers uit een onoverzichtelijk gezin: de oudste, Bruno, is schrijver, de jongste bioloog. Op initiatief van Bruno gaan ze samen naar Zwitserland, waar deze zijn broer bekent de 20-jarige Sabine Lehm te hebben vermoord; haar kleren heeft hij zelfs nog bij zich.

Behalve door deze verbijsterende mededeling wordt hun verblijf in de bergen bepaald door een gebeurtenis uit hun jeugd die vooral Pieter, de jongste, nog altijd bezighoudt. Als kleuter dreigde hij ooit in een vennetje te verdrinken en wanneer Bruno toen niet zo kordaat was opgetreden, zou het nu nooit tot een gezamenlijke reis naar de Zwitserse Alpen gekomen zijn. Pieter beschouwt zijn oudste broer dan ook zo'n beetje als het ‘fundament’ onder zijn bestaan.

Maar tijdens een onthullend gesprek ergens aan het eind van hun vakantie, geeft Bruno een heel andere lezing van het reddingsverhaal, zoals later, wanneer ze eenmaal thuis zijn, ook de moord in een ander, onaangenaam, licht komt te staan.

Karakteristiek

Van Zomeren toont zich ook in deze roman geen schrijver die alles wat hij te vertellen heeft, er in één keer uitgooit; de belangrijkste ingrediënten van de plot - de reis naar Zwitserland, de toedracht van de moord en Bruno's dreiging zelfmoord te plegen - zijn zorgvuldig over het verhaal verdeeld. Het spel dat de verteller zodoende met de lezer speelt, is vooral in de eerste helft van de roman soms tergend; terwijl de eerste bladzijden lang uitweidt over zijn verleden, popelt de laatste van nieuwsgierigheid om te horen wat er nu eigenlijk precies is gebeurd. Dat proces van versnellen en vertragen wordt heel de roman door volgehouden.

[p. 112]

Sterk water telt 123 bladzijden.

Thematiek

Sterk water is een roman over schuld en verantwoordelijkheid, schijn en werkelijkheid, God en onmacht, dood en identiteits-Suche, waarin het postmodernisme duidelijke sporen heeft achtergelaten. Als er iets te zeggen valt van de werkelijkheid waarin de schrijver zijn personages geplaatst heeft, is het hooguit dat zij er ís; meer niet. Vooral Bruno, de kunstenaar, blijkt doordrongen van het toevallige van de realiteit, maar ook zijn broer is bereid onder ogen te zien dat er in de werkelijkheid maar weinig logica te ontdekken valt; hij slaagt er alleen beter in de verwarring die daarvan het gevolg is, de baas te blijven. ‘Wat is relevant? Dan denk je algauw in termen van oorzaak en gevolg en wat kan de mens daarvan zeggen, behalve dat sommige dingen nu eenmaal later gebeuren dan andere? Ik persoonlijk vind een nuchtere rangschikking van gebeurtenissen in de tijd meestal boeiender dan speculaties over oorzakelijke verbanden.’

Die twee levenshoudingen lopen als een rode draad door het verhaal heen: de nuchter-wetenschappelijke en de emotioneel-artistieke. Terwijl Pieter op zijn manier zijn leven geordend heeft, probeert Bruno dat al schrijvend te doen; een roman lijkt immers samenhang te bezitten. Maar zelfs de zorgvuldig geconstrueerde wereld-in-woorden blijkt slechts een ‘vlakte vol zinloze feiten’.

Kritiek

Carel Peeters: ‘Wat Bruno beweegt is eigenlijk veel te groot voor een novelle-achtige roman, en doordat er vanuit Pieter over geschreven wordt zien we er alleen de buitenkant van. Pieter begrijpt na die week zelfs nog minder van zijn broer. Diens eigen zieleleven is alles behalve wild, dus zitten we met twee niet uit de verf komende personages.’ (Vrij Nederland, 31-10-1987)

Arnold Heumakers: ‘Het gegeven waarmee Van Zomeren in Sterk water van start gaat, belooft te veel in vergelijking met hetgeen niet alleen de hoofdpersoon maar ook de lezer tenslotte overhoudt.’ (De Volkskrant, 6-11-1987)