Eerste Druk. Jaargang 1987

[p. 104]

Ewald Vanvugt
De val van Bali

(In de Knipscheer, Haarlem 1987)

Inhoud

De val van Bali is het grotendeels op ware feiten gebaseerde verhaal over de ‘Vijfde Expeditie’ tegen het Indische eiland Bali, een onderneming die plaatsvond in september 1906 en in enkele dagen tijd een einde maakte aan de onafhankelijkheid van de laatste autonome vorstendommen in de Indische archipel. De handel in opium speelde in de motivatie van deze raid een belangrijke rol. Het Nederlandse gezag in Batavia wilde het staatsmonopolie koste wat het kost beschermen en kon dus niet toestaan dat het middel vanuit het vrije Bali naar de Nederlandse gebiedsdelen werd gesmokkeld. Bovendien vreesden de machthebbers voor annexatie door Engeland of Amerika. Toen een van de Balinese vorsten een gestrand schip liet plunderen en vervolgens weigerde hiervoor een schadevergoeding te betalen, had Nederland een aanleiding gevonden om gewapend in te grijpen.

Het verhaal op deze zwarte bladzijde uit de koloniale geschiedenis van Nederland wordt verteld aan de hand van de belevenissen van een aantal ooggetuigen: ‘rijkeluiszoon’ Anton van Dedem, levensgenieter en toerist van ‘beroep’; zijn vriend Guido de Moor, die als kapitein heeft dienst genomen in het leger; de kunstschilder Nieuwenkamp en de taalambtenaar Schwartz. Belangrijk is ook de mysterieuze Loes Djokdjana, ooit een Nederlandse missiezuster en sinds enige tijd opgenomen in de Balinese gemeenschap.

De strijd tussen Balinezen en bezetters is ongelijk; het is een strijd tussen stokken en krissen enerzijds en geweren, kanonnen en mortieren anderzijds en de uitslag staat dan ook al bij voorbaat vast. Trouw aan een eeuwenoude traditie besluit de inlandse vorst zich echter onder geen enkele voorwaarde over

[p. 105]

te geven en daardoor sterven uiteindelijk ruim 600 mensen door hun trots, omdat ze Balinezen waren, en zoekt Loes Djokdjana de dood uit schaamte, omdat ze een Nederlandse was.

Karakteristiek

De val van Bali is het verslag van een klerk; uitvoerig gedetailleerd en op één toon verteld. Daardoor is het lezen van dit 314 bladzijden lange, op zich pakkende verhaal niet altijd even boeiend. In de eerste hoofdstukken slaagt de auteur er nog wel in verveling te vermijden. Door een functionele scènewisseling weet hij de spanning daadwerkelijk op te voeren, maar vervolgens ebt deze meer en meer weg. Daaraan verandert ook de verteltechniek weinig. Vanvugt heeft regelmatig fragmenten uit brieven, rapporten en dagboeken, kennelijk stuk voor stuk authentiek, ingevoegd die korte samenvattingen geven van wat niet uitgebreid verteld werd. Het duurt echter tot de laatste hoofdstukken, waarin het hoogtepunt (of dieptepunt) van de Expeditie beschreven wordt, voordat de lezer zich weer zo zal laten meevoeren als in het begin van de roman.

Thematiek

De val van Bali is niet alleen rijk aan omvang maar ook aan thema's en motieven. Belangrijk zijn de strijd tussen vrijheid en plicht, tussen plicht en hartstocht, engagement en escapisme, waarheid en leugen. Het centrale thema lijkt mij echter de vraag naar de zin van het bestaan; de overwegingen van vooral Van Dedem krijgen immers minstens zoveel aandacht als het strijdgewoel buiten. Hij en zijn vriend De Moor zijn in levenshouding tegenwoordig elkaars tegenpolen. Ooit noemden zij zich beiden gentlemen of leasure, maar De Moor heeft bewust voor regelmaat in zijn leven gekozen door dienst te nemen. Van Dedem daarentegen ontvlucht nog steeds iedere binding, iedere betrokkenheid bij wie of wat dan ook. Hij is een romanticus, die al reizend probeert te ontsnappen aan de tijd.

Kritiek

Jaap Goedegebuure: ‘Net als Forster maakt Vanvugt het con-

[p. 106]

flict tussen Oost en West tot een probleem door het als een splijtzwam in de Nederlands-koloniale gemeenschap te laten woeden. Zo ontstaan er barsten en scheuren in de relatie tussen twee vrienden, die als ware gentlemen of leasure door de wereld hebben gereisd, tot een van hen koos voor de maatschappelijke zekerheid van een functie bij het leger. [...] Wanneer Vanvugt dit spanningsveld van deze en andere Wahlverwandtschaften had uitgediept en zich wat minder had laten verleiden tot het vergaren van overjarige stijlbloempjes, had hij een geslaagde roman geschreven. Nu zijn de goede wil en de documentaire waarde de voornaamste kwaliteiten van De val van Bali gebleven.’ (Haagse Post, 3-10-1987)

Joop van den Berg: ‘De figuren die het militaire verhaal zouden moeten “duiden” en diepte geven, blijven schimmig. Jammer, want van een boek dat als roman wordt gepresenteerd verwacht je meer dan een ooggetuigeverhaal. Het is nu “iets raars tussen literatuur en werkelijkheid” geworden.’ (Trouw, 19-11-1987)