Eerste Druk. Jaargang 1987

[p. 63]

Willem Frederik Hermans
Een heilige van de horlogerie

(De Bezige Bij, Amsterdam 1987)

Inhoud

Een heilige van de horlogerie is een verhaal over illusie en ontgoocheling met als hoofdpersoon ene Constantin Brueghel, een filosoof die de kost verdient met het controleren van de 1473 klokken die verspreid zijn over 294 zalen van een negentiende-eeuws paleis ergens op het Franse platteland. Zijn taak is eenvoudig maar vereist een grote nauwgezetheid: hij moet ervoor zorgen dat alle klokken gelijk blijven lopen en tegelijk blijven slaan.

Stipt als hij is, kwijt hij zich naar behoren van deze taak, totdat er op een dag een meisje in zijn leven komt dat als twee druppels water lijkt op zijn grote jeugdliefde, de Amerikaanse actrice Louise Brooks. Vanaf dat moment gaan de dingen meer en meer een weg die hij niet heeft gewild. ‘Louise’ plaagt hem door het slagwerk van een pendule met een prop papier te blokkeren, ze daagt hem uit door afspraakjes te maken met zijn hoogste baas, de wethouder van Cultuur en Onderwijs en als op een dag de stuwdam even buiten het dorp het begeeft en talloze inwoners moeten evacueren, beslist het gemeentebestuur dat de lege zalen van het klokkenpaleis als tijdelijk opvangcentrum zullen worden gebruikt. Het gevolg is rampzalig: alle uurwerken worden vernield of als souvenir meegenomen.

De slotscène van de roman toont een eenzame en ontgoochelde Brueghel die in de trein naar Parijs tevergeefs op zijn geliefde wacht. Ach, denkt hij dan, ‘in Parijs zijn zoveel hoeren, 't zou het beste wezen en waarschijnlijk niet erg moeilijk, als ik er een kon vinden die op haar leek.’

Karakteristiek

Het verhaal van Constantin Brueghel is luchtig, overzichtelijk

[p. 64]

van opzet maar soms wat breedvoerig, wat onder meer het gevolg is van het feit dat de hoofdpersoon zelf als verteller optreedt. Zijn relaas begint met een groot aantal citaten over tellen, tijd, klokken en kalenders, die bij nader inzien beschouwingen blijken te zijn uit de scriptie die hij ter afronding van zijn studie schreef. De roman telt 219 bladzijden.

Thematiek

Met Een heilige van de horlogerie heeft Hermans een roman geschreven over perfectie, trouw aan de traditie en nauwgezetheid tegenover oppervlakkig egoïsme, gemeentepolitiek en domheid; en ook over de onachterhaalbare tijd en de geschiedenis en dan vooral over de veranderingen daarin, het eeuwige gevecht tussen vooruitgang en verleden. De personages zien zich geplaatst in een universum dat ingewijden onmiddellijk als typisch Hermansiaans zullen herkennen: een wereld van moedwil en misverstand, waarin mensen altijd bedriegers zijn of bedrogenen. De desillusie wordt dit keer verpersoonlijkt door Constantin Brueghel, die tot zijn schande moet erkennen dat hij niet, zoals hij jaren achtereen heeft gedacht, een godgelijke ‘heerser van de tijd’ is.

Kritiek

Arnold Heumakers: ‘Net als de vier novellen is Een heilige van de horlogerie aanzienlijk cerebraler (het gaat om een pure ideeënroman) dan veel van Hermans' vroegere werk, al ontbreken treiterige opmerkingen over verzorgingsstaat, gelijkheidsstreven en feminisme ook nu niet. Maar treiteren is iets anders dan bijten, schoppen en in het rond slaan. Hermans legt nu uit hoe de wereld volgens hem in elkaar zit. Gelukkig doet hij dat in Een heilige van de horlogerie opnieuw zo intrigerend, zo fantasierijk en in een zo perfecte stijl, dat het mij nog maar steeds niet wil vervelen.’ (De Volkskrant, 30-10-1987)

K.L. Poll: ‘Een heilige van de horlogerie is niet de indrukwekkende roman die men na zes jaar stilte zou verwachten van iemand die met recht beschouwd wordt als een van de twee of drie beste schrijvers van zijn tijd. [...] Men kan ook zeggen: klaag niet, een absurd en goedgeschreven blijspel is toch al bijzonder genoeg?’ (NRC Handelsblad, 6-11-1987)