Eerste Druk. Jaargang 1987

[p. 40]

Renate Dorrestein
Een nacht om te vliegeren

(Contact, Amsterdam 1987)

Inhoud

Een nacht om te vliegeren is het weinig alledaagse verhaal van Linde, een meisje dat door haar vader naar familie in den vreemde wordt gestuurd om er de abortus die zij heeft moeten doorstaan te verwerken. Veel kans om haar evenwicht te hervinden krijgt zij echter niet, want op het landgoed aangekomen blijkt zij een soort katalysator voor de meest absurde gebeurtenissen. Aanvankelijk lijken deze nog georganiseerd door haar oom met de bedoeling het jaarlijkse midzomernachtsfeest extra luister bij te zetten, maar al gauw wordt duidelijk dat zij zich aan iedere vorm van controle onttrekken. Het keukenpersoneel doet braakmiddelen in het eten en buiten wordt de omgeving onveilig gemaakt door kaaimannen en andere reptielen, die door een onbekende hand uit hun kooien zijn vrijgelaten. En dan is er nog ‘de jongen met de gong’, door Lindes nichtje Asa aangezien voor haar verdwenen broer Alex maar in werkelijkheid een ordinaire wellusteling, die zich eerst aan haar en daarna aan haar moeder vergrijpt.

Het aanschouwen van dat deel van het drama is overigens voor Linde niet meer weggelegd; zij duikelt, in een innige omhelzing met een boa constrictor, uit de vensterbank van haar tantes kamer. In het slothoofdstuk maakt ook Asa zich op om de planeet die aarde heet te verlaten, net als haar broer per vlieger. Het is immers een prima nacht om te vliegeren!

Karakteristiek

Met Een nacht om te vliegeren heeft Renate Dorrestein zich opnieuw bewezen als de ongekroonde koningin van de verbeeldingsrijke verteltrant; geen van de vier romans die zij tot nu toe op haar naam bracht, heeft veel te bieden voor lezers die hoge

[p. 41]

eisen stellen aan de waarschijnlijkheid, dus aan de voorstelbaarheid van het vertelde. Dorresteins werk heeft zijn eigen logica maar daarbinnen klopt ook alles. Het is in dit verband belangrijk, te weten dat Asa een van de belangrijkste woordvoerders in haar laatst-verschenen roman is en als er iets is wat deze jongedame typeert, is het wel de overtuiging dat er niets op tegen is de werkelijkheid enig geweld aan te doen.

Dorresteins verteltrant wordt verder onder meer bepaald door de gedetailleerde beschrijvingen en de terloopse verwijzingen naar allerlei duisters dat al gebeurd is of nog staat te gebeuren. Juist het feit dat zij zelden meer dan verwijzingen zijn, zorgt voor een optimale betrokkenheid van de lezer bij het verhaalgebeuren.

De roman telt 158 bladzijden.

Thematiek

Een nacht om te vliegeren is ook een vrouwenboek - de auteur is niet voor niets een feministe van het eerste uur en nog steeds medewerkster van het tijdschrift Opzij - maar het zijn toch andere hoofdthema's die zij voor haar nieuwste roman heeft uitgekozen. Allereerst is er de problematiek van schijn en wezen: Linde voelt zich door de afwijzende houding van haar vader gereduceerd tot die ene uitglijder met rampzalige gevolgen, de abortus, en Asa leeft nadrukkelijk, om niet te zeggen: krampachtig volgens de leer van ene Swami Rama, die zijn volgelingen voorhoudt dat de mens niet zijn lichaam is, niet zijn gedachten. In navolging van de oosterse goeroe strijdt zij dag aan dag voor de bevrijding van ‘het zuivere zelf,’ ‘het deel dat alles overleeft en altijd eigen blijft.’

Een ander belangrijk thema is de onderlinge verhouding van werkelijkheid en verbeelding. Asa neemt het met wat in het algemeen als dé werkelijkheid wordt beschouwd, niet zo nauw; zij leeft in een wereldje van zichzelf en in feite wordt al haar doen en laten ingegeven door maar één wens: dat wereldje in tact laten.

Door de scheuren in het scherm van haar verbeelding wordt de werkelijkheid-achter-de-werkelijkheid echter van tijd tot tijd zichtbaar en dan staat zij te kijk als de dochter die door haar

[p. 42]

moeder wordt achtergesteld, die in haar broer Alex een onoverwinnelijke concurrent heeft en die wanhopig probeert tenminste met hem op gelijke hoogte te raken.

Kritiek

Koos Hageraats: ‘Een nacht om te vliegeren is niet rechtlijnig, eendimensionaal of generaliserend. Het is een boeiend en bij vlagen heel knap boek dat de aandacht verdient die het hier krijgt. Het is een roman waarin werkelijkheid en verbeelding naadloos in elkaar overvloeien, waarin gek en normaal maar moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn en waarin humor en verdriet hand in hand gaan.’ (De Tijd, 23-10-1987)

Arnold Heumakers: ‘Hoe komt het dat Een nacht om te vliegeren ondanks al dat verbale vuurwerk niet boeit? Volgens mij is het vooral te wijten aan het feit dat Dorrestein haar verhaal nagenoeg exclusief vertelt vanuit het perspectief van Asa. De lezer wordt te snel onthuld dat zij het bij het verkeerde eind heeft en omdat voor het misverstand niets substantieels in de plaats komt, neemt onherroepelijk de belangstelling af.’ (De Volkskrant, 23-10-1987)

Diny Schouten: ‘De elementen voor een thriller zijn zorgvuldig bij elkaar gezocht. De timing is tot in de urenindeling van de hoofdstukken volmaakt spannend, en de dialogen zijn naar behoren hard-boiled. Het dient allemaal gelukkig tot niets; zelfs Asa's Swami-Rama-begeestering blijkt zuiver verstrooiend, er is geen opgeheven vingertje te bekennen.’ (Vrij Nederland, 7-11-1987)