Eerste Druk. Jaargang 1986

[p. 118]

Clem Schouwenaars
De reiziger; een najaarsrapsodie

(Hadewijch, Schoten 1986)

Inhoud

Het vertrek van zijn veel jongere vriendin naar Tenerife, waar zij zonder opgaaf van redenen in haar eentje vakantie wil houden, is voor de 50-jarige hoofdpersoon van deze roman aanleiding om ook zelf op ‘reis’ te gaan, maar dan in de omgeving waar hij al zo'n zeven jaar woont. In tegenstelling tot Barbara, die veel buiten was, heeft hij zich eigenlijk nog nooit de tijd gegund de streek en de mensen die er wonen te leren kennen. Hij schilderde, maar niet figuratief. Hij kon het zonder de buitenwereld stellen en had zich toegelegd op abstract werk en naaktportretten. Maar de onrust die het gevolg is van Barbara's vertrek, drijft hem naar buiten.

Terwijl hij al dwalend steeds verder van huis raakt, ontdekt hij allereerst de schoonheid van de natuur. Hij maakt ook kennis met zijn buren, de dertigers Alice en Daniel, die er geen geheim van maken zich graag en veelvuldig te laten prikkelen door naaktfoto's en opwindende lectuur. Verder ontmoet hij onder meer Estelle en Bertrand, een boerenechtpaar dat zich over hem ontfermt nadat hij een val in de sloot heeft gemaakt en bij wie hij ook de nacht doorbrengt, en hun dochter Andrée die, al jong weduwe geworden, in een huisje niet ver van haar ouders woont. Ook bij haar brengt hij de nacht door, aanvankelijk netjes op de bank, maar de tweede nacht deelt hij met haar het bed. In korte tijd lijkt er tussen hen een innige relatie te groeien, maar voor hij zich definitief aan de jonge vrouw bindt, wil de ‘reiziger’ tijd. Hij gaat terug naar huis om de feiten van zijn leven overzichtelijker te rangschikken en daar wacht hem, tot zijn verrassing, Barbara.

[p. 119]

Karakteristiek

De reiziger is een romantisch verhaal, niet alleen door de ontluikende liefde tussen de hoofdpersoon en de jonge Andrée, maar ook door de gevoelvolle beschrijvingen van de natuur en de boerenwoningen waar hij overnacht. Deze zijn, zoals dat in romantische verhalen past, eenvoudig maar sfeervol, met lage balkenzolders en knetterende open-haardvuren. De geschiedenis krijgt hierdoor af en toe iets sentimenteels, wat nog versterkt wordt door de zeer nadrukkelijke aanwezigheid van de verteller. Deze is voortdurend met zichzelf in gesprek en laat maar weinig aan de fantasie van de lezer over. De roman telt 144 bladzijden.

Thematiek

De reiziger is, blijkens de ondertitel, een ‘najaarsrapsodie’. Van Dale noemt een rapsodie een ‘verzameling van (dicht)stukken waarin wel één geest en één strekking is, maar die niet in dadelijk verband tot elkaar staan’. Deze typering past inderdaad in grote trekken op Schouwenaars' roman. De ‘stukken’ zijn de verschillende passages over de ontmoetingen van de hoofdpersoon met de mensen uit de omgeving en die houden geen direct verband met elkaar. De strekking is te vinden op de laatste bladzijde, waar de ‘reiziger’, geheel in de lijn van het voorgaande, woordelijk uitspreekt: ‘Liefde bestaat niet. Het is alleen maar een naam, die wij geven aan een geheel van gevoelens, aan iets onverklaarbaars, iets onbereikbaars, een naam, die wij gemakkelijkheidshalve en lichtzinnig gebruiken, zoals wij dat ook doen met Geluk of God.’

Toch is De reiziger meer dan een verhaal over de liefde; de tocht van de hoofdpersoon door de omgeving is allereerst een zoektocht naar evenwicht. Vanaf het moment dat zijn vriendin vertrokken is, zijn alle vanzelfsprekendheden, is de ‘structuur’ uit zijn leven verdwenen. Hij wordt als het ware voor het eerst sinds jaren gedwongen na te denken over de manier waarop hij zijn leven heeft ingericht. In dat proces spelen de mensen die hij ontmoet een meer of minder belangrijke rol en als hij tenslotte, na de liefdesnacht met Andrée, weer op huis aan gaat, heeft hij een eerlijker kijk gekregen op menselijke relaties

[p. 120]

in het algemeen en daarmee ook op zichzelf. Dat verklaart zijn nogal nuchtere reactie als Barbara hem vertelt dat zij niet langer weg kón blijven. ‘Nog niet,’ antwoordt hij dan. Aan het eind van zijn reis is hij een sadder and wiser man geworden.

Waardering

Jan Vorsselmans: ‘Clem Schouwenaars heeft al met al een sfeervolle “najaarsrapsodie” (ondertitel) geschreven, waarin niet zozeer de plot, maar vooral de beschouwingen die uit de ontmoetingen met de mensen in een natuurlijke omgeving voortvloeien het belangrijkste zijn.’ (Gazet van Antwerpen, 25-5-1986)