Eerste Druk. Jaargang 1986

[p. 98]

Hannes Meinkema
Eén keer over

(Contact, Amsterdam 1986)

Inhoud

Op de een of andere manier staan alle verhalen in de bundel in het teken van woede en machteloosheid. Vaak speelt een onverwerkte echtscheiding hierin een belangrijke rol, zoals in ‘De misantroop van de Place des Vosges’, een van de langste verhalen. Het is het verhaal van een vrouw die naar Parijs is gekomen om te proberen haar ex-man uit haar herinneringen te verdrijven. In het kortere verhaal ‘Turfje’ stort de hoofdpersoon zich na de scheiding in een lesbische relatie, die echter op niets uitloopt, doordat haar nieuwe partner er niet toe kan komen voorgoed met haar echtgenoot te breken.

Soms zijn de gevoelens van woede en machteloosheid het gevolg van een verstoorde relatie met een van beide ouders. Met de moeder bij voorbeeld in ‘Onderweg’, een lange gesproken brief van een jonge vrouw die het ouderlijk huis ontvlucht is, omdat ze niet langer tegen de dominante vrouw opkan. ‘Ik weet wat je nu zou zeggen als we met elkaar praatten: dat ik ben weggelopen van mijn verantwoordelijkheid. (...) Ik denk zelf eigenlijk dat ik ben weggelopen van jou omdat ik gewoon geen keuze voor mijn toekomst kan maken als jij me de hele tijd vertelt wat ik moet doen.’

In een aantal verhalen houden de gevoelens van machteloosheid nauw verband met de liefde. Zo moet de hoofdpersoon in het openingsverhaal van de bundel zichzelf bekennen dat haar huwelijk niet geworden is wat ze ervan verwachtte. Ooit trouwde ze met haar - joodse - man om hem te redden uit Duitse handen, maar nu hij door het onverwerkte oorlogsverleden onbereikbaar voor haar is geworden, kan zij geen andere schuldige dan zichzelf aanwijzen. Want ‘ik, die van hem houd, (...) kan hem zijn schuldgevoel niet afnemen omdat ik het hem zelf

[p. 99]

op de schouders heb gelegd.’ Ook in ‘Samen’, een Yvonne-Keulsachtig verhaal over een moeder die, tegen de zin van haar man in, op bezoek gaat bij haar dochter die haar heil zoekt bij punkers en skin-heads, wordt het huwelijk positiever getekend dan in de meeste andere verhalen.

Karakteristiek

De bundel, die 197 bladzijden groot is, telt 20 verhalen, die in lengte variëren van vijf tot vijftien pagina's. De meeste hiervan zijn innerlijke monologen, waarin gebeurtenissen en de reflectie daarop elkaar regelmatig afwisselen. Opvallend is, dat de (ik-)verteller zich in de meeste verhalen tot een denkbeeldige toehoorder richt, wat deze verhalen iets dagboek-achtigs geeft.

Thematiek

Macht en afhankelijkheid zijn belangrijke thema's in de verhalen die in Eén keer over zijn bijeengebracht. Afhankelijk zijn de hoofdfiguren vooral van hun (ex-)man of hun moeder, soms heel openlijk, soms meer in het verborgene. ‘Wat mensen denken heeft (...) evenveel macht als wat waar is.’ Die afhankelijkheid is vaak de oorzaak van ernstige frustratie, maar ze geeft het leven anderzijds ook doel en richting. ‘Tot nu toe heb ik niet geweten hoe te leven, als niemand me nodig heeft,’ bekent de hoofdpersoon in ‘De misantroop van de Place des Vosges’. Ambivalentie kenmerkt dan ook een groot deel van deze verhalen. Hoezeer de herwonnen vrijheid ook gewenst was, zij berooft de betrokkenen ook van een stukje veiligheid, al wordt ergens ‘blinde geborgenheid’ genoemd. De vrouwen die in Meinkema's verhaalwereld breken met man en verleden worden teruggeworpen op zichzelf... en staren onverwacht in een groot gat. Leegte is een belangrijk motief in de bundel.

Vooral door die tweeslachtigheid lijkt het er op dat Meinkema's personages, vaak zonder dat ze zich dat bewust zijn, op zoek zijn naar een rechtvaardiging van hun levenshouding, die onder meer gekenmerkt wordt door onmacht. Die indruk wordt nog versterkt door de gehanteerde verteltechniek: de innerlijke monologen en het aanspreken van denkbeeldig aanwezige personen.

[p. 100]

Onmacht en onzekerheid zijn de belangrijkste trefwoorden als het er om gaat de levensvisie achter al deze verhalen te typeren. ‘Alleen het toeval kan verandering in mijn leven teweegbrengen, ikzelf kan dat niet,’ beseft de verteller in het al eerder genoemde verhaal ‘De misantroop van de Place des Vosges’. Steeds opnieuw dringt zich aan Meinkema's personages het besef op dat iets voorbij is en dat zij het niet hebben beleefd zoals ze het hadden willen beleven.

Waardering

Inge van den Blink: ‘Eén keer over, ongetwijfeld haar beste verhalenbundel tot nu toe, laat zien dat Hannes Meinkema een steeds kundiger, steeds beheerster schrijfster aan het worden is, die haar eigen thema's behandelt op een indrukwekkende manier.’ (Utrechts Nieuwsblad, 28-3-1986)

An.: ‘Met deze verhalenbundel heeft ze alle aanleiding tot kritiek op haar taalgebruik drastisch uit de weg geruimd. Geen lange, slecht geformuleerde zinnen meer. Helder zet ze haar hoofdpersonen, bijna allemaal vrouwen, neer. Iedere vrouw heeft haar eigen stem, die in eigen woorden en vanuit haar eigen achtergronden een visie geeft op een voorbije liefde.’ (Drentse en Asser Courant, 31-5-1986)