Eerste Druk. Jaargang 1986

[p. 92]

Tessa de Loo
Meander

(De Arbeiderspers, Amsterdam 1986)

Inhoud

Meander is het verhaal over de opkomst en ondergang van een religieuze sekte in een klein dorp ergens in Zeeuws-Vlaanderen, die gesticht is en nog steeds geleid wordt door Jesse Deodaat. Ooit kwam hij, na een grondige analyse van alle zedelijke en religieuze waarden, tot de conclusie dat de mens in wezen gedreven wordt door begeerte, ijdelheid, angst en haat. Nadat hij er vervolgens in geslaagd was zichzelf van deze duistere krachten te bevrijden, had hij zich beijverd om, in navolging van de Heilige van Bengalen, Sri Ramakrishna, een dorp te stichten naar het voorbeeld van ‘Auroville’: een leefgemeenschap op basis van liefde en broederschap.

Aan discipelen bleek geen gebrek en het leven in de commune ontwikkelt zich aanvankelijk dan ook veelbelovend. Het initiatief van Maja, de recalcitrante vrouw van Jesse, tot een reeks van nachtelijke uitstapjes naar Antwerpen betekent echter een fatale wending in het eerst zo harmonieuze leven. Deze openlijke blijken van nog niet onderdrukte begeerten zijn Jesse een doorn in het oog en als Maja op een dag haar nieuwe vriend, Laurens Dewaere, in Meander introduceert, is voor haar man de maat vol en ontgoocheld stapt hij op.

Zijn vertrek luidt een nagenoeg totale ontaarding van het communeleven in, een proces dat niet meer blijkt te stoppen, ook niet als hij na verloop van tijd terugkeert.

En zo dwaalt Jesse tenslotte, drijfnat van de regen, als een melaatse door het donkere en verlaten land van Zeeuws-Vlaanderen, in het gezelschap alleen nog van zijn zoon Frodo, in het bezit van niets meer dan zijn illusies.

[p. 93]

Karakteristiek

Meander telt 277 bladzijden en is verdeeld in drie lange ‘episoden’, waarin steeds een fase in de ontwikkeling van de leefgemeenschap wordt beschreven. De verteller schenkt daarbij ruimschoots aandacht aan de dagelijkse gang van zaken en minder aan de beleving daarvan door de personages. Meander is dan ook meer een ‘situatieroman’ dan een psychologische roman. De vertelafstand is, mede als gevolg daarvan, vrij groot.

Thematiek

Ergens in het laatste deel van de roman komen de vrouwen van de commune bij elkaar, om, in een poging de onderlinge band wat hechter te maken, te bespreken wat hen bezighoudt. De zwangerschap van een aantal van hen is een van de gespreksonderwerpen. Ze ontlokt Maja de verrassende vraag wat een vrouw van haar persoonlijkheid moet inleveren als ze moeder wordt. Die vraag geeft in zijn algemeenheid de centrale problematiek van de roman goed weer. Meander gaat uiteindelijk over zaken als vrijheid en onafhankelijkheid.

Het duurt echter even voordat Jesses volgelingen zich realiseren hoezeer zij zich aan hun leider hebben uitgeleverd; dat wordt tenminste van hen verwacht. Aanvankelijk is de geborgenheid die zijn ideeën bieden groot genoeg om van de vluchtelingen uit de wereld van de Grote Vervreemding die zij zijn, kritiekloze volgelingen te maken. Bovendien is Jesse lange tijd in staat ieder falen door middel van bezwerende verklaringen te doen vergeten.

Het - onbedoelde - gevolg hiervan is echter, dat op den duur waarheid en leugen niet meer uit elkaar te houden zijn, zodat alles één grote ‘brij’ wordt.

In zo'n situatie is het voor Eros, de grote tegenspeler van Jesse, belichaamd door diens vrouw Maja, niet moeilijk zich te handhaven. Het aardse behoudt zijn greep op Sebastiaan, Max en de andere bewoners van Meander en zo wordt Jesse op den duur een roepende in de woestijn. ‘Zuiverheid en eenzaamheid zijn één en hetzelfde ongeluk,’ had een van beide motto's al voorspeld. Het andere luidt: ‘De poging de hemel op aarde te verwezenlijken heeft altijd weer geleid tot de hel.’

[p. 94]

Waardering

Wam de Moor: ‘In Meander lost Tessa de Loo de belofte van haar debuut volledig in. Een grote roman over de menselijke samenleving, een moraliteit waarin een visie op ons bestaan wordt uiteengezet die de moeite van het aanhoren waard is.’ (De Tijd, 14-11-1986)

Arnold Heumakers: ‘Het proces van opkomst en neergang wordt door Tessa de Loo op serene wijze beschreven, in een ouderwets realistische stijl, die zich vrijwel nergens de luxe veroorlooft van een vleugje ironie of satire. Dat zou je een verdienste kunnen noemen, aangezien het gegeven van Meander zich misschien wat al te gemakkelijk leent voor leedvermaak en andere vrolijkheid (...). Maar daarvoor moet wel een hoge prijs betaald worden. Want laat ik het maar meteen zeggen: Meander is het saaiste boek dat ik in tijden gelezen heb.’ (De Volkskrant, 21-11-1986)

Peter de Boer: ‘Voor een succesvol debutant is het tweede boek altijd een zware opgave. Meander is niet geheel zonder gebreken, maar grosse modo is het een geslaagde roman.’ (Trouw, 27-11-1986)