Eerste Druk. Jaargang 1986

[p. 80]

Elisabeth Keesing
Op andere voeten

(Querido, Amsterdam 1986)

Inhoud

Op andere voeten is het verhaal van de bijna zeventigjarige Robinetta (Robin) die haar intrek neemt in het huis van een vriendin om er op de poes te passen en vooral om er eindelijk een begin te maken met het schrijven van de roman die zij al meer dan twintig jaar in zich meedraagt. Maar een val van de trap op de avond van aankomst maakt een vroegtijdig einde aan haar voornemens. Noodgedwongen bivakkeert zij meer dan een etmaal op de grond van de hal, keuken en kamer en in die uren trekt haar leven in flarden aan haar voorbij.

Ondanks tegenkantingen van haar socialistische ouders - ‘Daar kun je niet heengaan, het is een kolonie’ - was zij eind jaren dertig als onderwijzeres naar Indië gegaan. Ze had er de oorlog zien naderen, had er één liefdesnacht beleefd met de Engelse soldaat Alec, het concentratiekamp Tangerang overleefd en was tenslotte, na de bevrijding, met David getrouwd, de man van haar overleden vriendin Stella. ‘Omdat ze herinneringen gemeen hadden. Omdat het nodig was voor Judy.’

Het verhaal van Judy, de dochter van David en Stella, en vooral dat van haar vader dringt zich naarmate het verhaal vordert steeds nadrukkelijker naar voren. ‘De oorlog had David getekend tot een zwaarmoedig man, die niet meer geloven kon dat voorspoed of geluk hem vanzelfsprekend toekwam,’ deelt de verteller ergens mee. Hij wordt vooral gekweld door gevoelens van schuld jegens de slachtoffers van de jodenvervolging - waarom overleefde hij, toch ook een jood, en moesten zo veel anderen sterven? Maar hoe hij hun zijn trouw moet betuigen, weet hij niet.

Tijdens Robins afwezigheid neemt hij echter een ingrijpend besluit. Hij gaat, voor het eerst sinds hij terug is in Nederland,

[p. 81]

naar de Weesperzij, de plek waar Stella opgroeide. Maar hij vindt er weinig terug van de gracht van vroeger en dat heeft een louterende werking. ‘Er was iets in hem schoongespoeld, alsof al het water van de Amstel van alle tijden over hem heen was gestroomd en pijn en vuil had weggewassen.’ Hij haast zich naar het adres waar Robin is; daar aangekomen ziet hij nog net dat ze haar in een ambulance dragen.

Karakteristiek

De structuur van de roman is heel wat eenvoudiger dan de inhoudsopgave doet vermoeden. Deze vermeldt vier wat langere ‘episoden’ - Ingegrift, Eroverheen geschreven, Doorzichtig geworden en In de bewoonde wereld - waarvan de eerste twee nog eens in hoofdstukken zijn onderverdeeld. Deze heten afwisselend In de bewoonde wereld en In de voorbije wereld of, in de tweede ‘episode’, Voorbije dagen. In feite echter heeft de lezer te maken met één doorlopend verhaal, dat regelmatig onderbroken wordt door flash backs.

Het perspectief berust meestal bij Robin, vaak ook bij David, maar is in het algemeen afstandelijk. In de flash backs is het verteltempo hoger dan in de passages die in het verhaalheden spelen.

Thematiek

Het heeft er alle schijn van dat Op andere voeten de roman over ouderdom en dood geworden is die Robin tijdens haar oppas in Sandra's huis wil schrijven. De tegenstelling tussen dood en leven loopt als een rode draad door heel het verhaal, met wilskracht, vitaliteit (Robin) en twijfel, schuldgevoel en onzekerheid (David) als voornaamste motieven.

De grondidee van de roman is de betrekkelijkheid van alles wat in het leven als vanzelfsprekend wordt aangenomen. ‘Niets ging zoals het hoorde,’ realiseert Robin zich ergens in het boek en die woorden gelden in feite als een motto voor het hele verhaal.

Dat geldt vooral ten aanzien van de opvattingen die zij en David er ten aanzien van ouderdom en dood op na houden. ‘Wij wijken niet voor dames en voor heren,’ zong zij ooit met haar

[p. 82]

vriendinnen en die leus kenmerkt ook haar levenshouding in het verhaalheden: de vastberadenheid waarmee zij de categorie tijd probeert te ontkennen. ‘Oud is altijd iemand anders,’ houdt zij David voor. Maar uiteindelijk moet zij erkennen dat de tijd haar niet onberoerd heeft gelaten - zij is ondanks haar wilskracht niet in staat zich zelf uit haar netelige positie onderaan de trap te bevrijden.

Ook David wordt aan het slot ‘bevrijd’ van een kijk op oud worden die niet overeenstemt met zijn mogelijkheden en zo wordt Op andere voeten een verslag van opgang en neergang met als eindresultaat een realistischer, eerlijker houding tegenover leven en dood. Daarop zinspeelt ook het motto: ‘Een mens leeft vele levens. In elk leven/draagt hij zichzelf op andere voeten, andere woorden,/die hij misschien vergeten zal.’

Waardering

Aleid Truijens: ‘Toch overleeft Elisabeth Keesings roman deze verwarrende structuurkunstgrepen, omdat er een krachtige, persoonlijke toon in doorklinkt die de rommelige vorm doet vergeten.’ (NRC/Handelsblad, 7-6-1986)

Frank Ligtvoet: ‘Het grootste probleem in Op andere voeten heb ik met de overdaad aan onderwerpen, die door de relatief kleine omvang van de roman - 140 pagina's - eigenlijk niet uitgewerkt konden worden. (...) Die hoeveelheid hangt naar mijn idee samen met de ongemotiveerdheid van de personages. (...) Het is jammer dat het boek niet beperkt is gebleven tot de beschrijving van Robinetta in het lege huis: haar trotse machteloosheid is indrukwekkend.’ (De Volkskrant, 20-6-1986)