Eerste Druk. Jaargang 1986

[p. 63]

Wessel te Gussinklo
De verboden tuin

(Meulenhoff, Amsterdam 1986)

Inhoud

De verboden tuin is een microscopische beschrijving van enkele dagen uit het leven van een eigenaardige jongen; de vaderloze Ewout, een jaar of elf oud. Hij steelt een paar guldens uit de portemonnee van zijn moeder en koopt daar twee Dick Bosboekjes voor, detectivestrips die hij van zijn moeder nog niet mag lezen. Op school slaagt hij er wel in zijn eigendommen tegen de opdringerige belangstelling van zijn klasgenoten te beschermen, maar hij raakt ze tenslotte toch kwijt als zijn moeder ze ontdekt en voor zijn ogen in stukken scheurt. De hysterische woede-aanval die volgt, doet hem eerst in afzondering op de gang belanden en vervolgens, buiten zichzelf, op zijn kamer. Andere hoogtepunten in het leven van die dagen zijn de tochten naar de straat waar Hanneke woont, het meisje uit de klas dat de fantasie van Ewout en zijn vrienden danig op hol doet slaan. Al gauw wordt haar moeder de luidruchtige aanbidders echter beu. Zij komt op school haar beklag doen en benadert ook Ewouts moeder en daarmee komt ook aan deze avonturen een eind.

Veel meer dan over deze op zich weinig opwindende gebeurtenissen gaat de roman echter over Ewouts indrukken, zijn fantasiebeelden, herinneringen en verlangens. Over zijn angst anderen te mishagen; over het gefantaseerde paard in de kelder en over zijn vader, die tijdens de oorlog door de Duitsers is opgepakt en vermoord. Het zijn die gevoelens die hem aanzetten tot dwanghandelingen als brandstichting, dierenmishandeling en de bijna-moord op zijn klasgenoot Nico. Tenslotte zoekt al dat opgekropte innerlijk leven een uitweg in een erectie en, waarschijnlijk, een eerste zaadlozing.

[p. 64]

Karakteristiek

De roman telt 242 bladzijden en is opgebouwd uit twee delen, die ieder negen hoofdstukken tellen. Als titels hiervoor dienen korte citaten uit de bijbehorende tekst.

Het verhaal stelt hoge eisen aan de lezer, niet alleen doordat de meeste gebeurtenissen zich in Ewout afspelen en door de verbrokkelde tijdsstructuur, maar vooral ook door de stijl waarin het verteld wordt. De beschrijvingen van Ewouts innerlijk leven zijn meestal zeer uitvoerig. Ogenblikken worden opgerekt tot vele alinea's tekst, terwijl de overmaat aan nuancering vooral in het eerste deel nogal eens tot herhaling leidt. De roman is niet gebouwd op snelheid, al is het ritme soms stotend en gejaagd.

Thematiek

De verboden tuin is een verhaal over stilstand en beweging, over zinvolle eenheid en absurditeit, over herkenning en bevreemding; de tegenstelling is het belangrijkste middel met behulp waarvan de inwendige structuur ervan vorm heeft gekregen. Want voortdurend is er sprake van twee werelden: ‘de ene was oneindig groot, vol samenhang en bedoeling, vol belofte, warm en helder naar hem toegewend; (...). De andere wereld was duister, klein, benauwd, vol koortsachtige beweging, zonder doel of zin; uitsluitend beweging, en onophoudelijk veranderen om zichzelf - bezeten, duister.’ Die ‘ene wereld’ is de wereld van Ewouts fantasie: de ‘volstrekte’ wereld waarin alles op zijn plaats staat en zichzelf is, ontdaan van verwarrende bijzaken; de wereld, kortom, zoals die ook in het motto beschreven wordt. Die wereld voelt hij aan als meer ‘waar, meer bestaand’ dan de wereld buiten. In die ‘volstrekte’ wereld is hij onkwetsbaar en almachtig; daar is hij het enig echte. Ewouts levenshouding is in belangrijke mate solipsistisch (= alleen zijn eigen ik en zijn bewustzijnsdaden bestaan).

Maar niet altijd slaagt hij erin afstand tot de dingen te bewaren. Vaak is alleen al de blik van anderen voldoende om hem het idee te geven dat hij anders is en de harmonie te verbreken. Bovendien is hij zich te bewust van zichzelf. Daarom slaagt hij er nooit voor lang in de wereld bijeen te houden.

[p. 65]

Ook Hanneke's beeld dringt zich meer en meer aan hem op. Aanvankelijk probeert hij haar nog in zijn fantasieën in te passen, maar vooral in het tweede deel van de roman lukt dat niet meer. ‘Er was maar één gebeuren en dat was Hanneke zelf: hoe ze reageerde, wat hij met haar deed.’ Die ontwikkeling is er tenslotte de oorzaak van dat hij, of hij wil of niet, de geheime tuin van zijn dromen achter zich moet laten en een nieuwe levensfase binnentreedt: De verboden tuin is vooral een roman over volwassen worden.

Waardering

T. van Deel: ‘Te Gussinklo heeft beslist een ander boek over kinderervaringen geschreven. Zijn Ewout is geen Kees de Jongen, geen Werther Nieland, geen Anton Wachter, geen Albert Egberts en in zoverre valt aan zijn roman originaliteit niet te ontzeggen. Maar zijn jongen is met teveel nadruk behept met dat verlangen naar ongedeeldheid, terwijl bovendien dat verlangen op een esthetisch onbevredigende manier bij herhaling uiteengezet wordt. Uiteengezet - dat is wel het woord ervoor, want Te Gussinklo's detaillering heeft echt iets belerends en schiet te kort als het om suggestiviteit gaat.’ (Trouw, 12-6-1986)

P.M. Reinders: ‘Ondanks de genoemde bezwaren is De verboden tuin een boeiend boek dat een scherp beeld geeft van de moeilijke overgang van kind naar puber.’ (NRC/Handelsblad, 30-5-1986)