Eerste Druk. Jaargang 1986

[p. 57]

Rudolf Geel
De vrouwenbron

(De Arbeiderspers, Amsterdam 1986)

Inhoud

De vrouwenbron is een wat weemoedige schets van het studentenmilieu in de vroege jaren zestig. De belangrijkste figuren zijn Sandra Wiechman, Steven Tetterode en Hugo Penning, die door het lot bij elkaar worden gebracht; dit lot is Vlögel, die een werkgroep geschiedenis leidt. Zij moeten een antwoord zien te vinden op de vraag hoe de minnaar van de middeleeuwse non Beatrijs middenin de nacht, ondanks de gesloten poorten, de stad uit kon komen. Maar alleen Sandra lijkt enige belangstelling voor dit probleem te kunnen opbrengen; de twee anderen zeker niet.

Nadat zij een tijdlang veelvuldig met zijn drieën zijn opgetrokken, brengt de dood van Hugo's moeder hem en Sandra dichter bij elkaar. Niet lang na de begrafenis trekt zij bij hem in en uiteindelijk trouwen zij. Maar lang duurt hun huwelijk niet. Hugo ‘vlucht’ in buitenlandse correspondentschappen voor de krant waar hij werkt en Sandra vindt tenslotte een toevluchtsoord bij Steven. Na drie jaar geregeld elkaars gezelschap te hebben gezocht, verlaat zij hem echter onverwachts om een avontuur te beginnen met een gepensioneerde zeeman. Een daad van ‘verzet tegen het leven’. Hij ziet haar pas terug als haar roman Inwijdingen in de winkels ligt en zij in zijn woonplaats een lezing houdt. Aan het eind van die avond, die hij verscholen achter in het zaaltje doorbrengt, neemt hij het besluit om zijn visie op de voorbije jaren op papier te zetten.

Karakteristiek

Het boek telt 171 pagina's en bestaat uit drie ‘hoofdstukken’, die Piazza del Campo, Inwijdingen en De vrouwenbron heten. Het duurt echter tot bladzijde 107 voordat de roman de belang-

[p. 58]

rijkste geheimen betreffende zijn structuur prijsgeeft. Aanvankelijk namelijk lijken de eerste twee delen maar weinig met elkaar te maken te hebben: er is sprake van een man die met zijn gezin in Siena is en die vertelt ooit een roman geschreven te hebben; daarna verspringt het perspectief van eerste naar derde persoon en gaat het ineens over ene Sandra Wiechman. Aan het begin van het derde ‘hoofdstuk’ blijkt echter dat Inwijdingen eigenlijk de roman is die deze Sandra geschreven heeft, een roman over haar studententijd aan het begin van de jaren zestig. In dat laatste deel plaatst Steven Tetterode, althans: degene die in haar boek zo heet, bij haar visie op die jaren enkele kanttekeningen. Het eerste en derde ‘hoofdstuk’ spelen minstens twintig jaar na die studietijd en vormen als het ware het kader waarbinnen Sandra's roman een plaats heeft gekregen.

Het is opvallend, dat het omslag van die roman Inwijdingen kennelijk exact hetzelfde is als dat van De vrouwenbron en een afbeelding vertoont van het schilderij Der Jungbrunnen van de middeleeuwse kunstenaar Lucas Cranach der Aeltere. Hierop is een bron te zien die vrouwen hun jeugd teruggeeft. Links gaan zij oud en verlept het water in, om er rechts weer jong en mooi uit te komen.

Thematiek

Gezien de titel en de verwijzing daarin naar het schilderij Der Jungbrunnen lijkt het verstrijken van de tijd en de wens het proces van afbraak en verval te stuiten de belangrijkste problematiek in De vrouwenbron te zijn. Er is echter een thema dat zich nadrukkelijker opdringt, namelijk de vraag naar de zin van de menselijke existentie. De personages in deze roman zijn, én in de visie van Sandra Wiechman én in die van haar ‘commentator’, zonder uitzondering zoekers naar de ‘waarheid, als enige, wankele basis voor het zin geven van hun bestaan.’ De geschiedenis-als-wetenschap en het schrijven spelen hierin een rol als de wegen waarlangs de romanfiguren hun doel proberen te bereiken. Het zijn de belangrijkste motieven aan de hand waarvan de kernproblematiek van de roman gestalte krijgt.

Maar wat is waarheid? In elk geval niet het verhaal in Sandra's

[p. 59]

roman, want daarin lijken alleen mislukking en dood bestaansrecht te hebben. De vergeefsheid die het streven van haar personages kenmerkt, leidt gemakkelijk tot de gedachte dat zij net zo goed niet hadden kunnen bestaan en tegen zoveel cynisme verzet Steven zich nadrukkelijk. Hij wenst ervan uit te gaan dat de werking van de geschiedenis traag is en dat het effect van veranderingen vrijwel nooit kan worden waargenomen. Toch moet een mens erop vertrouwen dat zijn ideeën ooit uitwerking zullen hebben. De vrouwenbron is uiteindelijk een roman over de vraag naar de rol van de mens in de tijd.

Daarom is de ‘Jungbrunnen’ geen symbool van wel of niet ouder worden, maar van de vraag of de mens in het licht van de historie slechts de waardeloze rest van het leven is of een zinvolle toevoeging aan de wereld.

Waardering

Hans Vervoort: ‘De vrouwenbron is geen wereldschokkend boek, maar een geslaagd werkstuk van een goed schrijver, en het geeft vaak en op onverwachte momenten de ontroering die alleen de betere boeken teweeg kunnen brengen.’ (NRC/Handelsblad, 14-3-1986)

Doris Grootenboer: ‘De vrouwenbron is aardig van opzet, maar de ingewikkelde structuur staat in geen verhouding tot de toch wat magere inhoud.’ (Algemeen Dagblad, 15-3-1986)