Eerste Druk. Jaargang 1986

[p. 51]

Inez van Dullemen
Het gevorkte beest

(Querido, Amsterdam 1986)

Inhoud

Het gevorkte beest is een toneelroman, waarin alles draait om het instuderen van King Lear, ‘Shakespeare's grootste stuk’. De centrale figuur van de roman is Raymond Majevski, een Amerikaanse regisseur van Duits-joodse afkomst met heel eigen ideeën over de vertolking van deze tragedie. King Lear moet experimenteel toneel worden, absurd en shockerend; van de acteurs eist hij dat zij zich onvoorwaardelijk aan het publiek uitleveren.

Deze visie op Shakespeare's stuk is niet alleen aanleiding voor verwarring en onzekerheid; zij confronteert de spelers ook op indringende wijze met zichzelf. Stuk voor stuk worden zij op de nietswaardigheid van hun bestaan gedrukt, op de chaos die binnenin hen heerst en voor een van hen, de figurant Ernst, is dit zelfs voldoende om zich in de rivier te verdrinken.

Ook Ray zelf, die zich, gedekt door zijn zwarte hoed en de mening dat zijn rol beperkt zal moeten blijven tot die van ‘bemiddelaar’, lange tijd op veilige afstand heeft kunnen houden, ontkomt op den duur niet aan een reis naar de ‘onderwereld’. Na de laatste repetitie neemt hij de trein naar Sachsenhausen, waar ooit zijn ‘niemandsland’ begon. Maar tot een ommekeer komt het in dit vijfde ‘bedrijf’ niet. Na de hernieuwde kennismaking met het voormalige concentratiekamp reist hij niet terug naar Marianne, zijn geliefde, om haar zijn geschiedenis te vertellen, maar naar Amerika, het land van de oppervlakkigheid, het land van de schijn.

Karakteristiek

De roman telt 218 bladzijden en is opgebouwd uit een Proloog en vijf Episoden. Verder zijn er 54 ongenummerde hoofdstuk-

[p. 52]

ken, waarvan de onderwerpen als titels dienst doen. De eerste en vijfde Episode worden voorafgegaan door een motto uit King Lear: ‘A man can see how this world goes with no eyes’ en ‘When we are born, we cry that we are come to this great stage of fools.’

Het verhaal wordt in de derde persoon verteld; het perspectief ligt afwisselend bij een van de personages. Het gevorkte beest is hierdoor een breed opgezette kaleidoskopische roman geworden, waarin dialoog en (innerlijke) monoloog de belangrijkste verteltechnieken zijn. De nadruk ligt mede daardoor meer op de innerlijke dan op de uiterlijke wereld - Het gevorkte beest is een psychologische roman. Een goed leesbare roman ook, wat voor een belangrijk deel komt door de korte scènes, de veelvuldige perspectiefwisselingen en de spanning, die zeker ook aanwezig is.

Thematiek

De auteur wil nadrukkelijk dat haar roman gelezen wordt in het licht van de doolhof-symboliek. Niet alleen toont het omslag een labyrint met daarin een klein verdwaald mensje; ook de eerste bladzijde van de Proloog bevat een niet te missen verwijzing: ‘Het leven van ieder mens is een labyrint met in het centrum de dood.’ Dat is de uiteindelijke idee van de roman, die gestalte krijgt via thema's als vervreemding, ontwrichting en dood.

Een andere verwijzing die zich opdringt, is die naar het toneel. Zij voert de lezer naar de complexe problematiek van de verhouding tussen schijn en werkelijkheid, een van de belangrijkste thema's in het boek. Wie acteert, speelt iemand anders, leent als het ware tijdelijk diens identiteit. ‘Schijn is de vorm waarvan het toneel zich bedient,’ luidt een van de stellingen die Ray tijdens de eerste lezing van het script op papier zet. Maar hij wil juist dat de acteurs zichzelf spelen. ‘Met Lear gaan wij de muil van de chaos binnen,’ houdt hij hen voor. Wat hij wil, is de ontmaskering van de illusie laten zien, met als uiteindelijk resultaat de mens zonder status, zonder macht, zonder afkomst: het gevorkte beest.

Dat vereist van spelers en figuranten dat zij bereid zijn zich

[p. 53]

open te stellen voor ‘pijn’: het instuderen van King Lear confronteert hen onontkoombaar met zichzelf en daarmee komen de problemen. Want vrijwel allemaal hebben ze een stuk verleden dat niet overdraagbaar is - krijgsgevangenschap, het concentratiekamp, chaos en eenzaamheid - en voor een van hen loopt de confrontatie dan ook fataal af. Behalve over ontwrichting en dood, schijn en werkelijkheid, gaat Het gevorkte beest over identiteitsproblemen en de onmacht tot leven, over de zin van het bestaan.

Waardering

Max Nord: ‘Eerder onderscheidden haar boeken zich door traditionalisme en groot vakmanschap; de “toegevoegde waarde” van haar werk is gelegen in een levendige, altijd boeiende stijl, een gevoelig en intelligent waarnemingsvermogen en een betrokkenheid bij haar onderwerpen die de lezer doordringt en meesleept. Haar nieuwe grote roman Het gevorkte beest is daar weer een bijna overrompelend voorbeeld van.’ (Het Parool) Hans Warren: ‘Inez van Dullemens waarheden zijn uiteraard lang zo overtuigend niet als die van Shakespeare. Daar is ze een te kritiekloos navolgster van allerlei modieuze zaken voor. Desondanks haalt zij met deze boeiende roman punten binnen voor de literaire competitie.’ (Provinciale Zeeuwse Courant, 14-6-1986)