Eerste Druk. Jaargang 1986

[p. 40]

Rudi van Dantzig
Voor een verloren soldaat

(De Arbeiderspers, Amsterdam 1986)

Inhoud

Het verhaal dat Van Dantzig in Voor een verloren soldaat vertelt, is het verhaal van de 11-jarige Jeroen, die tijdens de hongerwinter met een aantal andere kinderen naar Friesland reist om daar het einde van de oorlog af te wachten. Hij komt er terecht in de vreemde wereld van het kustplaatsje Laaxum. De mensen spreken een taal die hij aanvankelijk nauwelijks verstaat en ook de ‘vreze des Heren’, die in de streng calvinistische gemeenschap een belangrijke rol speelt, is hem onbekend.

Behalve het geloof leert hij die winter ook en vooral de sexualiteit kennen. Een stoeiparij met Jan Hogervorst, een buurjongen uit Amsterdam, die in het nabij gelegen Scharl is ondergebracht, zet zijn fantasie in werking. Hij gaat ernaar verlangen Jan aan te raken, hem vast te houden en zo wordt hij zich, ‘afstandelijk en eenzaam’, van zichzelf bewust.

Als na de Duitse capitulatie de geallieerden voor enkele dagen hun tenten bij het dorp opslaan, wijdt een van hen (‘Wolt’) hem verder in de geheimen van de lichamelijke liefde in. Jeroen beseft echter nauwelijks wat hem overkomt en hij reageert dan ook niet zoals de soldaat van hem verwacht. Bovendien dringt zich meer en meer het idee aan hem op dat wat er tussen hem en de soldaat gebeurt, zondig is. Toch is hij verbijsterd, verontwaardigd ook, als hij op een dag hoort dat de Amerikanen onverwacht vertrokken zijn. Hij weet ook nauwelijks hoe hij moet reageren als zijn moeder hem komt halen. Enerzijds is hij blij haar weer te zien, anderzijds is hij bang dat ‘Wolt’ terug zal komen en hem hier niet zal vinden.

Terug in Amsterdam valt het hem moeilijk weer mee te doen met het ‘gewone’ leven. Zijn ervaringen in Friesland staan als een muur tussen hem en zijn ouders, zijn leeftijdgenoten.

[p. 41]

Systematisch kamt hij de stad uit op zoek naar ‘zijn’ soldaat, maar als op een dag de scholen weer beginnen, kan hij alleen maar vaststellen dat deze (voorgoed) verdwenen is.

Karakteristiek

Van Dantzigs debuutroman telt 255 bladzijden, die verdeeld zijn over drie ‘episoden’: Hongerwinter, Bevrijding en Vrijheid, blijheid; het middenstuk is verreweg het langst. Een nadere onderverdeling is aangebracht via cijfers en regels wit.

De roman wordt, zorgvuldig en gedetailleerd, in de eerste persoon verteld, overwegend in chronologische volgorde en de tegenwoordige tijd. Samen maakt dit Van Dantzigs debuut een uitermate goed leesbaar boek.

Thematiek

Voor een verloren soldaat is allereerst een roman over inwijding, over de stap naar (lichamelijke) volwassenheid. Deze thematiek wordt onder meer gedragen door belangrijke motieven als vervreemding, verlorenheid en isolement. Aanvankelijk is Jeroens entree in Laaxum een radicale breuk met alles wat hem vertrouwd is, maar naarmate de winter vordert, groeit er onmiskenbaar een band met zijn nieuwe omgeving. Behalve door de warme moederlijkheid van Mem wordt deze ook hechter door zijn relatie met ‘Wolt’, al zorgt deze vriendschap tegelijkertijd voor een nieuw isolement, namelijk ten opzichte van zijn ouders en zijn vroegere vrienden. Als Jeroen naar huis gaat, is hij kind-af. Deze problematiek komt allereerst tot uiting in de gebeurtenissen en verder via het beperkte perspectief: eerste persoon enkelvoud, tegenwoordige tijd. De lezer zit als het ware in de hoofdpersoon opgesloten.

Een ander thema in de roman is dat van geloof en schuldgevoel; hiernaar verwijst ook het motto, een viertal versregels van Ida M. Gerhardt: ‘(...) dan vouwen zij de handen,/de disgenoten in het huis./Van tafelrand tot tafelranden/geschikt tot een onzichtbaar kruis.’ De laatste vijf bladzijden, die ruim dertig jaar na de bevrijding spelen, maken Voor een verloren soldaat ook tot een roman over desillusie: Jeroen komt tot de conclusie dat de werkelijkheid weinig van zíjn bevrijding heeft overgela-

[p. 42]

ten en zo krijgt de titel van de derde ‘episode’ (Vrijheid, blijheid) onmiskenbaar een ironische betekenis.

Waardering

Diny Schouten: ‘Laat ik zeggen, om enigszins rekkelijk te lijken, dat Van Dantzig het soms wat al te mooi heeft willen zeggen. Boerenroman-mooi zelfs, maar dat past wel aardig bij de pastorale sfeer van het boek.’ (Vrij Nederland, 7-6-1986)

Wim Sanders: ‘Hoewel Van Dantzig soms een omslachtig stilist is en er niet altijd in slaagt het perspektief van een twaalfjarige vast te houden, is Voor een verloren soldaat toch een indrukwekkend boek. Op iedere bladzijde is het beklemmende van Jeroens leven voelbaar, zonder dat Van Dantzig daar in zijn beschrijvingen op hamert. Ook de verhouding met Wolt, de Amerikaanse soldaat, en de daardoor loskomende, tegenstrijdige gevoelens wordt bewonderenswaardig subtiel en beheerst opgetekend.’ (Het Parool, 18-7-1986)