Eerste Druk. Jaargang 1986

[p. 28]

Willem Brakman
De graaf van Den Haag

(Querido, Amsterdam 1986)

Inhoud

De graaf van Den Haag is het verhaal van twee vrienden, de heren Pop en Hop. De eerste is vervalser van schilderijen, ‘kunstschilder naar believen’, zoals het naambordje naast zijn deur vermeldt. Vooral het werk van Koekoek bezorgt hem veel (geldelijk) succes. 's Ochtends werkt hij evenwel voor zichzelf, want, zo schreef Herman Gorter ooit: de ochtend behoort de muze. Hij laat zich dan inspireren door de boeken uit zijn jeugd, ‘waarin sommige teksten werkelijk luid riepen om te worden omgezet in metershoge penseeltekeningen, gevoelige etskunst en inktzwarte linosnedes.’

Als nu zijn originele werk wordt tentoongesteld in De Posthoorn, verschijnt in de Haagsche Courant een recensie door een zekere Flaneur; in de stijl waarin het stuk gesteld is herkent Pop onmiddellijk zijn vriend Hop. De recensie is een regelrechte ontgoocheling voor de kunstenaar. ‘Halverwege begon de hoon te overwegen, ook de teleurstelling om iets wat niet helemaal duidelijk werd, maar naar het eind toe zwol het artikel naar klaaglijk steunen, om te eindigen in hoge en verongelijkte uithalen.’

Om dit verraad aan de vriendschap gaat het in De graaf van Den Haag. Het leidt tot diverse confrontaties tussen beide heren, de ‘gekreukte’ en de ‘stijlvolle’, waarin beiden om beurten het initiatief nemen tot een gesprek of een verhaal. En dat alles tegen de achtergrond van steeds weer hetzelfde Den Haag: de Vijverberg, de Hofvijver en het chique restaurant De Corbeille.

Karakteristiek

De graaf van Den Haag heeft geen verhaallijn. De roman is eerder uit afzonderlijke verhalen opgebouwd, sferische ver-

[p. 29]

haalmoménten eigenlijk, door een van beide hoofdfiguren verteld. Ieder ‘moment’ voegt een eigen zin aan het grote geheel toe. Het al wevend laten groeien van betekenissen, het leggen van verbanden blijkt voor de auteur veel belangrijker dan het verhaal. De lezer kan dan ook niet ontspannen achterover leunen tijdens zijn lectuur.

Daar komt nog bij dat de heren Pop en Hop, naast de verteller de belangrijkste woordvoeders, regelmatig te betrappen zijn op onjuistheden, vergissingen en tegenspraak. Ook de vermommingen waarin zij af en toe het toneel betreden, werken de duidelijkheid niet direct in de hand. Er gebeuren in deze roman met een eigen logica dingen die rationeel bekeken absoluut niet kunnen.

De roman telt 134 bladzijden.

Thematiek

Het verhaal is eigenlijk het verslag van een peiling van het wonderlijke fenomeen dat vriendschap heet. Dat is ook waarop de lezer zich moet concentreren; hij moet zich niet identificeren met een van beide personages. Hij moet zich vereenzelvigen met het fenomeen vriendschap en de complexiteit ervan. Het is een zeer intense vriendschap die in De graaf van Den Haag gepeild wordt; ze kent zowel liefde als bitterheid maar ze heeft uiteindelijk de basis van iedere echte vriendschap: het vermogen te incasseren, zich af te vragen wie de ander is. Dat is de diepere zin van het rollenspel dat de twee vrienden met elkaar spelen; zo getuigen ze ervan op elkaar betrokken te zijn.

Behalve het thema van de vriendschap spelen in de roman ook andere thema's en motieven een meer of minder belangrijke rol. Er is de tegenstelling tussen binnen- en buitenwereld; de herhaalde verwijzing naar de wereld van opera en theater (ook in het motto); de ‘kwellende droom der eenwording met zichzelf’: het superindividualisme; en het kijken door vreemde vensters als symbool van het verlangen ergens thuis te zijn, ‘heel thuis’.

Een ander motief is de herhaalde verwijzing naar de Unvollendete van Brahms, in werkelijkheid een muziekstuk, maar hier van toepassing op de steeds weer aangekondigde maar nimmer

[p. 30]

werkelijkheid wordende komst in De Corbeille van ‘de graaf van Den Haag’. Tot het allerlaatst blijft overigens onduidelijk wie die graaf nu is: de heer Hop of de heer Pop. Ze gaan zo in elkaar op, dat het niet meer twee afzonderlijke mensen zijn; ze spelen ook een aantal keren de ander. In wezen ligt hierin echter de moraal van het verhaal; dit slot is voorbeeldig in ethische zin: zo zouden mensen met elkaar om moeten gaan.

Waardering

T. van Deel: ‘De graaf van Den Haag reken ik (...) tot een van zijn beste boeken, het heeft een centrum - de vriendschap - dat evenwel weergaloos omspeeld wordt met gesprekken, verhalen, met een stijl kortom die gelijk de opera “van zeer diep” komt en nochtans directe indruk maakt.’ (Trouw, 19-6-1986) Hans Warren: ‘Brakman ziet de laatste tijd geen kans meer het gezichtsveld van zijn boeken te veranderen. Hij schrijft eigenlijk geen nieuwe boeken meer maar varieert op sleets geworden motieven. De ingrediënten van zijn proza zijn zo voorspelbaar dat langzamerhand een computer het werk zal kunnen doen.’ (Provinciale Zeeuwse Courant, 7-6-1986)