Een Jaar Boek. Overzicht van de Nederlandse Literatuur 1989

Paul Meeuws
Badhuis in de sneeuw
door Arnold Heumakers

Een van de verhalen van Paul Meeuws' debuut Badhuis in de sneeuw begint zo: ‘Toen iemand, niemand wist wie, de bal met een trefzeker schot over de hoge kloostermuur schopte, volgde er niets, zelfs geen ver verwijderd plofje. Het was alsof de bal al maar bleef voortsuizen in een onpeilbare diepte. Een gelukzalig moment lang leek het leven voor Maurits niet meer te kloppen, stond alles, zonder enig verband, geheel op zichzelf.’

De passage lijkt mij een goede sleutel te bieden tot de verhalen in deze bundel. Wat erin wordt beschreven is een grensoverschrijding, een bal die over een kloostermuur is verdwenen. Maar dat is niet het enige: de grensoverschrijding gaat gepaard met een ‘gelukzalig moment’ waarin het leven niet meer lijkt te ‘kloppen’. De breuk die de grensoverschrijding is heeft het vanzelfsprekende verband van de dingen even teniet gedaan. Ongetwijfeld zal het straks weer hersteld worden, maar daar gaat het nu niet om, het gaat om de breuk èn om de verdwijning in het onbekende.

Veel verhalen in Badhuis in de sneeuw zijn opgebouwd uit elementen waarvan ik mij bij eerste lezing afvroeg wat ze met elkaar te maken hadden. Personages en gebeurtenissen leken nogal willekeurig met elkaar in één verhaal te zijn samengebracht. In ‘Een partij droog hout’ bij voorbeeld brengen een vader en een zoon een bezoek aan de

[p. 119]

uitspanning annex houtzagerij van de gebroeders Bartels om er een partij hout op te halen. De zoon stottert en tracht zijn kwaal te bestrijden door op een fluitje te blazen. De vader maakt zich zorgen dat de gebroeders Bartels hun domein zullen verkopen aan de gemeente die er industrie wil vestigen. Vervolgens merkt de zoon met een schok dat hij verliefd is op Linda Bartels en hij verkoopt zijn fluitje aan haar jongere zusje. Daarna halen vader en zoon het hout op en keren terug naar huis.

Samenhang kreeg dit verhaal pas voor mij nadat ik het las vanuit het perspectief van de grensoverschrijding: aan de ene kant is er de stad die haar grenzen overschrijdt en het rurale paradijs van Bartels dreigt op te slokken, aan de andere kant de grensoverschrijding (puberteit, eerste verliefdheid en wellicht een overwonnen stotterkwaal) die zich in de zoon voltrekt. Het gemeenschappelijke thema verbindt de diverse elementen met elkaar en in de onbestemdheid van alle tegenstrijdige gevoelens vindt het verhaal een overtuigende eenheid.

Op een zeer subtiele manier is iets vergelijkbaars aan de hand in het titelverhaal, waarin twee jongens midden in de winter een badhuis bezoeken. In het verhaal gebeurt eigenlijk niets, maar na afloop is er wèl iets met de jongens gebeurd. Wachtend op hun beurt hebben ze geluisterd naar de verhalen van de anderen, ze zijn onder de indruk geraakt van een meisje dat per schaats is gearriveerd, de oudste van de twee droomt van haar onder de douche, en de droom lijkt te veranderen in een belofte als ze op de terugweg het schaatsen nadoen, ‘de ogen gericht op de blinderende sneeuw, waardoor ze een hoge snelheid dachten te maken en er zich een witte verte uitstrekte tot waar de suizende stilte hun wild kloppende hart omsloot als een cocon’.

In het laatste verhaal van de bundel wordt een kunstschilder verliefd op een bibliothecaresse. Zij vraagt hem een schilderij te maken dat past bij haar geheel witte interieur; in ruil daarvoor zal zij met hem naar bed gaan. Als het zover is, houdt het verhaal op - op dezelfde pesterige manier als Laurence Sterne's A sentimental journey. Maar de innerlijke logica van Meeuws' verhaal rechtvaardigt dit einde volkomen: eenmaal in bed beland heeft de schilder immers zijn grens overschreden en begint er een nieuw verhaal dat nu niet verteld hoeft te worden.

De grensoverschrijding markeert het veranderlijke in de wereld, en men weet dat alles wat verandert tegenstrijdige gevoelens oproept, gevoelens van angst èn gevoelens van verlangen. Zo is het ook hier: in de verhalen van Meeuws wisselen nostalgie en zin voor

[p. 120]

avontuur elkaar af. Nostalgisch is de wereldberoemde klavecimbelspeler in ‘Bachjaar’ die als een ‘ontheemde, vijftigjarige homoseksueel’ terugkeert naar zijn geboorteplaats om er voorgoed te blijven, en ook de instrumenten bouwende vader die in meerdere verhalen optreedt verwijst naar een voorbije tijd. De schilder in het slotverhaal daarentegen kiest, zij het na enige aarzeling, voor het avontuur, terwijl Maurits die zo driest is over de kloostermuur te klimmen, de bal achterna, zich ten slotte verliest in het avontuurlijk uitzicht op een door een van de monniken vervaardigd schilderij.

In zijn verhalen probeert Meeuws het veranderlijke vast te leggen door de grensoverschrijding zelf te betrappen: het ‘gelukzalig moment’ waarop niets lijkt te ‘kloppen’. Op een ander, esthetisch niveau klopt het echter allemaal uitstekend. Aan de bron van het schrijven staat de verwondering (het ‘gelukzalig moment’), maar het schrijven zelf herstelt het verbroken verband, en wel zo dat de oorspronkelijke verwondering niet verloren gaat. Schrijven ordent de chaos zonder haar teniet te doen.

In Badhuis in de sneeuw levert dat een aantal fraaie verhalen op, stuk voor stuk geschreven met een vakmanschap dat je bij een debutant niet meteen zou verwachten. Een bezwaar vind ik alleen dat zowel thematiek als uitwerking nogal vertrouwd aandoen. De bundel is verschenen bij Van Oorschot en Meeuws schrijft doorgaans in Tirade, maar voor hetzelfde geld zou hij in De Revisor kunnen publiceren. En waar niet trouwens? Zijn proza maakt het de lezer niet te moeilijk maar zeker ook niet te makkelijk, zijn stijl is smaakvol en welluidend, een enkele al te lyrische uitschieter daargelaten. Wat hij schrijft is, in de beste zin van het woord, literatuur comme il faut. Er valt eigenlijk niets op aan te merken - behalve dan dat.

Want bij al hun charme en perfectie maken deze verhalen een merkwaardig onpersoonlijke indruk. Wat ontbreekt is de literaire grensoverschrijding waarin het verschil met de anderen en dus de eigen persoonlijkheid van de schrijver zichtbaar wordt. Aangezien de muziek in Badhuis in de sneeuw zo'n belangrijke rol speelt, zou je daarom kunnen zeggen dat Paul Meeuws zijn verhalen heeft geschreven als een componist zijn etudes - als oefeningen in virtuositeit ter voorbereiding van het echte werk. Maar mooi klinkt het ondertussen wel.

‘Het gelukzalige moment betrapt’. Uit de Volkskrant, 3 februari 1989.

[p. 121]

* ‘Paul Meeuws is het schoolvoorbeeld van een debutant die het er allemaal net een beetje te dik oplegt, al zal daarbij vast niet de behoefte aan stilistisch vertoon in het spel zijn. Eerder is er sprake van een zekere onbeholpenheid.’ (Jaap Goedegebuure, Haagse Post, 14 januari 1989)
* ‘Met een imponerend vermogen tot dosering van saillante details verplaatst Meeuws zijn lezers in een wereld, iets terzijde van de echte wereld, waarin een zekere loomheid overheerst en je je afvraagt: “waar komt toch de muziek vandaan?” want er klinkt veel muziek door in deze verhalen.’ (Frans de Rover, Vrij Nederland, 11 maart 1989)
Badhuis in de sneeuw verscheen in eerste druk in november 1988.