Een Jaar Boek. Overzicht van de Nederlandse Literatuur 1988

[p. 83]

Charles Ducal
Het huwelijk
door Bernard Dewulf

Ruim drie jaar geleden verschenen in het Nieuw Wereldtijdschrift negen gedichten van debutant Charles Ducal onder de titel Dit is mijn bloed. Het waren op zijn zachtst gezegd opzienbarende verzen. Een priester die zich afrukt, een man die zijn vrouw met ‘een sobere nekslag’ wil afmaken, en dan die eerste regels van het bijna paginagroot afgedrukte gedicht ‘Autogamie’: ‘De nacht brengt de zonde. Ik voer ze uit. / Zonder genade bewegen de handen. / Geen vrouw die mijn eigenheid stuit, / ik ben alleen met de groeiende schande, / alleen met de kennis van kwaad om kwaad.’ Ik heb die gedichten steeds beter, steeds schrijnender gevonden. Intussen heb ik Charles Ducal ze al enkele malen horen voorlezen: schijnbaar onbewogen, ingehouden en sober - precies de toon van zijn pas verschenen debuutbundel Het huwelijk. Over het huwelijk heeft Elsschot al een memorabel gedicht geschreven. De bundel van Ducal is er, onder meer, een verzameling tegelijk cynischer en weemoediger varianten van.

De bundel opent met ‘Ochtendritueel’, een gedicht dat meteen Ducals veelvuldige gebruik van christelijke symboliek illustreert. Komen aan bod: bede, brood, het lichaam dat gesneden is, offer, de rede, vrede, graf en verrijzenis. De hele bundel door sorteert Ducal vreemde effectjes door die symbolen te laten samengaan met de banale dagelijksheid, bij voorbeeld: ‘(...) Het lichaam is vooraf gesneden, / uit de ijkast dampt de rode pot gelei.’ Het christelijke goed heeft zijn leven, zijn denken, zijn huwelijk ongehoord nadrukkelijk bepaald. ‘Wij leven in een staat die God beamen / moet’, zo luidt het in ‘Eden’, een gedicht dat barst van de verwijzingen naar het scheppingsverhaal.

Zonde en schaamte, daar draait Het huwelijk rond. De duivel heerst over de man, God over de rest.

Het huwelijk speelt zich af tussen man en vrouw, die een kind hebben ‘uit zelfbedwang’. De man schrijft ‘zich afwezig van iedere plicht’, de vrouw ‘zorgt voor het leven’, is ‘een gewoonte zonder verleden’, ‘afwezige pijn / waarboven de handen bevriezen, / een moeder om dood in te zijn.’ Zij stelt vast: ‘Ik ben zijn vrouw. Hij kan mij

[p. 84]

niet dromen, / hij legt mij bloot als een doodgewoon feit.’

Dit gezin leidt een ‘eenvoudig leven’, maar de man schrijft en al schrijvende ontkent hij zijn geluk. Ik mag niet klagen, zegt hij in het knappe gedicht ‘Geluk’, en juist ‘daarom is het dat ik mijn nagels bijt / in een kamer die niet wordt gelucht, / weerloos geworpen in zoveel geluk / dat ik slechts aan mijzelf nog lijd.’

Een nuchter mens zal dit misschien onzinnig zelfbeklag noemen, maar dit zijn regels van een claustrofobische zelfkweller, die een bundel lang zijn onmacht noteert tegenover de werkelijkheid en vooral tegenover zijn verbeelding, of beter gezegd tegenover de onvatbare vermenging van beide. In tegenstelling tot veel andere dichters schrijft Ducal niet naar een ideaalbeeld toe, maar weg ervan. Dat is cynisch, maar tegelijkertijd is dat cynisme levensnoodzakelijk. Hier is het niet de hoop die doet leven maar de wanhoop, die onder het schrijven tot stand komt. Dit alles betekent niet dat deze bundel één groot tragisch verzinsel zou zijn; een van Ducals belangrijkste mededelingen is, dunkt mij, dat geluk niet voldoende is om gelukkig te zijn. Hoe dat komt, daarover gaat Het huwelijk.

De bundel is keurig geordend, telt vijf afdelingen, elk van acht gedichten, en twee gedichten leiden het geheel in en uit. Tussen de afdelingen zijn nogal wat verbanden en verwijzingen aangebracht. De meeste gedichten zijn vrij toegankelijk en traditioneel van vorm - opvallend ritmisch, metrisch en met veel rijmwerk. Ducal rijmt graag en naar mijn smaak heeft hij die voorliefde soms niet genoeg in de hand. Zo gebruikt hij in de zestien regels van het openingsgedicht zes keer het eindrijm ede(n). Rijm is een middel, geen doel. Sterk dan weer is de wijze waarop hij halve rijmen combineert met volle. Dat dient zijn secce toon. Bovendien weet Ducal opmerkelijk goed om te springen met enjambementen. Een mooi voorbeeld daarvan zijn deze twee regels: ‘Als vrouwen huwen verliezen zij haast / niet te stelpen verlangen naar nacht.’

Ducal is niet mild voor dé, voor zijn vrouw, maar evenmin spaart hij zichzelf. In talloze gedichten verwoordt hij zijn zelfhaat, zelfspot en zieligheid. Zonder enige verbloeming, met een pijnlijke eerlijkheid. Het zou mij niet verwonderen als hij menig lezer een ontnuchterende spiegel voorhield. Zelf staat hij in één van de beste, want niets uitsprekende en veelzeggende gedichten voor zijn eigen spiegel - hij en hij:

[p. 85]

Voor het bad

 

Elke avond in het schuwe licht

 

Voltrekken zij het grote ritueel.

 

Oog in oog ontdoen zij zich

 

van broek en slip, en worden één.

 

 

 

De hals gesnoerd in das en boord,

 

de benen wit van schoen tot hemd:

 

twee heren staan elkaar te woord,

 

de schande buiten beeld gesteld.

 

 

 

Zo bieden zij elkaar de waan

 

van onderscheid in rang en stand.

 

De spiegel wasemt lichtjes aan.

 

Maar dat houdt met de gootsteen

 

geen verband.

Dit is niet het rauwste, wel zowat het suggestiefste gedicht uit de bundel. De plechtstatigheid (‘twee heren...’) waarmee het eenzame ritueel volbracht wordt en de nuchterheid van de laatste regels. Dit is behalve mooie vooral ontregelende poëzie. In de middelste afdeling ‘Verder geen plichten’ formuleert Ducal dat als volgt: ‘de man trekt een streep door ieder verband’. Een beeld voor het schrijven dat geregeld terugkomt is ‘het wetten van een mes’. In een mild gedicht, ‘Moedertaal’, vraagt de man die zich geborgen weet door het huis en de vrouw (die subtiel in elkaar overgaan) zich eerst af ‘Je heet geluk, maar wat moet ik daarmee?’ en vervolgens: ‘Ik wet het mes, maar in welke taal?’ Schrijven is snijden, kerven, is het doorsnijden van de touwtjes die ons aan (ver)banden leggen. Zo iets kan alleen maar dank zij de hanteerbaarheid van woorden: ‘Tot alles bereid is het woord.’ Tot moord zelfs, maar zoals Elsschot in zijn ‘Het huwelijk’ bevond: ‘(...) tussen droom en daad / staan wetten in de weg en praktische bezwaren.’

In een aantal gedichten is Ducals mes wel heel erg scherp, niet voor gevoelige zielen. In de laatste afdeling met een titel die na het snijden lijkt bedacht, ‘Dit is mijn bloed’, staan enkele blasfemische gedichten, die veel weghebben van een afrekening. Er wordt regelmatig gemasturbeerd en het bedleven van een man en vrouw is gespeend van alle erotiek: ‘Wachtend vlees’ luidt het en dat doet denken aan het neon-

[p. 86]

verlichte uitstalraam van een slager. Behoorlijk ontnuchterend voor wie bij poëzie nog altijd aan een elegante verwoording van een idyllische gedachte denkt.

Het merkwaardigste in de bundel is het slotgedicht. Ducal moet lang hebben geaarzeld om het op te nemen. Het draagt de sprekende titel ‘Toch’. Toch heeft hij haar, zijn vrouw, lief en toch staat er wat er staat. Want, en dit is misschien wel de prachtigste regel uit Het huwelijk: ‘Toch was zij de enige die niet volstond.’ Een ontroerend compliment is dat.

Dat Remco Campert poëzie ‘Een daad van bevestiging’ heeft genoemd weten we stilaan. Charles Ducal spreekt dat tegen: ‘Poëzie is een daad van ontkenning.’ In zekere zin is die slotregel van de bundel een opluchting. Een zoveelste ontregeling, die in dit geval wel enige troost biedt. En dat komt van pas aan het einde van deze harde bundel, die voor mijn part het beste debuut en tout court een van de beste bundels in Vlaanderen in vele jaren is. Ik laat het slotgedicht hier in zijn geheel volgen:

Vindt je vrouw dit leuk? vroeg de vriend
aan wie hij zijn verzen liet lezen.
Hij zocht een excuus. Het was er niet.
Er stond wat er stond. Met reden.

Toch bleef hij en wist niet waarom.
Hij miste niet langer het stof op de wegen
en verre vrouwen alleen voor de vorm.
Ik heb je lief. Hij sprak het uit in de leegte.

Want als zij keek klonk het dik op de tong,
als een excuus voor jaren gewenning.
Toch was zij de enige die niet volstond.
Poëzie is een daad van ontkenning.

‘Cynisme doet leven’. Uit De Morgen, 14 november 1987.

* ‘De poëzie van Ducal doet een heel enkele keer denken aan de gedichten van Rob Schouten, soms aan die van Gerrit Komrij, soms aan die van Lévi Weemoedt. Ook aan Gerrit Achterberg en Gerard Reve heb ik gedacht. Maar uiteindelijk vind ik deze poëzie die van Ducal.’ (Rogi Wieg, de Volkskrant, 29 januari 1988)
* ‘Het is verbazend om te zien hoe hij zich pagina na pagina over het papier beweegt in een stevig tempo, onvermurwbaar

[p. 87]

doorstappend op het lastige ondankbare pad tussen lievigheid en provocatie, als iemand die vermoedt dat hij weet wat hij wil.’ (K.L. Poll, nrc Handelsblad, 13 november 1987)
* ‘Ducals gedichten met godsdienstige signatuur zijn buitengewoon onaangenaam door een platvloerse vermenging van erotiek en christelijke sjablonen.’ (Hans Warren, Provinciale Zeeuwse Courant, 12 december 1987)
Het huwelijk verscheen in eerste druk in oktober 1987.