Een Jaar Boek. Overzicht van de Nederlandse Literatuur 1986-87

Leo Pleysier
Shimmy
door Eddy Bettens

Een keer per jaar komt het rustige Brabantse dorp Werchter in het nieuws. Het rockfestival begin juli krijgt uitgebreide kranten- en radioverslagen; de beelden van het tv-journaal benadrukken het ‘interessante’ contrast tussen het vredige landschap en de lawaaierige, overbevolkte festival weide.

In Kop in kas (1983) schreef Leo Pleysier al over een verwarrend, dreigend herinneringsbeeld dat hij aan een bezoek aan het festival had overgehouden: een man die in zijn voortuintje staat, op zijn pantoffels, een ijzeren staaf in zijn vuist geklemd. Een begrijpelijke voorzorg tegen mogelijke dronken agressie? Radeloosheid en angst tegenover de wereld van het lawaai, het genot, de roes? Atavisme van de bekrompen kleinburger die zijn ligusterhaag wil beschermen? Het beeld (dat ook in de nieuwe roman Shimmy voorkomt)

[p. 121]

riep vragen op, die te maken hebben met een van de centrale thema's van Pleysiers werk: de verhouding tussen de stad en het platteland. Is Werchter niets meer dan een saai en aftands dorp dat eens per jaar met de echte wereld mag kennismaken? Is Rock Werchter niet óók een leerstuk over de houding van de media tegenover het dorp en het platteland: een mengsel van minachting, idyllische en nostalgische vertedering, cynisme en onbegrip?

Het hoofdpersonage van Shimmy is Peter Mares, onderwijzer aan de gemeenteschool van Werchter, ondervoorzitter van de plaatselijke Heemkundige Kring. Zijn vrouw Annelies werkt in Brussel en houdt zich afzijdig van het dorpsleven. Voor Peter, die aan het eind van de jaren zestig een jaartje in Leuven had gestudeerd, is het rockfestival een uitloper van het ‘Grote Bewegen’ uit die tijd, waarvan hij toen al een belangstellende maar afzijdige waarnemer was geweest; het confronteert hem met dubbelzinnigheden, aarzelingen en wrevel in zijn verhouding tot de ‘andere’ wereld van de stad (die de wereld van zijn vrouw is); het doet hem nadenken over zijn eigen identiteit. ‘Hij had niet eens geweten wat hij aan moest trekken die dag. Want als de dood, Peter, om op zo'n dag en bij zo'n gelegenheid op te vallen als de autochtoon die niet beter weet. En tegelijkertijd ook weer te trots om spullen aan te trekken waarmee hij vreesde zich belachelijk te maken in de ogen van bekenden die hij er misschien zou tegenkomen.’ Als het festival al vergeleken kan worden met een blokkade, een invasie door de wereld van de stad, het grote geld, het spektakel, de media, dan wordt nooit duidelijk ‘of Peter Mares in dat beleg de rol van overloper of van spion had gespeeld’.

De dag na het festival, tijdens het opruimen, wordt Duncan, een jongen uit Wales die onder een lap plasticfolie ligt te slapen, overreden door een vrachtauto van de gemeente. Ernstig gewond wordt hij weggebracht; zijn vrienden blijven een tijdje bij Peter logeren. - Enkele weken later, op vakantie in Zuid-Engeland, besluiten Peter en Annelies de geplande route te verlaten en af te zakken naar Merthyr Tydfìl, het dorpje waar Duncan woont, aan de rand van het oude staal- en steenkolengebied van Zuid-Wales.

Forget the old images - deze slogan van de Wales Tourìst Board wil bezoekers van het godvergeten dorpje aanmoedigen om de oude stereotiepe beelden van Wales uit het hoofd te zetten. Peter Mares (en de schrijver) interpreteren hem tegendraads: als een aansporing om het verleden van industriële uitbuiting en ellende te vergeten,

[p. 122]

dat onder de lyrische evocaties en de glanzende foto's van de toeristische folders verscholen ligt-een aansporing die ze niet zullen op volgen. Na een bezoek aan Duncans straat (een Welshe Kapellekensbaan) gaat Peter wat in de omgeving rondkijken, en wordt alvast een gedeelte van het verleden voor hem onthuld, zodat de slogan nog een bijkomende betekenis krijgt: de bewoners hebben inderdaad geprobeerd om oude beelden te vergeten, de tragische herinneringsbeelden uit 1966 toen een berg steengruis aan het schuiven ging en neerviel op de lagere school. Na de ramp werd het hele landschap hertekend, afgeplat, geslecht, uiteengeduwd en volgestort. ‘En wie van de oorspronkelijke schetsen geen weet heeft, die valt nu ook zelfs het bedrog en de slordigheid waarmee het werkstuk is volbracht al niet meer op. Of die zal zijn aandacht moeten toespitsen op de details, de kleine onregelmatigheden, de minuscule afwijkingen.’

Met deze behoedzame aandacht voor het schijnbaar betekenisloze benadert Leo Pleysier de werkelijkheid en de voorstellingen die ervan gemaakt worden. In Shimmy worden Merthyr Tydfil en Werchter met elkaar verbonden door een ongeval, een toeval dat bij nader inzien deel uitmaakt van een fijnmazig net van verbindingen, beelden en gebeurtenissen, een netwerk dat mensen als Duncan en Peter Mares ver overstijgt. Shimmy is een roman over twee dorpen aan de rand van het wereldnieuws, over mensen die als lachende of bedremmelde passanten een idyllische schijn moeten geven aan journaalbeelden of toeristische folders. Het is ook een roman over de geschiedenis van plaatsen die ogenschijnlijk geen geschiedenis hebben, over de vertekeningen en idealiseringen van die geschiedenis (zowel door de massamedia als door oudheidkundige verenigingen), over de onopgehelderde, dubbelzinnige, door projecties en illusies vervormde verhouding van mensen tot de plaatsen die ze bewonen.

Pleysiers methode is de nauwgezette registratie, beschrijving en verwerking van waarnemingen, beelden, foto's. Hij vertelt niet, maar onderzoekt gebeurtenissen, stelt vragen, suggereert verbanden. Een naam (Peter Mares, volgens de schrijver de naam van een vriend) en een dorp (Werchter) worden ingevuld met fictieve elementen, die voortdurend argwanend onderzocht worden. Pleysier bedenkt beelden, maar hij hoedt er zich voor om wat niet of slecht bekend is in te kleuren met vertrouwde en dus herkenbare gegevens.

[p. 123]

Hier en daar schept hij alleen maar afstand tot de beelden, waaraan hij betekenissen wil ontlokken die ze niet bezitten; enkele passages met ongewone maar weinig functionele camera-instellingen en met veel flou artistique zijn het resultaat. Maar zijn roman is zorgvuldig opgebouwd, hij bevat dwarsverbindingen en beeldrijmen, stelt gewichtige vragen op een vernuftig-onnadrukkelijke manier, is goed leesbaar zonder oppervlakkig te zijn, en kost maar half zoveel als een toegangskaartje voor Rock Werchter.

‘Tussen Werchter en Wales’. Uit De Standaard, 25 april 1987.

* ‘Leo Pleysier trekt voor zijn schets nog geen honderd pagina's uit en speelt desalniettemin met heel verschillende verteltechnieken om een interessante plot over te brengen. Het zou ongerechtvaardigd zijn om zo'n roman over het hoofd te zien.’ (André Matthijsse, Haagsche Courant/Rotterdams Nieuwsblad, mei 1987)

* ‘De inhoudelijke onbenulligheid van Van Teylingen en de formele van Pleysier lijken mij een uiting van hetzelfde fenomeen, namelijk luiheid. Een vooropgezet idee wordt bij beiden op de rails gezet en dan dendert de trein vanzelf wel voort.’ (Frank Ligtvoet, de Volkskrant, 1 mei 1987)
* ‘... schrijvenderwijs gaat het verhaal zich ontwikkelen. (...) Ik ben niet zo voor invulplaatjes, voor een structuur die ik vooraf ontwerp en dan ga invullen. (...) Ik heb in dit boek nogal wat arbeid geïnvesteerd: schrijven is immers zo precies mogelijk de taal hanteren, het is gepietepeuter, schaven en voortdurend herschrijven. Van Shimmy heb ik zelfs een achttal versies geschreven voordat ik de tekst met een tevreden gevoel naar de uitgever kon sturen.’ (Leo Pleysier in een interview met Ivan Ollevier, Knack, 20 mei 1987)

Shimmy verscheen in maart 1987.