Een Jaar Boek. Overzicht van de Nederlandse Literatuur 1986-87

Pieter Brouwer
Business Class
door Jaap Goedegebuure

Het zakenleven is doorgaans geen al te rijke bron van inspiratie voor de schrijvers van romans en verhalen. Literatuur is literatuur en commercie is commercie, en die twee mogen dan misschien een innige relatie onderhouden binnen de uitgeversbranche of het boekverkopersvak, in de wereld van de verbeelding smelten ze zelden samen. Er bestaan natuurlijk uitzonderingen op deze regel. Het allermooiste tegenvoorbeeld is wel het werk van Alfons de Ridder, de zakenman die zich vermomde als de romancier Willem Elsschot en zijn gespletenheid gestalte gaf in de creatie van het oplichtersduo Boorman en Laarmans. Van recenter datum herinner ik me een niet zo goed gelukt boek van Peter ten Hoopen. En er is natuurlijk het

[p. 53]

oeuvre van Gerrit Krol, dat ligt op het snijpunt van ‘financiën, handel, nijverheid, kunsten en wetenschappen’, om de ondertitel van Boormans Algemeen Wereldtijdschrift maar eens te citeren.

‘Krol schrijft over ons soort mensen’, zo laat auteur Pieter Brouwer de hoofdpersoon van de korte roman Business Class opmerken. ‘Ons soort mensen’, dat zijn de globetrotters die hun nachten doorbrengen in hotelkamers en overdag pendelen tussen bureau, conferentietafel en bar, de handelaren in know-how, de makelaars in adviezen, de snelle en schimmige kaste die aanspraak kan maken op aparte plaatsen in het vliegtuig en zich daarmee sociaal onderscheidt: de business class kortom. Brouwer beschrijft een markant type uit deze professie in de persoon van Alex Ebbinge, medewerker bij International Consultancy and Services. ‘Als men het afkortte liet het zich uitspreken als x en betekende het niets.’ Het ongrijpbare van zijn activiteiten kon niet beter worden aangegeven. Wat Ebbinge precies doet is nergens met zekerheid vast te stellen. Hij houdt zich onledig met het uitwerken van een bepaald idee, reist de wereld rond om potentiële afnemers te interesseren, maar maakt daarbij de indruk dat hij een en ander als excuus gebruikt voor andere bezigheden.

Zoals dat wel vaker gaat in de windhandel, heeft Ebbinge ‘een gat in de markt ontdekt’. Het wordt aangeboden onder de naam Rent a Company. Wat dat inhoudt, blijft enigszins in het ongewisse, maar ik vermoed dat het een lokmiddel is voor firma's die best enig fiscaal voordeel kunnen gebruiken. Iets als een postbus-bv.

Aanwijzingen in een dergelijke richting laten zich aflezen uit een passage aan het begin van het verhaal: ‘Er bestaan zogenaamde belastingparadijzen, taxhavens waar de kantoorgevels volhangen met brievenbussen die eenvoudig door één man geleegd en gearchiveerd kunnen worden. Ons land is niet zo'n paradijs, integendeel, maar het biedt daardoor juist unieke mogelijkheden, mits men zijn adviezen betrekt van het ics.’

Boorman zelf zou het niet beter gezegd kunnen hebben. Alex Ebbinge heeft wat het lijmen betreft niets meer te leren en het lijkt alsof hij de vrouwen even goed weet aan te pakken; zijn relaas is immers doorspekt met menige versiertruc. Daarom is het veelbetekenend dat hij zijn kunsten niet hoeft te vertonen bij de vrouw die hem weldra de baas zal blijken te zijn. Later zal hij zelfs toegeven dat het initiatief tot hun relatie van haar is uitgegaan. Zij is even

[p. 54]

moeilijk in een karakteristiek te vangen als de wazige activiteiten waar Ebbinge zich beroepshalve mee bezighoudt. Typerend is haar naam, Maximiliaan, die haar plaatst in het diffuse grensgebied tussen beide seksen. Haar aantrekkingskracht op de hoofdpersoon wordt erdoor bepaald, zoals duidelijk blijkt wanneer ze zich het haar kort laat knippen en mannenkleren gaat dragen. Ook haar broodwinning ligt in deze lijn. Ze treedt namelijk op als tolk bij het soort gelegenheden dat Ebbinge frequenteert: congressen, beurzen en dergelijke.

Werk en liefdesleven dragen ertoe bij dat Ebbinge steeds meer verstrikt raakt in schemerige grensgebieden. Hij beseft dat hij met zijn plannen en projecten op een doodlopend spoor zit, maar hij mist de moed om van de locomotief te springen, een gebrek dat ongetwijfeld te maken heeft met de gevreesde nadering van het veertigste levensjaar. Nadat hij al een gestrand huwelijk achter de rug heeft, moet hij ook nog meemaken dat ex-vrouw en minnares achter hem om een verbond sluiten en hem min of meer voor gek zetten. Het relaas eindigt zelfs in burleske toon. Ebbinge staat letterlijk voor schut als hij zijn broek ophijst en een van zijn kinderen de tent openritst. ‘Max en Medi lachten zich kapot’, luidt de slotzin.

Brouwer heeft zijn gegeven met tal van detailvariaties en ondersteunende motieven uitgewerkt. Een belangrijk aandeel in het mozaïek wordt geleverd door de opera, wereld van vertoon en bombast. Ebbinge zwelgt erin. Zeer ter snede zijn ook de internationale grappen met taal en taalgebruik. De auteur overtreft daarmee de twee boeken die hij eerder schreef onder het pseudoniem Peter Joannes Brugstedde (Mijn boosaardige zuster Elektra en De pruikenmaakster), een constatering die des te meer op z'n plaats is nu die vorige verhalen naar stijl en onderwerp weliswaar verwant waren, maar de vermenging van levenssferen niet in een adequate compositie wisten te vangen. Business Class roept de schimmigheid op verschillende manieren op, stilistisch en met behulp van het achronologische tijdsverloop. Het is dan ook een elegant geschreven, vernuftig opgebouwde en plezierig lezende roman over een milieu dat literair even goed te exploiteren valt als de minder commerciële sectoren van de maatschappij.

‘Ons soort mensen’. Uit Haagse Post, 7 maart 1987.

[p. 55]

* ‘Het boek moet een roman lijken en is in feite een causerie. Ebbinge boeit alleen als observator en commentator, een persoon wordt hij zelfs niet in zijn blote kont. (...) Je leest Business Class zoals je de late boeken van Marnix Gijsen en de vroege van F. Springer las: telkens geboeid door een originele wending, een anekdote, een kwinkslag, een levenswijsheid, een persoonsbeschrijving.’ (Alfred Kossmann, Het Vrije Volk, 14 april 1987)

* ‘Business Class is een zorgvuldig gecomponeerd werk: de structuur verbeeldt de inhoud, de kribbige toon die de verteller aanslaat past perfect bij zijn karakter. Deze constatering betekent niet dat Business Class een schitterende roman is, wel dat Pieter Brouwer over een behoorlijke literaire vaardigheid beschikt.’ (Aleid Truijens, nrc Handelsblad, 20 maart 1987)

Business Class werd herdrukt nadat het in februari 1987 verscheen. Het werd gekozen in de eci-reeks ‘Schrijvers van Nu’.