Droom en Daad. Jaargang 4

[p. 87]

De muzikanten, een kopergravure door Lucas van Leyden
door B. Meremaaant.

(Bij de losse plaat)

Kunst is niet maar een franje, kunst Spiegelt een levenshouding.
Just Havelaar.

WEL heel iets anders dan de reproductie, welke bij het Februari-nummer behoorde, vindt u ook niet? Toch ook wel weer leerzaam, om deze twee na elkaar te geven. We willen ze dan ook even in onderling verband bekijken.

Van Gogh is bij alles in de eerste plaats mensch, wat hij maakt is innerlijk ervaren, wat hij uitbeeldt, heeft hij hartstochtelijk beleefd. Lucas van Leyden is voor alles de teekenaar, de scherp ontledende waarnemer der werkelijkheid; vorm ontroert hem als vertolker van het waarachtige, dat er achter verborgen is.

Bij beide naturen is een strijd, een onevenwichtigheid tusschen beelden en denken niet uitgesloten. Vincent van Gogh heeft nooit leeren teekenen of leeren omgaan met verf, zoodat hij geacht kon worden zijn métier te kennen. Maar hij bezit dien wonderlijk sterken uitingsdrang, welke hem doet preeken voor de armsten, die hij ontmoette, hen brengend de boodschap van de Liefde, onbaatzuchtig zich gevend, heel-en-al. Die drang brengt hem tot tallooze brieven - heerlijke bekentenissen van een leven, dat worstelt om niet onder te gaan in de zoo hopeloos vervlakkende wereld. Die drang bracht hem ook - en vrij laat - tot het teekenen en schilderen. Bedenken we, dat men nooit door vlijtige studie kan verkrijgen dien goddelijken vonk, dien we de inspiratie noemen, de ontroerende geest; maar bedenken we tevens, dat die ontroering een vorm moet worden gegeven, die uit zich zelf in staat is op den beschouwer dien wonderlijken schok te weeg te brengen, dat her-kennen van wat ook ons eens sterk in beslag nam, maar hier intenser en klaarder voor ons gestalte kreeg. Of alle werken van Vincent dit vermogen? Lucas van Leyden ontdekt in de werkelijkheid om hem heen eigenschappen van sterk uitgesproken karakter; het uiterlijk boeit hem, en dat zóó spontaan, en overheerschend, dat dit weer te geven hem een lust is, en hem dan ook geheel in beslag neemt. Hij is op-ende-op teekenaar, en dan vooral plaatsnijder, graveur. Juist dat graveeren ook dwong hem weer tot een bestudeeren van het karakter der vormen, als

[p. 88]

geen andere techniek. Wie in koper graveert, werkt doelbewust, werkt met overleg. Er is een groote mate van bezonkenheid - juist daardoor wordt, u voelt waar ik heen wil, de spontaniteit aan banden gelegd. Vincent zou zich moeilijk tot zulk een arbeid hebben kunnen zetten.

Is bij Vincent de vorm wel eens rauw, bij Lucas van Leyden mogen we zulks niet verwachten. Van Gogh's werk heeft bijna altijd een belangrijk geestelijk gehalte, bij Lucas gaat dat wel eens te loor, wordt het leven tot een pose, dat wat van Gogh juist zoo verfoeide.

Beide figuren waren in zekeren zin baanbrekers, maar hoe verscheiden! Dit soort genre-achtige studies is voor het begin der 16e eeuw in ons land een nieuw geluid. Men was bezig zich los te maken van de sterke, taaie tradities der Middeneeuwen. Het groote terrein van heel het gewone dagelijksche gedoe krijgt veel meer belangstelling. In dien geest werken ook de tijdgenooten Pieter Breugel de oudere in Vlaanderen en Albrecht Dürer in Duitschland. Lucas van Leyden en Albrecht Dürer hebben elkaar in Antwerpen leeren kennen. De veranderde houding van het denken had zijn weerslag op de kunstenaars en op dat wat zij voortbrachten. Zoo spiegelt ook dit prentje een levenshouding - al mist ze echter het positieve van wat een figuur als Vincent bezielde. Het is een tijd van ketering, en deze gravure legt vooral getuigenis af van studie. Lucas van Leyden heeft geweldig gestudeerd, niets mocht hem te moeilijk zijn; en deze techniek eischte een meesterschap! Zijn scherp oog ontleedde den vorm, de puntige burijn wist hem vast te leggen in zuiver modelé. Hij ziet, hij denkt als het ware in lijnen.

En nu het geval? Och dat is vrij sober. Het is een stelletje, zooals dat meerdere malen in Leidens straten moet hebben gezworven - man en vrouw, de een met een luit, de ander met een soort viool, zooals men haar toen kende. Vindt u niet, dat ze er echt zitten om geteekend te worden? Ik zie er aldoor modellen in, die voor enkele muntstukken wel voor dien schilder willen poseeren.

Zij geeft zoogenaamd den toon aan, en kijkt onder de hand naar den teekenaar; wat wèl echt is: zij heeft de geldbuidel! Hij stemt zijn luit, en geeft aan Lucas zoo aardig gelegenheid dat schoentje op den voorgrond eens apart te teekenen.

Wat zit de zin voor het stilleven hier al sterk in. Het is echt een prent om op de hand aandachtig te bekijken; ik beveel u een studie van de beide gelaatsuitdrukkingen sterk aan; speelt zij niet de ‘eerste’ viool?