Droom en Daad. Jaargang 4

[p. 83]

Boekbespreking
door C.M. van Hille-Gaerthé

IN de weken, die nu volgen is er voor degenen, die toetreden tot een kerkelijke gemeente een andere vraag naar boeken dan tegen verjaringen en andere feestdagen. Men zoekt nu naar het boek of de plaat of den gedichtenbundel, die verband houdt met den ernst van den dag der bevestiging, met de overdenkingen tijdens de laatste maanden.

Er worden veel boeken aangekondigd in deze dagen; ik noem u er twee, die ook door de illustratie aantrekkelijk zijn:

Das Bild Christi im Wandel der Zeiten (gesammelt von Hans Preusz, Voigtländers Verlag, Leipzig 1921).

Een afbeelding van Christus bestaat niet, maar de eeuwen door hebben de schilders getracht de groote gestalte uit te beelden en zoo heeft iedere tijd en elk land zijn eigen Christus-vertolking. In dit boek vindt men er een honderdtal.

Hierbij worden afgebeeld: Der gute Hirte, een beeld uit de derde of vierde eeuw van Christus als goede Herder, dat men vindt in het Lateran te Rome. En uit den lateren tijd de zoo bekende Christuskop van het Heilige Avondmaal, die aan Leonardo da Vinci († 1519), maar ook wel eens aan zijn leerling Césare da Sesto wordt toegeschreven.

Christus bij Rembrandt door Dr. C.E. Hooykaas (met 32 afbeeldingen Huis ter Heide U.M. ‘De Tijdstroom’ 1925).

Dr. Hooykaas zegt, dat we feitelijk in àlle werk van Rembrandt in de voortdurende samenhang van zijn leven en zijn werken een autobiografie - een beschrijving van eigen leven - mogen zien. Geen wonder daarom, dat het reeds door talloozen ondernomen is, den ontroerenden levensgang door zijn kunst, deze op haar beurt door zijn levensverhaal toe te lichten. Maar nog niet is dit eene afzonderlijk in de aandacht getrokken: ‘Rembrandts opvatting van Christus en zijn uitbeelding van de Christusgestalte.’ Wat in dit boek getracht wordt.

‘Verschillend zijn al deze verbeeldingen, verschillend de trotsche en zelfs toornige hemelkoning en de lijdende knecht des Heeren, de zoete Heere Jezus en de revolutionaire Man, en met dat al, telkens is toch weder de

[p. 84]

ideale gestalte kenbaar van den vermenschelijkten God en den vergoddelijkten mensch, Christus.

En ziehier het innigste, jaren achtereen, van Rembrandts scheppingen. Levenslang is hij verknocht geweest aan den bijbel, en bij alle wisselende bekoring van de tallooze bijbelfiguren is de persoon en de prediking van Jezus Christus levenslang voor hem het voornaamste geweest uit het Boek. In het gewichtigst en moeilijkst deel echter van zijn lang en aan moeiten rijke

[p. 85]

bestaan is deze Persoonlijkheid den kunstenaar zoo nabij gekomen en zoo vertrouwd geworden aan zijn wezen, dat wij van een geestelijken omgang met de Christusgestalte mogen spreken die, aanvankelijk een schepping van des kunstenaars geest, haar inwerking weder op zijn geest doet gelden.’

Ook op de meest verheven schilderstukken van Rembrandt vindt men de



dingen uit het alledaagsche leven terug; want: ‘Hij bespiedt gedurig en aanhoudend het léven, zichzelf en zijn huisgenooten, de burgers op straat en de landloopers onderweg; hij blikt in de verten van het landschap en doordroomt de diepten van eigen fantasie.’ Van de afbeeldingen, waarvan de oorspronkelijke stukken voor een groot deel in het buitenland zijn, geven we u hier:

[p. 86]

Christus te Emmaüs. Het ontstond 1654 en men vindt het in het Louvre te Parijs.

Wij kennen het verhaal uit Lucas 24:.... ‘En zij dwongen Hem, zeggende: blijf met ons, want het is bij den avond en de dag is gedaald. En Hij ging in, om met hen te blijven.

En het geschiedde, als Hij met hen aanzat, nam Hij het brood en zegende het; en als Hij het gebroken had, gaf Hij het hun.’

Dr. Hooykaas zegt: ‘Een oogenschijnlijk zeer eenvoudig tafereel. Uiterste soberheid van kleur, uiterste soberheid vooral van mimiek en uiterst resultaat. Met haast onmerkbare beweging van het hoofd zegt de Heer het dankgebed, met een nauwelijks bespeurbare beweging van de handen breekt Hij het brood.’

Ik noemde u deze beide boeken, omdat ze geen boeken zijn voor korten tijd, maar omdat ge - uw gansche leven door - bladerend in een van deze werken, altijd weer iets treffends zult vinden en veel wegen, die leiden naar de kunstwerken, die van alle eeuwen zijn.