Droom en Daad. Jaargang 1

[p. 4]

Voorheen en thans
door E. Kluit-de Clerq

DE MORGEN-GROET.
Liefdaadige Vader
En Moeder! - ik moet
‘Mij nederig buigen’

Een boekje uit 1789 ligt voor mij: ‘Kinder-pligt en Zinnebeelden’. met versjes en plaatjes voor kinderen. Op een van die plaatjes zien we een jongetje in een deftig heerenrokje gestoken, dat buigend met zijn hoedje in de hand, zijn ouders komt begroeten, die, in kamerjapon, een kopje koffiedrinken.

Zijn morgengroet luidt:

‘k Treê vroolijk u nader
En geef u mijn groet,
Liefdaadige Vader
En Moeder - ik moet
Mij nederig buigen
Voor u, - en betuigen
Dat niets mij meer streelt
Dan met uwe zorgen
Op iederen morgen
Te worden bedeeld!’ enz.

Alle achttiende-eeuwsche kindertjes zullen wel niet even plechtstatig goeden morgen hebben gezegd, toch is een dergelijk boekje een bewijs dat de opvoeding der kinderen en de verhouding tot hun ouders héél anders was dan tegenwoordig. In haar levensgeschiedenis van Frederika Bremer, in 1801 geboren, vertelt Johanna Naber iets over de opvoeding van Frederika, dat ons laat denken aan dien ‘Morgengroet’.

Frederika een Zweedsche schrijfster, die in haar romans invloed heeft geoefend op de Vrouwenbeweging omdat zij er in pleitte voor meerdere ontwikkeling en meer vrijheid voor de vrouw, heeft zich in haar later leven beklaagd over haar kindertijd. Ik haal hier de bladzijde van Joh. Naber aan die u een beeld geeft van haar opvoeding: ‘Frederika Bremer en haar zusjes, die den dag over bij haar Finsche kindermeid waren, wat later bij hare Fransche gouvernante, kwamen nooit zonder eenig gevoel van vreesachtig ontzag

[p. 5]

in de tegenwoordigheid harer ouders, wat altijd plaats greep met vast ceremonieel en op vaste tijden, want de dagverdeeling der kinderen was streng geregeld van uur tot uur. Zoo moesten de meisjes des morgens met slaan van achten, geheel gekleed, hare ouders plechtstatig goeden morgen komen wenschen, waarbij dan scherp werd toegezien, of zij naar den eisch de deuren openden, binnen traden, negen en eindelijk den handkus brachten. Wie het niet goed deed, moest onverbiddelijk terug naar de deur en opnieuw beginnen, wat telkens het geval was met de kleine Frederika, wie het maar niet wilde gelukken haar afdwalende gedachten te bepalen bij de houding van hand en voet..’ Ook dit zal wel tot de uitzonderingsgevallen behoord hebben, maar zeker is het dat er in de opvoeding der kinderen oneindig meer aan uiterlijke vormen werd

DE NACHT-GROET.
Liefdadige Ouders! slaapt gerust,

gehecht, vormen waar de jeugd der 20ste eeuw niets voor voelt. Of het gelukkig is dat tegenwoordig vrij wel alle vormen worden afgeschaft, is een andere vraag waarop ik later terugkom.

De opvoeding der jonge meisjes is niet minder veranderd dan die der kinderen. Om die groote verandering te beseffen, behoeven we geen honderd jaar terug te gaan in onze gedachten, ook met een veertig jaar geleden, vergeleken, is het verschil groot.

Wie zelf jong is geeft er zich misschien geen rekenschap van, hoeveel vrijer de opvoeding van het jonge meisje is geworden. De vrijheid is haar zoo van zelf in den schoot gevallen, dat ze nauwelijks weet, hoeveel voorrechten ze geniet in vergelijking met het jonge meisje uit een vorig geslacht.

Vrij er alleen op uit te gaan, en 's avonds alleen thuis te komen, zal ze zich nauwelijks voor kunnen stellen, dat een meisje veertig jaar geleden, als ze in dezelfde straat uit eten ging, door het dienstmeisje gehaald werd, òf dat ‘de kruier’ besteld werd om de juffrouw thuis te brengen, na een danspartijtje. Maar - er zijn heel wat gewichtiger veranderingen in haar

[p. 6]

bestaan, voorrechten geniet ze, die wij ouderen haar wel eens benijden. Of is het niet een voorrecht, dat dank zij de vrouwen van een vorig geslacht, het jonge meisje, dat studielust heeft, nu evengoed als de jongens tot de Hoogeschool kan worden toegelaten?

Is het niet een vooruitgang dat zij zich in alle mogelijke richtingen voor een betrekking kan bekwamen?

In de laatste 20 jaar zijn overal industrie- en huishoudscholen opgericht, bestaat er in de ziekenhuizen gelegenheid tot ziekenverpleegster te worden opgeleid. Wie voor maatschappelijk werk voelt kan naar de maatschappelijke school in Amsterdam, wie assistente aan volksleeszaal of biliotheek wil worden, kan een cursus volgen die daarvoor klaar maakt.

De groote vraag voor elk jong meisje dat werken wil, is: in welke richting wijst mijn aanleg en waarin zal ik bevrediging vinden?

De tijd is voorbij, waarop het van zelf sprak dat het meisje na de school thuis bleef om in de huishouding te helpen en in sommige kringen ‘uit te gaan’, totdat ze trouwde. Trouwde ze niet - dan bleef ze thuis, hielp nu en dan in 't huishouden van familieleden, maar werd zelden onafhankelijk door eigen verdiensten, als het finantiëel niet volstrekt noodig was te verdienen.

Mevrouw Boudier Bakker schreef in haar veel besproken boekje: ‘De moderne vrouw en haar te kort’:

‘De tijden zijn eenmaal voorbij dat het meisje haar dagen verdroomde achter de vensters in ongezond, eentonig bestaan’, maar eenige bladzijden verder zegt zij: ‘Aan het studeerende, op kamers wonende meisje heeft totaal de gedachterust, de stille rijping ontbroken van de vroegere meisjes achter de vensters’.

Dùs - dan toch maar beter het vroegere leven? En als de man niet komt, en ze blijft zitten achter de vensters?

Als ik die woorden lees moet ik altijd terugdenken aan twee lieve oude dametjes, in een huis op een stille gracht. Misschien waren ze nog niet eens zoo heel oud, maar op zestig jaar droeg een vrouw vroeger al een mutsje, en met de kurketrekkertjes langs de ooren, zagen deze twee ongetrouwde zusters er al vroeg oud uit.

Daar zaten ze, dag in dag uit, elk aan een kant van 't raam met hun breiwerk, èn kijkend door 't spionnetje. Zoo'n spionnetje was een heele afleiding: men kon daarin de heele gracht afzien, en nagaan of mevrouw die 's morgens al uitging, en of juffrouw die al weer beter was en een luchtje mocht scheppen. Of door een leven als dit, de gedachten rijpten meer dan in een werkzaam

[p. 7]

leven?, of zouden die gedachten niet dikwijls gegaan zijn naar wat het nìet gebracht had, om dan maar weer troost te zoeken in de sleur der dagelijksche ditjes en datjes? En toen - na vele jaren ging een der zusters dood; nu moest de andere voortaan alléén zitten tot ook zij heen zou gaan. Heel bedroefd was ze over den dood van haar zuster, maar er was één troost, nu mocht zij voortaan het suikerpotje vullen, dat had ze als de jongste nooit mogen doen! - In een huishouden met veel dochters, vroeg iemand eens aan de moeder, toen ze hoorde dat alle vijf zich voor een betrekking zouden bekwamen:

‘En wie moet u dan helpen kopjes wasschen?’

Alsof de toekomst van een der kinderen aan kopjes wasschen mocht worden opgeofferd!

Maar - kopjes kunnen niet vuil blijven en niet ieder heeft zooveel bediening, dat zij alle huishoudelijke bezigheden aan dienstboden kàn of wil overlaten. Gelukkig is de huishouding veel minder ingewikkeld dat vroeger, toen het wel gebeurde dat vier personen samen zakdoeken moesten rekken, maar in elke huishouding blijft toch van alles te doen, wil het er netjes èn gezellig uitzien. Waarom zouden echter meisjes, die zich op een of anderen werkkring voorbereiden, niet ook eens thuis in hun vrije oogenblikken moeder kunnen helpen? Vele handen maken licht werk en als ieder wat doet, behoeft onder normale omstandigheden niet éen dochter thuis te blijven, speciaal voor de huishouding. Is de moeder gestorven of ziek, dan kan er natuurlijk een tweestrijd komen tusschen huiselijke plichten en werk buitenshuis. Hier zal het geweten moeten beslissen waarheen de plicht wijst, en zal eigen verlangen wel eens moeten worden opgeofferd.

Er zijn nog veel menschen, die het een ramp achten, dat ook de meisjes in onzen tijd zich voor een betrekking bekwamen kunnen. Ze vergeten dat het tegenwoordig ook voor een meisje noodig is haar eigen brood te kunnen verdienen, wanneer zij niet trouwt. Ze begrijpen niet dat ook zij het recht eischt zich te kunnen ontwikkelen, en haar eigen leven wil leiden inplaats van geleid te worden. Hoofdschuddend beweren zij dat hierdoor haar huwelijkskansen verminderen en dat zij haar verlangen naar het huwelijk er door verliest. Zal, zoo vreezen zij, een gestudeerde vrouw later in staat zijn haar huishouding te voeren, haar man gelukkig te maken en haar kinderen op te voeden?

Daartegenover ben ik overtuigd dat een jong meisje, hoe ze ook voor haar werk voelt, heel goed weet dat er voor haar niets hoogers bestaat dan gelukkige vrouw en moeder te worden. Maar waarom zou zij, als dit haar door het

[p. 8]

lot ontzegd wordt, een verkommerd bestaan leiden, in plaats van haar beste krachten te wijden aan haar werk? Dit hoeft niet speciaal huishoudelijke arbeid of kinderverzorging te zijn als surrogaat voor het echte moederschap, zij zal haar beste vrouwelijke eigenschappen in elk werk kunnen leggen. En waarom zou een vrouw, die gestudeerd heeft, minder geschikt zijn haar kinderen op te voeden dan het jonge meisje dat haar beste jaren besteed heeft voornamelijk aan uitgaan en dansen? Bij wie zou het opgroeiende kind meer steun, meer leiding vinden?

Wie, welke betrekking ze ook vóór haar huwelijk bekleedde, of welke studie ze koos, dat met ernst, met hart en ziel deed, zal ook als vrouw en moeder op haar plaats zijn. Nu zou ik niet graag den indruk wekken alsof ik alles van dezen tijd verheerlijkte, ten koste van het verleden, en alle werkende meisjes engelen vond. Gingen de pioniersters der vrouwenbeweging dikwijls te ver, omdat elke nieuwe beweging voor een deel overdrijft, het tegenwoordig vrouwelijk geslacht dat de voorrechten zoo gemakkelijk gekregen heeft, voelt er zich lang niet verantwoordelijk genoeg voor.

Ik zou de jonge meisjes van onzen tijd wel in het hart willen branden: maakt toch geen misbruik van de verkregen vrijheid! Ge beseft niet hoe ontzaggelijk veel kwaad ge daarmee uzelf en anderen doet. Zij, die tegen die vrijheid zijn, zien alleen naar hen die haar misbruiken, en nemen haar als voorbeeld om te bewijzen, dat ze gelijk hebben in hun afkeuring.

Alle ruwheid, alle onvrouwelijkheid is uit den booze, alleen wie zich innerlijk gebonden voelt is de vrijheid waard!

Laat het jonge meisje toch niet trachten de jongens na te doen, haar hoogste waarde ligt in het echte vrouw zijn!

En nu kom ik vanzelf terug op wat ik in het begin zeide over vormen. Vormen die alléén uiterlijk zijn, alleen conventie, die niet uit het hart komen, kunnen veilig afgeschaft; niet de vormen die eerbied voor ouderen, ontzien van anderen, tact in den omgang toonen. Als in een tram vol menschen, de jongeren blijven zitten, en de ouderen laten staan, dan is dat een gemis aan die ouderwetsche beleefdheid des harten, waar de jeugd waarlijk niet op neer behoeft te zien.

De toon tusschen ouders en kinderen is heel wat familiaarder dan in den ouden tijd, dikwijls is ze er een van goede kameraadschap. Dit kan geen kwaad, wanneer het ‘eert uw vader en uwe moeder’, de innerlijke wet blijft in de verhouding der kinderen tot de ouders, al zijn de uiterlijke vormen anders geworden. En dan moet daar van zelf op volgen dat het helaas maar al te waar is, dat

[p. 9]

in menig gezin de band losser is geworden. Voor een deel komt het door de meerdere uithuizigheid der kinderen; al zoo vroeg hebben ze hun bijeenkomsten, kampen en kringen. Wanneer het gezin minder gaat beteekenen in het leven der kinderen, dan is dat een verlies èn voor de ouders èn voor de kinderen. Het is niet alléén maar het is óok de schuld der jongeren, en ik ben overtuigd dat ondanks het meer uithuizige leven ouders èn kinderen het gezinsleven hoog moeten houden.

Wanneer het de veilige haven blijft waarin de kinderen altijd terug kunnen keeren, dan kunnen ze zich vrij op de levenszee wagen. Een meisje dat in een andere stad haar werkkring had, zeide me eens: ‘Ge weet niet wat het een kracht is in je werk een veilig tehuis achter je te hebben.’

Maar ook hier geldt het: wie ontvangen wil moet geven. Als ge uw hartelijkheid, uw beste ik, uw kleine attenties niet aan uw huisgenooten geeft, maar ze alleen voor buitenshuis bewaart, dan zal ook uw thuis niet langer het veiligst plekje voor u zijn.

Er zijn er helaas ook, die het gelukkige gezinsleven niet kennen of niet meer hebben, die als eenzamen door de wereld moeten, voor hen is het leven als arbeidend meisje of vrouw véél moeilijker. Mocht het ook haar gelukken zich een omgeving te scheppen waar ze zich thuis kan voelen; een kamer waarin het er, al is hij nog zoo eenvoudig, gezellig uitziet, waarin ziel is.

Het is héél zwaar alleen te zijn; wie het dan tòch gelukt een innerlijken rijkdom te veroveren, die zal voor anderen veel kunnen zijn, en daardoor weer onder haar gevoel van eenzaamheid minder gebukt gaan.

Uit een boek van Harr: Beecher Stowe, ‘Mijn vrouw en ik’, dat meen ik niet meer gelezen wordt, herinner ik mij nog altijd de woorden: ‘De vrouw is de kunstenares van het schoone’. Voorheen of thans, dit moet de vrouw blijven. ‘Het schoone’ niet in de beteekenis van kunstschoon, maar van harmonie, van evenwicht tusschen verstand en hart, van fijn gevoel en tact, van 't doen klinken van 's levens diepste snaren. Zij wete een zuivere en zonnige atmosfeer te scheppen.

Het moet 't ideaal van elk meisje, van elke vrouw zijn zulk een kunstenares te worden, wàar ook de plaats moge zijn die 't leven haar heeft aangewezen.