De Achttiende Eeuw. Jaargang 2003
(2003)– [tijdschrift] Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw–
Auteursrechtelijk beschermdDocumentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 2003. Uitgeverij Verloren, Hilversum 2003
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
-
gebruikt exemplaar
eigen exemplaar dbnl
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 2003. De Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren beijvert zich voor het verkrijgen van toestemming van alle rechthebbenden; eenieder die meent enig recht te kunnen doen gelden op in dit tijdschrift opgenomen bijdragen, wordt verzocht dit onverwijld aan ons te melden (dbnl.auteursrecht@kb.nl).
redactionele ingrepen
p. 6: het nootteken bij noot 10 ontbrak in de lopende tekst. Wij hebben deze onderaan de pagina geplaatst, aangezien niet duidelijk is aan welke zin in de lopende tekst de noot gekoppeld is.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten.
[pagina *1]
Verklaring der plaat
‘Den 13 der maent begaf ik my weder naer de Samojeden, die ik verlaten had. Daar gekomen tekende ik eene hunner tenten van binnen, die aen beide zyden open geslagen was, om des te beter daer in te kunnen zien. Dus nedergezeten had ik eener myner vrienden ter slinker, en drie vrouwen ter rechter zyde nevens my, waet van eene het wiegje naer myn behagen vast hielt, in tegenwoordigheit van eenen der mannen, gelyk wy dat op No. 6 vertoonen.’
Deze plaat numero 6 is een van de driehonderd afbeeldingen in de Reizen over Moskovie, door Persie en Indie [...], in 1711 in eigen beheer uitgegeven door de Haagse kunstenaar Cornelis de Bruijn. Het was zijn tweede reisboek. In 1698 was zijn reis door Klein Asia verschenen, versierd met tweehonderd prenten. De Bruijn had van jongs af aan een ‘onverzettelijke neiging om uitheemsche gewesten te zien’, vertelt de kunstenaarsbiograaf Johan van Gool. Zijn ambitie was om niets anders te schrijven en te tekenen dan hij met eigen ogen zag. Vandaar ook zijn aanwezigheid, links op deze plaat, om het waarheidsgehalte van zijn verslag van dit bezoek aan de Samojeten te onderstrepen.
Missen we de vriend die links naast hem had gezeten? De Bruijn laat weten waarom. Zoals iedereen kan zien ligt achterin de tent een stapel rendierhuiden, die de Samojeden gebruiken om onder te slapen. Dit gaat broeien en geweldig stinken. Voeg hierbij de stank van het stuk rauw vlees dat op de voorgrond ligt te rotten, de lucht uit de kookpot waarin darmen en ingewanden van beesten zonder zout liggen te sudderen en de geur die mensen zelf verspreiden, en men begrijpt dat de vriend van misselijkheid ijlings de tent uit was gevlucht. De kunstenaar hield hij zich staande met de uit voorzorg meegebrachte brandewijn en de pijptabak.
Vergeleken bij De Bruijns levendige verteltrant zijn de etnografische afbeeldingen nogal stijf en tam. Hij had meer talent voor het vastleggen van stadsgezichten. Nog steeds waardevol zijn de tekeningen die hij maakte van de oude overblijfselen van Persepolis, waar hij drie maanden verbleef. Deze reis duurde al met al zeven jaar, van 1701 tot 1708. Weer thuis in Den Haag stelde De Bruijn de meegebrachte tekeningen aan liefhebbers ten toon voordat ze in prent werden gebracht.
Literatuur: K. Hannema, Cornelis de Bruijn. Reizen over Moskovie Een Hollandse schilder ontmoet tsaar Peter de Grote, Amsterdam 1996. Zie ook: J.W. Drijver e.a. (red.), ‘Ik hadde de nieusgierigheid.’ De reizen door het Nabije Oosten van Cornelis de Bruijn (ca. 1652-1727), Leiden/Leuven 1997
E.K.-G.
[pagina *2]
De Achttiende Eeuw
Documentatieblad Werkgroep Achttiende Eeuw
De Achttiende Eeuw publiceert artikelen die betrekking hebben op de geschiedenis van de lange achttiende eeuw (1670-1830) in de meest brede zin van het woord. De gedachten van de redactie gaan daarbij uit naar artikelen van 6 à 7.000 woorden (exclusief noten), die origineel zijn en niet in dezelfde vorm elders zijn gepubliceerd. Ook kleinere bijdragen of mededelingen met een documentair of bibliografisch karakter zijn welkom, zoals archiefvondsten, inventarisaties van verzamelingen, speciale bibliografieën en onderzoeksberichten, meer in het bijzonder over het aandeel van de Lage Landen en hun koloniën.
De Achttiende Eeuw fungeert als contactorgaan van de Werkgroep Achttiende Eeuw. Het verschijnt twee maal per jaar.
| Kernredactie | Redactie |
|---|---|
| Inger Leemans | Theo Clemens |
| Edwin van Meerkerk (secretaris) | Jacqueline de Man |
| Tom Verschaffel | Lodewijk Palm |
| Maarten Prak | |
| Herman Roodenburg | |
| Joost Rosendaal |
Redactiesecretariaat
Katholieke Universiteit Nijmegen, Algemene Cultuurwetenschappen
Postbus 9103 6500 hd Nijmegen.
Telefoon: 024 3615543. E-mail: e.v.meerkerk@let.kun.nl. Fax: 024 3612807
Bestuur Werkgroep Achttiende Eeuw
E.G.E. van der Wall (voorzitter), A.S. de Haas (secretaris), J. van Eijnatten (penningmeester), A. Sens, E. Koolhaas, K. Buyens, D. Vanysacker
Lidmaatschap en abonnementen
Het lidmaatschap van de Werkgroep Achttiende Eeuw staat open voor alle belangstellenden. De contributie bedraagt (voor Nederland en België uiteraard) 20,50 euro per jaar; studenten, AIOs, OIOs, bursalen, 65-plussers, vutters e.d. betalen 15 euro; instellingen en bibliotheken 30 euro. Leden ontvangen het tijdschrift De Achttiende Eeuw en de digitale nieuwsbrief gratis. Opgave graag schriftelijk bij de penningmeester, Cornelis Vlotstraat 23, 1318 ae Almere, j.van.eijnatten@let.vu.nl, gevolgd door overmaking van de contributie op gironummer 5533514 t.n.v. Werkgroep Achttiende Eeuw, Almere; voor Belgische leden: postcheque 000-1714065-75 t.n.v. Werkgroep Achttiende Eeuw, Almere.
Copyright Werkgroep Achttiende Eeuw
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt door druk, fotodruk, fotokopie, microfilm, of op enige andere wijze, zonder schriftelijke toestemming van de Werkgroep Achttiende Eeuw.
No part of this book may be translated or reproduced in any form by print, photoprint, photocopying, microfilm, or any other means, without the prior written permission from the Werkgroep Achttiende Eeuw.
Uitgever
Uitgeverij Verloren, Postbus 1741, 1200 bs Hilversum
tel. 035-6859856, fax 035-6836557, www.verloren.nl
[pagina *3]
de achttiende eeuw 35 (2003)1
| Verklaring der plaat | ||
| Aan de lezer | 1 | |
| Peter J.A.N. Rietbergen, De profeten van Jan Nomsz (1738-1803): Zoroaster en Mohammed | 3 | |
| Joris van Eijnatten, The Church Fathers Assessed. Nature, Bible and Morality in Jean Barbeyrac | 15 | |
| De vertelde achttiende eeuw
Arme Emilia Galotti |
26 | |
| De digitale achttiende eeuw
Duitse tijdschriften, biografieën en woordenboeken |
27 | |
| Stand van zaken
Hanco Jürgens, Welke Verlichting? Tijdaanduidingen en plaatsbepalingen van een begrip |
28 | |
| Berichten uit de geleerde wereld
Een interview met Jan Roegiers en Lodewijk Palm |
54 | |
| Omtrent bronnen
Dries Vanysacker, Impressies en bekommernissen van een Italiaans prelaat op doorreis in de Nederlanden (1762) |
57 | |
| Signalementen | 65 | |
| Eveline Koolhaas, ‘Mensch, ken u zelven’. Antropologie als bron voor de volkskunde van Johannes Le Francq van Berkheij | 69 | |
| Summaries | 87 | |
[pagina *4]
Verklaring der plaat‘De jongens zien de poppekast’ schreef de Amsterdammer
Jacob de Vos (1774-1844) boven een van vele tekeningen waarin hij de dagelijkse belevenissen van zijn jonge kinderen vereeuwigde. Van januari 1803 tot oktober 1809 tekende en schreef hij acht dagboekjes vol, soms dagelijks maar soms ook met grote tussenpozen. Deze tekening is van begin 1805. De jonge vader heeft zichzelf getekend met Jacob junior die nog niet kan lopen en daarom een valhoedje op moet. Zorgzaam schuift hij met één voet een stoofje onder de te korte beentjes. Willem en Gerrit, zes en vijf jaar oud, kijken geboeid naar de privé-voorstelling op de stoep voor hun statige huis aan de Keizersgracht.
De geborgen kinderwereld aan deze zijde van het hoge raam met de elegante gordijnen staat in schril contrast met het marginale bestaan van de poppenkastspeler aan de andere kant. Van het soort leven dat hij leidde kunnen we ons een voorstelling maken dankzij het zeer lezenswaardige boek van John McCormick en Bennie Pratasik, Popular puppet theatre in Europe, 1800-1914. Waren armoede en een rondtrekkend leven op zichzelf al genoeg om de verdenking van misdaad op zich te laden, zo kort na de revolutietijd kwam daar nog bij dat juist de poppenkastspeler gemeden werd uit angst voor opruiende taal en politieke satire, want hij trok doorgaans het allerarmste publiek. Door middel van vergunningen en bewijzen van goed gedrag probeerden de stedelijke autoriteiten het ‘theater der armen’ onder controle te houden. Voor zover bewaard in stadsarchieven her en der in Europa leveren deze papieren nu de bouwstof voor waardevol cultuurhistorisch onderzoek als dat van McCormick en Pratasik.
Jacob de Vos vond zijn kinderen niet te goed voor volks vermaak. Op een ander dagboekblad zien we de twee oudsten samen met de meid buiten voor de poppenkast staan. Weer een andere tekening laat zien hoe kleine Gerrit met een hoge kruk over zijn hoofd de poppekastspeler nadoet en zegt: ‘Mijnheer! Zal de poppenkast speelen.’
Literatuur: J. McCormick en B. Pratasik, Popular puppet theatre in Europe, 1800-1914 (Cambridge 1998). E.A. Koolhaas-Grosfeld, Vader & zoons. Jacob de Vos Wzn. en de getekende dagboekjes voor zijn kinderen (Hilversum 2001).
E.K.-G
[pagina 178]
Inhoud Jaargang 35
Artikelen
| Joris van Eijnatten, The Church Fathers Assessed. Nature, Bible and Morality in Jean Barbeyrac | 15 |
| Eveline Koolhaas, ‘Mensch, ken u zelven’. Antropologie als bron voor de volkskunde van Johannes Le Francq van Berkheij | 69 |
| Edwin van Meerkerk, Dyades, lijnendragers en netwerken. Een model voor bestudering van de productie, distributie en consumptie van het gedrukte woord in de achttiende eeuw | 160 |
| Peter J.A.N. Rietbergen, De profeten van Jan Nomsz (1738-1803): Zoroaster en Mohammed | 3 |
| Gijsbert Rutten, Vondels ‘volkomen voorbeeldt’. Transmissie van Vondelianisme in de achttiende eeuw: een didactisch program | 135 |
| Freek Schmidt, Armoede en verlichting. Het nieuwe werkhuis in Amsterdam en Abraham van der Hart | 89 |
Berichten uit de geleerde wereld
| Een interview met Jan Roegiers en Lodewijk Palm | 54 |
| Het kosmopolitische Nederland | 153 |
| In Memoriam Bennie Pratasik | 155 |
De digitale achttiende eeuw
| Duitse tijdschriften, biografieën en woordenboeken | 27 |
De vertelde achttiende eeuw
| Arme Emilia Galotti | 26 |
| Betje en Aagje en de illegale aardappelen | 123 |
Omtrent bronnen
| Dries Vanysacker, Impressies en bekommernissen van een Italiaans prelaat op doorreis in de Nederlanden (1762) | 57 |
| René Vos, Een Gouden Eeuw met grote gaten: Enkele ontwikkelingen rond de ‘Republiek der Couranten’ (1675-1800) | 124 |
Stand van zaken
| Hanco Jürgens, Welke Verlichting? Tijdaanduidingen en plaatsbepalingen van een begrip | 28 |
[pagina *5]
De Achttiende Eeuw
Documentatieblad Werkgroep Achttiende Eeuw
De Achttiende Eeuw publiceert artikelen die betrekking hebben op de geschiedenis van ‘de lange achttiende eeuw’ (1670-1830) in de meest brede zin van het woord. De gedachten van de redactie gaan daarbij uit naar artikelen van 6 à 7.000 woorden (exclusief noten), die origineel zijn en niet in dezelfde vorm elders zijn gepubliceerd. Ook kleinere bijdragen of mededelingen met een documentair of bibliografisch karakter zijn welkom, zoals archiefvondsten, inventarisaties van verzamelingen, speciale bibliografieën en onderzoeksberichten, meer in het bijzonder over het aandeel van de Lage Landen en hun koloniën. Auteursinstructies zijn op te vragen bij het redactiesecretariaat.
De Achttiende Eeuw fungeert als contactorgaan van de Werkgroep Achttiende Eeuw. Het verschijnt twee maal per jaar.
| Kernredactie | Redactieraad |
|---|---|
| Inger Leemans | Jacqueline de Man |
| Edwin van Meerkerk (secretaris) | Lodewijk Palm |
| Tom Verschaffel | Herman Roodenburg |
| Joost Rosendaal | |
| Dorothée Sturkenboom |
Redactiesecretariaat
Katholieke Universiteit Nijmegen, Algemene Cultuurwetenschappen
Postbus 9103 6500 hd Nijmegen.
Telefoon: 024 3615543. E-mail: e.v.meerkerk@let.kun.nl. Fax: 024-3612807
Bestuur Werkgroep Achttiende Eeuw
Joris van Eijnatten (voorzitter), Koen Buyens, Anna de Haas (secretaris), Eveline Koolhaas, José de Kruif, Hendrik van Leusen (penningmeester) en Dries Vanysacker
Lidmaatschap en abonnementen
Het lidmaatschap van de Werkgroep Achttiende Eeuw staat open voor alle belangstellenden. De contributie bedraagt (voor Nederland en België uiteraard) € 20,50 euro per jaar; studenten, aios, oios, bursalen, 65-plussers, vutters e.d. betalen € 15,-; instellingen en bibliotheken € 30.-. Leden ontvangen het tijdschrift De Achttiende Eeuw en de digitale nieuwsbrief gratis. Opgave graag schriftelijk bij de penningmeester, Singel 205, 3311 kr Dordrecht, e-mail: hjvanleusen@chello.nl, gevolgd door overmaking van de contributie op gironummer 5533514 t.n.v. Werkgroep Achttiende Eeuw, Dordrecht; voor Belgische leden: postcheque 000-1714065-75 t.n.v. Werkgroep Achttiende Eeuw, Dordrecht.
Copyright Werkgroep Achttiende Eeuw
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt door druk, fotodruk, fotokopie, microfilm, of op enige andere wijze, zonder schriftelijke toestemming van de Werkgroep Achttiende Eeuw.
No part of this book may be translated or reproduced in any form by print, photoprint, photocopying, microfilm, or any other means, without the prior written permission from the Werkgroep Achttiende Eeuw.
issn 0929-9890
Uitgever
Uitgeverij Verloren, Postbus 1741, 1200 bs Hilversum
tel. 035-6859856, fax 035-6836557, info@verloren.nl, www.verloren.nl
[pagina *6]
de achttiende eeuw 35 (2003)2
| Verklaring der plaat | ||
| Freek Schmidt, Armoede en verlichting. Het nieuwe werkhuis in Amsterdam en Abraham van der Hart | 89 | |
| De vertelde achttiende eeuw
Betje en Aagje en de illegale aardappelen |
123 | |
| Omtrent bronnen
René Vos, Een Gouden Eeuw met grote gaten: Enkele ontwikkelingen rond de ‘Republiek der Couranten’ (1675-1800) |
124 | |
| Gijsbert Rutten, Vondels ‘volkomen voorbeeldt’. Transmissie van Vondelianisme in de achttiende eeuw: een didactisch program | 135 | |
| Berichten uit de geleerde wereld | 153 | |
| Signamelenten | 156 | |
| Edwin van Meerkerk, Dyades, lijnendragers en netwerken. Een model voor bestudering van de productie, distributie en consumptie van het gedrukte woord in de achttiende eeuw | 160 | |
| Summaries | 176 | |
| Inhoud jaargang 35 | 178 | |