De Achttiende Eeuw. Jaargang 2003

[p. 156]

Signalementen

Grote gaten

Aan het slot van het artikel ‘Een Gouden Eeuw met grote gaten’, elders in dit nummer, zijn de ambities en contouren geschetst van een digitaal bibliografisch catalogiseringsproject dat de Nederlandse pers in periode 1618-1869 zal bestrijken. In eerste instantie wordt een pilot project voor zeventiende-eeuwse kranten uitgewerkt. De Koninklijke Bibliotheek en het Nederlands Persmuseum nodigen een ieder uit informatie te verschaffen die, op welke wijze dan ook, een bijdrage kan leveren aan de realisatie van dat project. Daartoe kunt u contact opnemen met Angelie Sens bij het Nederlands Persmuseum: [e-mail], tel [phone] of met Jan Bos bij de Koninklijke Bibliotheek: [e-mail], tel [phone].

In ballingschap (call for papers)

In 1806 keerde de dichter Willem Bilderdijk (1756-1831), vijftig jaar oud, terug naar Nederland na een ballingschap van ruim tien jaar. Er zijn in 2006 dan ook twee gebeurtenissen uit het leven van deze markante persoonlijkheid te herdenken: zijn 250ste verjaardag en zijn terugkeer uit den vreemde, tweehonderd jaar geleden. Op vrijdag 27 en zaterdag 28 januari



2006 wordt door Het Bilderdijk-Museum en de Werkgroep 18e Eeuw gezamenlijk een tweedaags symposium georganiseerd rondom het thema ‘ballingschap’.

Namens de besturen van Het Bilderdijk-Museum en de Werkgroep 18e Eeuw nodigt het organiserend comité ieder die een lezing zou willen houden over een aspect van het thema ‘ballingschap in de lange achttiende eeuw’ uit zich vóór 31 december 2004 te melden bij Joris van Eijnatten, Cornelis Vlotstraat 23, 1318 AE Almere, tel. [phone], email j.van. [e-mail] of bij de secretaris van de Werkgroep 18e Eeuw, Anna de Haas: Singel 24-2 / 1015 AA Amsterdam, tel. [phone], e-mail: hjschoo@csi. com. Gestreefd wordt naar publicatie van een selectie van congresbijdragen.

Het programma ziet er voorlopig als volgt uit: 1. Ballingschap in het algemeen. Alle mogelijke aspecten van ballingschap (verbanning, mijding, de ban, innere Emigration, excommunicatie, het doodgezwegen of verzwegen worden, uitstoting, censuur, enz) kunnen in dit onderdeel aan bod komen. Men denke aan ballingschap als lichamelijk, juridisch, sociaal, religieus of politiek verschijnsel, representaties van ballingschap in kunst of literatuur, de persoonlijke ervaring van ballingschap, de gevolgen van ballingschap, enzovoorts. 2. Gevallen van ballingschap in het ‘tijdperk Bilderdijk’. Concrete gevallen van ballingschap zullen in dit onderdeel de revue passeren. Te denken valt aan onder meer de patriotse, orangistische of Vlaamse ballingen die in het revolutietijdperk (dan wel het ‘tijdperk Bilderdijk’) werden verbannen. Bijzondere aandacht zal worden besteed aan Willem Bilderdijk als balling.

Top honderd

De Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (www.dnbl.org) presenteert op haar website ‘De achttiende eeuw in honderd artikelen’, op basis van suggesties van 30 specialisten op het gebied van de achttiende-eeuwse Nederlandse letterkunde. De redactie geeft een verzameling artikelen, die ‘zowel in methodisch als in inhoudelijk opzicht exemplarisch is voor de huidige vakbeoefening en de ontwikkelingen die het onderzoek de afgelopen decennia heeft doorgemaakt’. Een aanrader!

[p. 157]

Scriptieprijs

De Werkgroep 18e Eeuw stelt met ingang van 2004 een scriptieprijs in. De prijs wordt jaarlijks uitgeloofd aan de schrijver of schrijfster van een scriptie, werkstuk, essay of licentiaatsverhandeling over een aspect van de geschiedenis van de ‘lange’ achttiende eeuw (1670-1830). De scriptie dient van excellente kwaliteit te zijn en zich door originaliteit of een interdisciplinaire benadering te onderscheiden. De prijs bestaat naar goed achttiende-eeuws gebruikuit een genootschappelijk eerbetoon aan de winnaar. Dit eerbetoon bestaat uit

-	een openbare aankondiging in het tijdschrift De Achttiende Eeuw
-	de gelegenheid om ten overstaan van de leden van de Werkgroep 18e Eeuw de betekenis van de scriptie uiteen te zetten
-	publicatie van de scriptie in artikelvorm in het tijdschrift De Achttiende Eeuw.

Het materiaal uit de scriptie mag niet al elders gepubliceerd of aan andere tijdschriften aangeboden zijn. Publicatie in De Achttiende Eeuw vindt alleen plaats op voorwaarde dat het artikel door de redactie is goedgekeurd. De inzendtermijn voor de Scriptieprijs 18e Eeuw 2004 sluit op 30 januari 2005. De inzendingen zullen gejureerd worden door een gezamenlijke commissie bestaande uit bestuursleden de Werkgroep 18e Eeuw en redactieleden van De Achttiende Eeuw. De scriptie dient in drievoud (hard copy) te worden toegestuurd aan Anna de Haas, Singel 24-2, 1015 AA Amsterdam. Van de auteur wordt bovendien een beknopt curriculum vitae verwacht, alsmede enkele gegevens over de scriptie (periode van verslaglegging, naam van de begeleider, onderwijsinstelling).

Goochelarij

Museum Boerhaave, gastheer van het laatste symposium van onze werkgroep, organiseert van 26 maart t/m 26 september 2004 de tentoonstelling ‘Goochelen met getallen’. Hier zijn de vele toepassingen van de wiskunde zien, uiteenlopend van bijvoorbeeld de







astronomie en de zeevaart tot aan de architectuur. Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus die de ontwikkelingen in de westerse wiskunde behandelt en dan vooral de reken- en meetkunde (de wiskunde van het voortgezet onderwijs). De catalogus in fullcolour telt 48 pagina's en kost €7,-. Voor meer informatie: [e-mail] of tel. [phone].

Schaakpoppen, taalkunde en Zeeuwse verzamelaars

Tom Standage schrijft over een schaakspelende automaat, een pop gekleed als tovenaar, een bron van vermaak aan tal van 18de-eeuwse vorstenhoven in zijn De mechanische Turk (Vertaling Irene Groothedde; Arbeiderspers: € 16,95). Peter Altena schreef een artikel over pijprokers en onruststokers in de late 18de eeuw, met name Gerrit Paape, in De Gids van februari j.l., getiteld: ‘Vlammen’. Jan Noordegraaf schreef in ‘“De geboorte en aenwasch der sprake”: Lambert ten Kate over de redelijke mens’ over deze achttiende-eeuwse taalkundige. Het artikel is opgenomen in de bundel Bon jours neef, ghoeden dagh Cozyn, onder redactie van Els Ruijsendaal, Gijsbert Rutten

[p. 158]

en Frank Vonk (Münster: Nodus, 2003). Paul van den Brink schreef het artikel ‘Rijnland en de rivieren. Inrichting en vormgeving van de Hollandse rivierzorg in de achttiende eeuw’ in het Tijdschrift voor waterstaatsgeschiedenis, jaargang 12 (2003) 69-78. ‘Tot troost en stichting van 't heilbegerig hart. Lekenpredikers en conventikels in Amsterdam in het laatste kwart van de achttiende eeuw’ is de titel van een artikel van Ellen van Herk in het Tijdschrift voor Nederlandse kerkgeschiedenis van september 2003.

In aanvulling op een reeks studies naar de lokale geschiedenis in onze vorige signalementen wijzen we u op een artikel in Zeeland, vol. 12 (2003) van de hand van Huib J. Zuidervaart: ‘Hun eigen venster op Gods schepping. Zeeuwse verzamelaars van zeldzaamheden in de zeventiende en achttiende eeuw’. Bij Antiquariaat Brinkman (Singel 319,1012 WJ Amsterdam tel. [phone]; fax [phone]; email: [e-mail]) ligt nog een voorraad van J.C. Weyerman, Den vrolyke tuchtheer (1729) [ed. A..J. Hanou] (1978); idem De Rotterdamsche Hermes [ingeleid door A. Nieuweboer] (1980) en de bundel Het verlokkend ooft. Proeven over Jacob Campo Weyerman [red. P. Altena, W. Hendrikx e.a.] (1985). Alle drie uitgaven zijn afzonderlijk te koop voor slechts € 2,- per stuk, excl. verzendkosten.

Uit de stal van ReLic, het nieuwe onderzoekscentrum voor religiegeschiedenis te Amsterdam, komt The march of the libertines: spinozists and the Dutch Reformed Church (1660-1750) van Michiel Wielema (isbn 90-6550-777-9; € 22,-). Het boek is een herziening en vertaling van diens proefschrift Ketters en verlichters (1999). Met de hernieuwde belangstelling voor radicaliteit in de Verlichting komt de vertaling op het juiste moment. Het nieuw toegevoegde zesde hoofdstuk behandelt de controversiële stroming van het Hattemisme in de late zeventiende en vroege achttiende eeuw. De volgelingen van Pontiaan van Hattem raakten in een fel debat verzeild, waarin zowel orthodoxen als libertijnen hun stellingen betrokken. Voor mensen die een fijn gevoel krijgen van Verlichte onorthodoxie, en andere fans van Jelle Sipkes, komt van dezelfde academie de inaugurele rede die Piet Visser eerder dit jaar hield: Keurige ketters. De Nederlandse doopsgezinden in de eeuw van de Verlichting (isbn 90-5383-914-3).

Over de grenzen

In de laatste aflevering van Eighteenth-Century Studies, dat twee jaargangen ouder is dan De Achttiende Eeuw, staan de volgende artikelen: Daniel Brewer, ‘Lights in Space’, Michael Kwass, ‘Consumption and the

[p. 159]

Wotld of Ideas: Consumet Revolution and the Moral Economy of the Marquis de Mirabeau’, Jeff Loveland, ‘Panckoucke and the Circle Squarers’, D. Christopher Gabbard, ‘The Dutch Wives' Good Husbandry: Defoe's Roxana and Financial Literacy’ en Aaron Santesso, ‘The Conscious Swain: Political Pastoral in Pope's Epic’.

Een voorbeeld dat in de Nederlanden navolging verdient: onze Franse vrienden van La Société Française d'Étude du Dix-Huitième Siècle attendeerden ons op hun prachtige website, met daarop een schat aan informatie. Kijk op http://docsrvr.ish-lyon. cnrs.fr/sfeds/. Andere broeder- en zusterorganisaties halen het hier zelden bij, maar het ziet er al snel beter uit dan onze eigen pagina, waar dan ook aan gewerkt wordt (http://www.leidenuniv.nl/host/mnl/ wkgrp18/). De pagina's van de andere werkgroepen zijn te vinden op http://www.isecs.org/, onder ‘national societies’. Uitblinkers in grafisch opzicht zijn de Zweden en de Zwitsers: http://www.1700-tal.se/ en http://www.unibas.ch/sgeaj/.

Cahiers uit de Kruidtuin

Jozef Smeyers leverde de teksten voor de laatste twee afleveringen in de reeks Cahiers studiecentrum 18^de-eeuwse Zuid-Nederlandse Letterkunde. Zijn essays zijn getiteld ‘Voltaire in de Zuid-Nederlandse letterkunde van de achttiende eeuw’ (53 pp., €7,50) en ‘Van traditie naar vernieuwing. De 18^de-eeuwse Zuid-Nederlandse letterkunde: een overzicht (39 pp., €6,50). In cahier 23, dat de Zuid-Nederlandse Voltaire-receptie behandelt, komen vertalingen, besprekingen en commentaren op het werk van de toneeldichter en filosoof aan de orde, maar helaas ontbreekt een bibliografie van de Voltaire-receptie.

Het vierentwintigste cahier wekt met zijn titel hoge verwachtingen: een overzicht van de achttiende-eeuwse Zuid-Nederlandse letterkunde in slechts 39 pagina's! De verklaring blijkt eenvoudig: van een omvangrijke, laat staan hoogstaande, Nederlandstalige literaire productie is geen sprake in de Oostenrijkse Nederlanden. Men blijfr lang hangen aan het barokke en burgerlijke werk van Vondel en Cats. Pas in de laatste vijftien jaar van de achttiende eeuw komt een meer zelfbewuste moderne literatuur tot stand.

Schaft u beide cahiers ineens aan, dan kost dat slechts € 12,50. Nederlanders maken het bedrag over op 13.06.25.787 t.n.v. Cahiers XVIIIde Eeuw te Bergeijk o.v.v. uw naam en adres; Vlamingen storten het verschuldigde bedrag op nummer 431-2017069 t.n.v. Cahiers XVIIIde Eeuw. Vermeld in ieder geval welk(e) nummer(s) u wilt bestellen. Ook enkele eerdere nummers zijn nog voorradig: richt u zich tot de Facultés universitaires Saint-Louis, Kruidtuinlaan 43,1000 Brussel.

Prenten in Haarlem en Twente

Tot en met 6 juni kunt u in Teylers Museum in Haarlem nog kijken naar een collectie Franse penningen, gemunt onder Lodewijk XIV. De koning van de propaganda gebruikte munten en penningen om de verworvenheden van zijn bewind aan de bevolking duidelijk te maken. Teylers exposeert een deel haar eigen verzameling van deze kleinoden. Kort na afloop van deze tentoonstelling, vanaf 11 juni, toont hetzelfde museum een keuze uit zijn collectie tekeningen in een inmiddels traditionele zomerexpositie in het prentenkabinet. De tentoonstelling loopt tot en met 5 september. Meer informatie: 023-5319010 of [e-mail].

Tijdens de verbouwing van het Rijksmuseum Amsterdam, van 2004 tot en met 2008, ontvangt het Rijksmuseum Twenthe meer dan 120 schilderijen en ruim 130 objecten van keramiek en porselein uit de periode 1680-1830 in bruikleen. Het museum geeft dankzij de combinatie van dit royale bruikleen met de eigen collectie achttiende-eeuwse kunst tot in 2008 een prachtig beeld van deze eeuw onder de titel ‘Rijksmuseum aan de Grens. De 18de eeuw in het Rijksmuseum Twenthe’. De tentoonstelling is te zien van 17 april 2004 tot en met 9 januari 2005. Te zien zijn onder andere schilderijen van Jean-Baptiste Greuze, Rachel Ruysch, Aert Schouman, Abraham en Jacob van Strij, Giovanni Battista Tiepolo, Cornelis Troost, Wouter Johannes van Troostwijk en Jacob de Wit, fraai porselein uit Meissen en Loosdrecht en Delfts aardewerk. Meer informatie: 053-4358675 of [e-mail].