De vertelde achttiende eeuw
Arme Emilia Galotti
‘Emilia Galotti’ (1772), het eerste burgerlijk drama, van Lessing, werd in de herfst van 2003 gespeeld door de Antwerpse toneelgroep De Tijd. De recensies waren unaniem lovend. Reden genoeg dus om eens te gaan kijken.
Arme Emilia Galotti. 's Ochtends sta je op het punt om te trouwen met een lieve en verstandige graaf, die je alle goeds in het leven belooft, en tegen de avond blijft je geen andere weg over dan zelfmoord door de hand van je vader, want je aanstaande is vermoord en jijzelf bent misbruikt en onteerd door een prins wiens macht geen grenzen heefr.
Arme ‘Emilia Galotti’. Je begint je carrière als baanbrekend achttiende-eeuws drama, een hoogtepunt van theatrale moed en techniek, en ruim tweehonderd jaar later kom je alleen nog maar op de planken als komisch niemendalletje, waarin een moord een goeie grap is en een lijk na een minuut gewoon weer opstaat, en dat zijn relevantie alleen nog ontleent aan zaken waarmee je niets van doen hebt.
Is het nog wel mogelijk om een achttiende-eeuws stuk voor een hedendaags publiek verteerbaar te maken? Als je de verwijzingen naar het achttiende-eeuwse karakter van deze voorstelling leest, is dat alleen mogelijk door middel van tenenkrommende clichés: ‘Met een subtiele knipoog naar het achttiende-eeuwse theater zijn spel, regie en vormgeving voorbeeldig op elkaar afgestemd. Zo bepoederen de spelers publiekelijk elkaars gezicht en haar, alsof ze ineens midden in de pruikentijd staan.’ Maar regisseur Lucas Vandervost noemt Emilia Galotti een ‘een glashelder theatermechaniekje’, en legt in zijn regie dan ook de nadruk op de plotontwikkeling. Maar blijkens de recensies heeft zijn regie zijn waardering voor het origineel niet kunnen overbrengen, hoezeer de recensenten overlopen van waardering voor het werk van de regisseur. ‘G.E. Lessing mag zijn stuk dan ooit bedoeld hebben als tragedie, De Tijd maakt er een verrukkelijke komedie van.’
Blijkens persmap en interviews hebben regisseur en spelers zich nogal het hoofd gebroken over de hedendaagse motivatie voor het stuk, maar hun bijdragen geven niet altijd blijk van helder denken. Ronkend wordt ‘Emilia’ aangeprezen als een ‘voorloper van The Bold & The Beautiful, Neighbours, Familie, Thuis’. De frase is toepasbaar op duizenden andere stukken en noch in vormgeving, noch in enscenering, noch in speelstijl is enige verwijzing naar genoemde soaps te vinden, dus de vergelijking is volledig zinloos. Even gratuit, even ondoordacht is de opmerking van actrice Chris Thys over hedendaagse dochtermoord in een interview: ‘Vorige week nog werd een islamitisch meisje van achttien vermoord door haar vader, gewoon omdat hij niet akkoord ging met hoe zij haar toekomst en de wereld zag.’ Maar in Emilia Galotti is iets volledig anders aan de hand, ook in de enscenering van De Tijd: Emilia's vader vermoordt haar op haar eigen uitdrukkelijk verzoek: de prins heeft haar eer geroofd, en zonder eer kan zij niet leven.
Een ‘glashelder theatermechaniekje’ culmineert noodzakelijk in het slot, en daar blijkt ook het sterkst het probleem van deze voorstelling. Emilia's eergevoel is niet meer van onze tijd. Je vraagt enorm veel van een hedendaags publiek als je wilt dat het kan meeleven met dat eergevoel. Dat doet De Tijd dan ook niet. Vanaf het begin wordt het drama systematisch ondergraven door de belangrijkste boosdoener, Marinelli, voor te stellen als een gewiekste hofnar, tot wiens komisch repertoire toevallig ook moord en bedrog behoren, door Emilia's aanstaande, graaf Appiana, die vermoord wordt, uit te beelden als een schutterende neuroot wiens dood niemand pijn kan doen, en Emilia zelf vrijwel geen tekst te geven, zodat onze sympathie voor haar minimaal blijft. Als Emilia - vrij plotseling - wordt doodgestoken, voelen we dan ook weinig, en wat we voelen wordt meteen opgeheven als ze één minuut later weer opstaat om met de andere leden van het gezelschap een dansje te maken. ‘Emilia Galotti’ is een tragedie zonder drama geworden, een stuk waar de ingewanden uit zijn verwijderd en waarvoor in de plaats een hoop komisch kapok is gestopt.
Ik vrees dat De Tijd eenvoudig het eenvoudig niet aangedurfd heeft om het drama in Emilia Galotti serieus te nemen. Dat is jammer, want alleen zo hadden we kunnen zien of dit achttiende-eeuwse stuk nog werkt, of dat het alleen een opwindpoppetje is dat na ruim twee eeuwen nog altijd zijn beweginkjes vlekkeloos kan uitvoeren, zonder motivatie, zonder reden, zonder drama.
I.L.
Auteursrechtelijk beschermd