Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1979

[p. 15]

Gelegenheidsgedichten in de Koninklijke
Bibliotheek te 's-Gravenhave,
door Adèle Nieuweboer

In 1972 kreeg de Koninklijke Bibliotheek de collectie Halwasse in bezit, een collectie gelegenheidsgedichten van 734 nrs., waaraan later nog enkele gedichten werden toegevoegd. Hiervan is nu, september 1978, de beschrijving voltooid, zodat deze gedichten voor het publiek toegankelijk zijn geworden.

De collectie omvat 140 plano's en 612 gedichten van ander formaat, echter merendeels 4^o.

De gedichten zijn in de tijd gespreid van 1609 tot en met 1829; het aandeel 1609-1670 is echter erg klein (15), zodat wel van een typisch 18de-eeuwse collectie gesproken kan worden. De periode 1710-1770 omvat ongeveer twee derde van het totaal. De gelegenheden die worden bezongen, zijn in volgorde van frequentie met afgeronde percentages: bruiloften (60 procent), sterfgevallen (24 procent), promoties (7,5 procent), benoemingen (6 procent) en verjaardagen (1,5 procent), zodat aan diversen 1 procent overblijft.

De handgeschreven catalogus bevindt zich op de afdeling Oude Drukken, evenals een toelichting op de aard van de collectie en het type beschrijving. De titelbeschrijvingen zijn chronologisch geordend en toegankelijk via alfabetisch gerangschikte verwijzingssystemen op bezongen personen, auteurs, monogrammen, zinspreuken en drukkers.

Het gaat bij deze collectie om voornamelijk Nederlandstalige gedichten; een gedeelte is in het Latijn gesteld, terwijl ook enkele Franse en Duitse gedichten zijn opgenomen.

Onder de bezongen personen vindt men een aantal geleerde heren, op wie vooral promotieverzen en gedichten bij benoemingen gemaakt werden; meerdere vooraanstaande burgers, die voornamelijk wegens hun bestuurlijke functies bezongen werden; tamelijk veel predikanten, die in alle categorieën van gelegenheidsgedichten voorkomen. Het aantal bejubelde of betreurde adellijke personen is klein. Een enkele maal is ook een dichter onderwerp van lofprijzing of lijkklacht: Pieter Vreede, Lucretia Wilhelmina van Merken.

[p. 16]

Het merendeel der gedichten is ondertekend door familieleden of vrienden, wat niet wil zeggen dat het werk inderdaad van hun hand afkomstig was. Duidelijk is echter ook te constateren dat sommige dichters zich met ijver aan het schrijven van deze verzen gezet hebben, hetzij in opdracht, hetzij omdat ze zelf bij de bezongen personen betrokken waren. Veelschrijvers op dit gebied waren o.a. Hermanus van den Burg, Bernardus de Bosch, Joannes van Braam, Claas Bruin, Arnold Hoogvliet, Pieter Langendijk, J. Bapt^a. Wellekens. Daarnaast komen o.a. als ondertekenaren voor: Jan A. Bakker, C. Barlaeus, Ahasueer van den Berg, J. Le Francq van Berkhey, Balthazar Huydecoper, L.W. van Merken, Petronella Moens, Joachim Oudaen, H.K. Poot, L. Schermer, W.H. en H.W. Sels, N.S. van Winter.

Ook enkele drukkersnamen schuilen onder de auteurs: Blussé, Bolt, van Hoogeveen jr., Luchtmans, Schelle, Vijgh.

Tenslotte moet erop worden gewezen dat de Koninklijke Bibliotheek naast deze nu goed toegankelijke verzameling ook een grote collectie bezit die in 1866 is verworven. Hieronder bevindt zich ook 16de en 17de-eeuws materiaal. In het verleden is een aantal van de gedichten, aangaande relatief meer belangrijke figuren beschreven en in de alfabetische catalogus opgenomen.

Van het overgebleven werk (geschat op meer dan 3000 exx.) bestaat slechts een zeer summiere beschrijving, bestaande uit een vermelding van bezongen persoon, auteur(s), drukker, plaats, jaar en formaat. Deze vindt men in de oude fichesbak, aanwezig op de afdeling Oude Drukken. De beschrijvingen zijn veelal van korte annotaties voorzien en gecatalogiseerd en alfabetisch geordend op bezongen personen, soms op auteurs. Er zijn geen verwijzingssystemen via welke de beschrijvingen toegankelijk zijn, zodat bijvoorbeeld het zoeken naar werk van een bepaalde auteur vrijwel onbegonnen werk is, wanneer men niet weet welke de bezongen personen (kunnen) zijn.

Het ligt echter in de bedoeling de beschrijving van deze collectie in de toekomst gelijk te trekken met die van de hierboven vermelde verzameling Halwasse.

Adèle Nieuweboer
Bilderdijkkade 638-29
Amsterdam