Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1973

[p. 11]

II. Het archief van Heiden Reinestein

Indertijd verzocht de redactie mij om een overzicht van bij het Centraal Register van Familiearchieven geregistreerde stukken, die van belang konden zijn voor de kennis van de achttiende eeuw. In het Dokumentatieblad no. 3, blz. 3-11, legde ik uit waarom ik geen kans zag tot het maken van een dergelijk overzicht.

Wel kan ik af en toe de aandacht vestigen op een bepaald archief en daarvan een zodanige beschrijving trachten te geven dat de onderzoeker ongeveer weet wat hij er in zou kunnen aantreffen. Hiervoor komen die verzamelingen in aanmerking die niet door inventarisatie en/of deponering in archiefbewaarplaatsen reeds bekend en toegankelijk zijn, maar welke door een onderzoek en summiere ordening bij het Centraal Register van Familiearchieven toch wel enigermate gekarakteriseerd kunnen worden en onder bepaalde voorwaarden kunnen worden geraadpleegd.

De eerste verzameling waarover ik iets kan meedelen is het familiearchief Van Heiden Reinestein. Dit archief, bijna zes strekkende meter, berust momenteel op het Register.

Daar de familie lange tijd op Laarwoud in Zuidlaren woonde en vele leden belangrijke functies in Drente bekleedden, bevat het veel Drentse stukken. Ook maken de papieren van aangetrouwde, voornamelijk duitse, families een niet onaanzienlijk deel van het archief uit. Hoewel deze twee bestanddelen veel 18e eeuws materiaal bevatten wil ik hier nu aan voorbijgaan en mij beperken tot het signaleren van de nagelaten papieren van S.A.P. (ook wel S.P.A. of P.A.) graaf van Heiden Reinestein (1740-1806), in zijn leven o.a. drost van de Landschap Drente en grootkamerheer van prins Willem V. In zijn biografie van Hieronymus van Alphen wijst P.J. Buijnsters er op (blz. 231, noot 254), dat men deze graaf vergeefs in de bekende biografische woordenboeken zal zoeken omdat zijn belangrijkste diplomatieke aktiviteiten achter de schermen plaats vonden. Dit geldt wellicht nog meer voor zijn politieke aktiviteiten; zijn correspondentie met bijvoorbeeld Rijklof Michael van Goens hield hij liever geheim en in het archief vinden we talloze brieven van anonymi met toespelingen op dingen van de dag die voor oningewijden niet altijd even begrijpelijk zijn.

[p. 12]

Overigens heb ik de omvangrijke correspondentie niet van A tot Z gelezen. Er is ongeveer een meter archief van Van Heiden Reinestein over, voor meer dan de helft uit brieven bestaande, verder ook veel concepten en notities bevattende die een nadere bestudering zouden verdienen. De brieven, die door elkaar lagen, heb ik zoveel mogelijk geordend door brieven van één afzender bij elkaar te voegen. De nederlandse brieven gingen vaak over drentse aangelegenheden; de franse, als zij niet van familieleden kwamen, vnl. over politiek. Grote briefschrijvers waren Van Goens (c. 65), J.H. van Kinsbergen (c. 70), De Larrey (c. 15), W.N. Peters (c. 30), ook zijn er vrij veel brieven van leden van de stadhouderlijke familie. Talrijk zijn de anonieme brieven, over politieke onderwerpen, enige zelfs in geheimschrift. Niet alles heb ik in de korte tijd die mij ter beschikking stond kunnen uitzoeken; een onderzoeker staan dus nog wel wat verrassingen te wachten.

Ik krijg de indruk dat Van Heiden Reinestein materiaal vergaarde over de stemming in den lande; ook uit Drente bereikten hem heel wat berichten. Verder verzamelde hij, zoals zovelen in die tijd, politieke gedichten en pamfletten; misschien schreef hij ze ook wel zelf.

Dagboeken zijn er uit enkele jaren: vier deeltjes in het geheel.

1.	Van 1 jan. 1777 t/m 8 juni 1778
2.	Van 8 aug. t/m 5 okt. (1780). Fragmentarisch. Het jaar is afgeleid uit de mededelingen in het dagboek.
3.	Van 12 okt. 1782 tot begin mei 1785, met enkele latere aantekeningen.
4.	Van 2 juni - 16 juli 1791. Dit bevat een verslag van zijn reis naar Berlijn in verband met onderhandelingen over het huwelijk van de Erfprins.

De eerste drie dagboeken bevatten veel aantekeningen van politieke aard; speciaal de conflicten tussen Engeland en Amerika vormden onderwerp van gesprek.

Daarnaast blijkt men op de Haagse diners ook veel over de inoculatie te spreken. Op 26 januari 1777 noteert Van Heiden Reinestein: ‘rien de nouveau sinon une pièce de vers (latin) de Petr. Burman, addresseé a M. van Doeveren au sujet de l'inocu-

[p. 13]

lation’. Telkens maakt hij melding van mensen die zich ‘met succes’ lieten inenten, later bleken toch sommigen na de ingreep gestorven te zijn.

Een tijdlang was de orang outang van de prins hèt gesprek van de dag. Het dier was begin 1777 overleden en Petrus Camper had toezegging gekregen dat hij de sectie mocht verrichten, maar dit was blijkbaar niet doorgegeven aan Vosmaer, de directeur van het Natuur- en Kunstkabinet. Een hooglopende ruzie tussen de twee heren was het gevolg en iedereen bemoeide zich er mee. Ook de prinses Gallitzin, bij wie Van Heiden Reinestein op een diner een ‘conversation fort amusante’ meemaakte wegens de ‘section manqueé’. Hemsterhuis werd becritiseerd ‘pour s'être mêlé sans necessité ni sans le moindre ménagement d'une affaire qui ne le regardait pas’.

Even later noteert de dagboekschrijver de komst van Abbé Raijnal om materiaal te verzamelen voor een nieuwe uitgave van zijn Histoire Philosophique des deux Indes. ‘Men’ verdenkt hem er van dit als dekmantel te gebruiken voor financiële onderhandelingen in opdracht van Necker. En zo zijn er meer on-dits in dit dagboek.

Hoort de schrijver geen nieuwtjes, dan noteert hij ‘même disette de nouvelles’. Over zichzelf vertelt hij weinig, wel over wat er aan het Hof gebeurde: muziek, toneel, diners, en de namen van de gespeelde stukken. Hij zal zelf ook wel toneel gespeeld hebben; in het archief zijn in zijn hand uitgeschreven rollen van op het Loo gespeelde stukken in de jaren 1765-1768: de rol van Cleon in La Famille Extravagante, die van Arcas in Iphigenie, en nog vele andere.

Anders van karakter is zijn reisverslag uit 1791, waarin hij nauwgezet aantekent wie hem ontving, op welke wijze, en hoe zijn antwoord daarop was, welke geschenken gewisseld werden en hoe de onderhandelingen met de pruisische ministers over het huwelijkscontract tussen de Erfprins en Wilhelmina van Pruisen verliepen. Het verslag zal als aide-mémoire gediend hebben voor het later te maken rapport.

Behalve de brieven en dagboeken zijn er allerlei aantekeningen, memoranda, gedichtjes, en stukken over zijn aktiviteit als kamerheer van de prins. We vinden wat over het Loo en over de inrichting van vertrekken in andere stadhouderlijke paleizen. Twee dikke portefeuilles in het archief zijn volgestopt met voorlopig niet nader thuis te brengen stukken; hierbij zijn stellig nog meer stukken die op S.A.P. van Heiden Reinestein be-

[p. 14]

trekking hebben, maar ook troffen we daarbij twee stukken aan die volgens een later gemaakte aantekening een ‘teekening van den grooten Bilderdijk’ en een ‘romance in de hand van J.J. Rousseau’ bevatten. Dat komt wel uit: onder een akwarel van een krijgshaftig uitziend heer zien we geschreven ‘Bilderdijk fecit’ en Rousseau zou de romance van Lindor uit de Barbier van Sevilla overgeschreven hebben, met muziek er bij. Of de toeschrijvingen juist zijn vermag ik niet te beoordelen.

Het archief Van Heiden Reinestein is na vooraf gemaakte afspraak te raadplegen op het Centraal Register van Familiearchieven, Alexander Numankade 201, Utrecht.

E.P. de Booy.