Dits die Excellente Chronijcke van Vlaenderen

Beghinnende van Liederick Buck den eersten forestier tot den laetsten, die door haar Vrome feyten, namaels Grauen van Vlaenderen gemaect Worden [...]

[INt iaer ons Heeren.M.CCCCC.ende xxiiij.in septembre]

INt iaer ons Heeren.M.CCCCC.ende xxiiij.in septembre, was die vermaerde stadt van Marseylgen

(die welcke seer wel voorsien was van goeden mannen van wapenen, van ghescutte ende van alderhande vittaylge sulc als ter oorloghen dient) vander armeye vanden Keysere, waer af die vpperste leytsmannen waren die Edele ende vrome Princen dye Hertoghe van Bourbon dye marquys van Piscaire diemen niet ghenouch gheprijsen en can, twee Ferdinandus, Archonus ende die Abt van Nazarie in die oorloghe seer expert. Te desen tijde hadde die moghende coninc van Vranckerijcke Fransoys vergadert een grote heyrcracht van volcke wt vele Landen in Europen, daer in dat hy hadde.ij.duysent ghebardeerde peerden, ende.iij.duysent lichte peerden, voetuolcx wt Dolphineen.Aquiteynen ontrent.x.duysent. Zwitsen.x.duysent. Landtsknechten.vi.duysent. Italianen v.duysent.segghende dat hy der stede van Marseilgen ontsedt doen soude.ende hi hadde sommeghe legioenen te peerde ende te voet daerwaert ghesonden. Den.xxv.dach in Septembre als skeysers volc verhoort hadde, by huerlieder bespieders dat sconincx van vranckerijcke volc so sterc ende so machtich aen quam, sy vertrocken van voor die stede van Marseilgen. Ende als die coninc van Vranckerijcke vernam dat al dlandt daer ontrent seer ghequelt was vander pestilencie, dat niet alleene oude ende seer gedaechde mans ende vrauwen, maer ooc vele ionghe stercke ende cloucke mannen warer ghestoruen, so dat die stede niet alleen van huerlieder poorters maer ooc van ruters ende volcke van oorlogen omme die steden te bewarene seer onghestoffeert waren. Hi hadde voor hem ghenomen met sulcken groten heyrcrachte in Italien te commene Meenende met sinen grooten

[fol. xviij.v]

volcke niet alleene Italien, ende dye landen omtrent Mylanen, maer ooc alle die landen daer omtrent Italien tondere ende in sijn subiectie te bringhene, in dyen dat hem gheliefde al eer Skeysers volc voor Marseilgen tot Mylanen soude moghen commen. Ende in deser manieren also der menschelijcke engienen altijts gheneghen sijn, hoe sy meer hebben¸ so sy meer hebben willen met seere grooter begheerten omme hooghere te domineren, quam den.xij.dach van Octobre met grooten heyrcracht ouer tgheberchte, ende nam sinen wech recht naer Mylanen, ende mits datter gheen volc teghen en was, so gheraeckty in dlant sonder eeneghe bloetstortinghe. Bynnen desen tijden Skeysers volc met wonderlijcken liste lancx den zeecanten duer stranghe dunen, lasteghe weghen ende die niet wel moghelijc en sijn om passeren by daghe ende by nachte also seere als si gaen mochten quamen in Italien, ende quamen den.xxi.van Octobre binnen Pauien, sdaechs te voren waren sommeghe fransoysen met lichte peerden binnen Mylanen commen die logysten nemende om hem lieden, ende om huer lieder coninc. Ende men seyde dat die van Mylanen huer lieder Ambassaden ghesonden hadden tot den coninck van Vranckerijc omme met sijnder maiesteyt te tracterene dat hy met so vele ende so groote volcke in die stede niet commen en soude. Omtrent vijf daghen daer te voren waren sommeghe fransoysen in dlant van Noare die vinghen den trezorier vanden Hertoghe met vele ghelts, dien leyden si geuanghen binnen Vercellis. Als skeysers capiteynen die te Pauien waren ditte verhoorden sy sonden al voren eenen van skeysers capiteynen Ferdinandus Anconus ghenaemt met sommeghe Spaengiaerden, ende trocken den.xxij.dach in Octobre met groter haesten naer Mylanen, ende die fransoysen vloon terstont van daer. Daer naer die edele Viceroy van Napels, quam ooc met groter macht naer Mylanen. Doe begonsten hem lieden die van mylanen te verblijdene, ende men hoorde al die stede duere den Keysere, ende de Spaensche heren prijsen. Doe begonsten skeysers capiteynen die stede van Mylanen, ende de voorboughen te bemerckene ende te visiterene, ende als si saghen dat si onghestoffeert was van bussen, engienen, ende anderen gheweere, ende dat die vesten te vele plaetsen qualic lagen, ende dat dye stede seere ghefaelgiert ende gheruymt was van poorters ende van victailgen, si sloten onder hem lieden, dat si die stede laten souden, ende trocken tsanderdaechs wech met huer lieder volcke dat si daer brocht hadden naer die stadt van Lauden, want die coninc van Vranckerijc naecte seer met sijnder macht Doe quam Franciscus Sorcia die edel ende onuerwinnelijcke hertoghe van Mylanen wt den casteele Pizeleon te Pauien ende meende naer Mylanen te treckene, omme sijn beminde ondersaten te vertroostene, ende omme dat hi hem lieden met sijnder yeghenwordicheyt cloucken moet gheuen soude, omme die fransoysen te wederstane, als hi ghehoort hadde hoe dat te Mylanen stont, hi dede met sinen edelen een ymbijt, ende quam den.xxv.dach in Nouembre te Cremonen. Sdaechs te voren meende die Graue hieronimus moronus dye vpperste Cancelier van Mylanen met eenen grooten heyrcrachte te mylanen te commene, omme dat hi den edelen ende die ghemeenen lieden van mylanen goden moet gheuen soude, dat si hem lieden clouckelijc yeghen huere vianden die fransoysen weeren souden, maer als hy te midde weghe was so verhoordij dat die beminde stede van skeysers volc ghelaten was, ende dat si den conninc van Vranckerijcke gheleuert was, ende dat die van mylanen den coninc ontfanghen hadden als huer lieder hertoghe. Hy trac weder omme naer Pauien, ende van daer trac hi metten Hertoghe van mylanen naer Cremonen. Die edele ende cloucke capiteyn van skeysers volcke Anthonius de Lieua beloofde den Edelen ende moghende viceroy van Napels, den excellenten Hertoghe van Mylanen, dat hi die stede van Pauien yeghen die fransoysen bescudden ende bewaren soude, niet yegenstaende dat die stede so seere gheydelt was van poorters, van ambachslieden ende van anderen volcke, mits der groter sterfte diere te voren gheweest hadde, ende hy sach ooc dat die ghene die vander sterfte ontcommen waren edele poorters, ambachslieden, ende andere ghemeen volc wter stede trocken van vreesen hy bleef nochtans met cloucken ende onueruaerden moede in die stede met.CC.ghebar

[fol. xix.r]

deerde peerden, ende met.CC.lichte peerden, met.v^m.cloucke duytsche voetknechten, waer af die vpperste leytsman was die graue van Alcozolern, die welcke naer vele wakens ende grote moeyte binnen den belegge van daer schiet vander heeter cortsen, den.xxvij in Lauwe, in sijn plaetse quam die cloucke graue Baptista Lodronus, ende maecte Gaspart Frintsperg capiteyn van sijnen volcke. Michael Aggk was huerlieder Secretaris, dye Commissaris vanden duytschen was een spaensch rudder Thomas sancen, dye dlast hadde hem lieden te fourierene ende te betalene. Dye prouoost vanden heyre was een edel ruddere Martin Phaff. Daer waren oock om Pauien te bewarene vier hondert voetknechten spaengiaerden die altijt skeysers dienste bereet waren.

¶ Den.xiiij.dach in Octobre quamen dye voorloopers vanden fransoysen alomme ontrent Pauien, ende die coninck van Vranckerijck was twee daghen met sijnen volcke in die stede van Landiragi. Doen reet die wijse capiteyn Anthonius de lieua metten Prouoost van skeysers volcke Vrias, ende metten voorsieneghen gouuernuer vande stede Melchior marsio eenen edelen burgher van Bononien in sijn gheselschap tot allen den vesten vander stede, ende daer si hem crancxt doch ten ofte by outheden veruallen, daer dede hy vaten met eerden gheuult inne stellen, houten balcken ende andere weeren maken, omme dat die fransoysen die stede niet lichtelijc winnen en souden, ende daer die vesten ten stercsten waren, daer torren oft waechuysen stonden daer dedy die engienen ende bussen brenghen omme alst noot ware die vianden met yseren clooten te groeten, tsanderdaechs beschicte die prouoost vanden heyre Vrias dye logijsten vanden peerdevolcke ende vanden voetvolcke omme twist te schouwene tusschen den insetenen ende den volcke van wapenen. Daer was noch een edel ende vroom capiteyn ende ruddere Mattheus de Becharia, die omme sijn lant te helpen beschuddene also vele ionge mannen ende ghesellen vergadert hadde dye ter wapenen bequaem waren als hi te pauien vinden conste, ende hi steldese som onder eenen anderen vromen vaendraghere Bartholomeo eustacio, ende si bewaerden bi gebuerten huerlieder quartier vanden vesten also langhe alsser dbelech voren was. Si lagen bi daghe ende bi nachte in een cleen huysken dat eenen landtsman toebehoorde, in huerlieder daghelicsche cleeder, omme dat sy ter stont bereet sijn souden alst noot ware ter weere ende ten vesten te loopene, ende hy dede den duytschen, Spaengiaerts ende sijne ruters, die hem lieden clouckelic hadden ter wapene, dicwijle grote costelijcke maeltijden bereeden, ende gaf hem lieden mildelic den wijn die hi hadde binnen sijnen huyse.

¶ Den.xxvi.sten in Octobre quam die coninc van Vranckerijcke met sijnen edelen int cloostere vanden Chartruesen, ende sijn volc lach rontsomme Pauien, ende hadden die stede so beleyt datter niet een kint in commen en mochte ten was vanden fransoysen gheuanghen Int Oost laghen die Zwitsen met huerlider capiteyn die heer van Florenges, ende huerlieder hooftmannen laghen in die cloosters van sinte Spiritus ende van sinte Iacops ende vanden Freminueren, int cloostere van sinte pauwels, van sinte Augustijns oorden. Daer laghen die moghende heren, die hertoghe van Albanien, die marscalc van Vranckerijc, die Prinche van Palisse met veel hooftmannen vanden Zwitsen. In dye kercke van sinte Apollinaris waren die Dolphinoysen metten hertoghe van Monfort In die noort sijde in die stede van Mirabellis, ende int ander dorp daer ontrent vijf hondert passen vander stede van Pauien, waren ghelogiert die Fransche voetknechten, ende die van Aquitanien ende die rudders metten ghebardeerde peerden vanden vermaerden here Galeace Sanseuerini. Int weste hadde die coninc van Vranckerijcke sijnen legher metten hooghen coninck van Nauarren in dye Abdye van sinte Lanfrancus, dye seer costelic ende rijckelic verchiert was van groten salen, kelders, schilderien, ende andersins ende daer rontsomme deden die groten heren huerlider tenten slaen, ende dit parc was aen deen sijde beurijt metter riuiere ghenoemt den tesijn ende ouer dander sijde vloeyden sommeghe diepe beken. Die prince van Loreynen die den Sueuen onder hem hadde was ghelogiert in een schoon cloostere van sinte Saluator, ende dye Sueuen ende Italianen dye logierden daer

[fol. xix.v]

rontsomme in die lanthuysen. In die Suyt sijde waren die Italianen voetknechten metten fransoysen gheminghelt onder den Marquis van Salucen, ende den vromen rudder Fredricus de Bosula, die tiaer te voren int fransche heyr schoone faeyten van wapenen ghedaen hadde. Vp den seluen dach ontrent den auonde die cloucke prinche van Memorency marschalck van Vranckerijc met eenen hoop voetknechten commende met groten ghedruyssche ende met groter verhoetheden aen een steenen brugghe die vp den Tesijn staet, pijnde die bewaerders veriaghende ende quetsende met al sijnder macht dye stede van Pauien in te nemene. Maer die duytschen terstont naer dat si huerlieder battaelge ghemaeckt hadden met twee vaenkens vanden graue Lodronus ende den edelen Coenraet. Noch metten spaenschen rudders met lancen ende met bussen so wederstonden si den vploop vanden fransoysen, si quetstender vele, ende dander die veriaechden si, ende si volchdense met lancen ende sweerden duerquetsende tot duer die voorbourgen van Pauien, ende en rusten nyet voor dat si in huerlieder stercte waren. In dit gheuechte was die vaendragher vanden ghebardeerden peerden Albericus die onder Anthonis de lieua was totter doot toe ghequetst. Tsanderdaechs die cloucke rudder Memorency metten vromen rudder Fredric de Bozula met.ij.legioenen voetknechten die namen tvoorbourch ende deerste deel vander brugghe met ghewelde, sy deden veel engienen brengen ende met grote yseren clooten schieten ouer dander sijde vander brugghe naer dye duytsche ende spaensche rudders, die daer in goeder ordonnancien ghestelt stonden, ende dye yseren clooten vloghen aen allen sijden ontrent huerlieder ooren. Doe nam die wijse capiteyn Anthonius raet met sommeghen edelen duytschen dye die conste wisten van yseren ende siluer wten mijnen te mineren, sonderlinge metten stouten Coradinus Glurnus, ende hy gheboot datmen die steenen brugghe met instrumenten met wonderlikere const duersnijden soude inden middewaert, ende hi dede al sijn volc in dye stede trecken, omme dat si vanden bussen ende boghen vanden vianden niet en souden ghequetst werden.

¶ Den.xxviij.sten in Octobre schoten dye fransoysen met yseren ende steenen clooten alle die watermuelenen die vp den Tesijn stonden dat si in sticken in dye riuiere vielen, ende die sommege verbranden si metten griecxschen viere. Dit deden dye walen omme die stede te verhongherene, ende dat si aldus beleyt ende benaut sijnde die stede van Pauien ouergheuen souden den coninc van Vranckerijc. Maer die voorsieneghe capiteyn Anthonius dede vele houtene muelenen maken, omme met peerden ende metten hande te malene in vele scholen daermen wijlent diueersche lessen ghelesen hadde, in die scholen vanden gheestelicken rechten, in die schole vanden weerlike oft Keyserlijcken rechten, ende in ander plaetsen, so datter in die cloosters, godshuysen, ende in die capellen ende anderen poorters huysen ende ambachtshuysen muelenen ghenouch waren omme die gheheele stede mede tonderhouden. Daer was gheordonneert van eenen raetsheere Franciscus Perona huyter name vanden Capiteyn Anthonius, hoe dat men den duytschen ende spaenschen rudders victaelge distribueren soude sonder twist ende gheschil, die de vesten bi daghe ende bi nachte bewaerden, ende hem was ghelast dat hi hem lieden huerlieder ghelt ende dat hem lieden van noode was besorghen soude.

[Den laetsten dach van Octobre en den.ij.sten dach in Nouembre en Den derden dach in Nouembre]

¶ Daer nae hebben die fransoysen ghepijnt met bussen eenen torre af te schieten dye vp den cant vanden Tesijn stont, twee daghen lanc daer vp schietende, sommege Spaengiaerden die vp den torre laghen die schoten vp die vianden so dat sijse deden vlien van dye vesten vander stede, ende als den torre so duerschoten was dat hi byna ghebroken was doen begonsten die spaengiaerden te coutene omme hem lieden vp te gheuene metten here van Memorency, maer daer waer twee spaengiaerden vp dupperste vanden torre dye spronghen van bouen inden Tesyn, ende swommen inder stede eer den torre vp ghegheuen was, dandere gauen hem lieden vp in die handen vanden here van Memorency, ende hi deedse alle metten stroppe hanghen, twelcke die capiteyn Anthonius seer qualic nam. Ende swoer bi eenen groten eede dat hi alle die Fransoysen die onder den heer van Memorency waren dye hy gheuanghen conste binnen dyer oor-

[fol. xx.r]

loghe ghelijcke doot soude doen steruen. Den laetsten dach van Octobre ghinghen sommeghe Fransche voetknechten vp den torre voorseyde, ende schoten so seere met yseren ende loon clooten vp die duytschen die daer ghestelt waren om die vesten te bewarene, so dat si moesten van daer vlien. Doe gheboot dye capiteyn Anthonius den engienmeestere van skeysers volcke ghenaemt Amicus canzella, die seer abel was in die conste, ende dede daer brenghen een wonderlic groot engien, so dat hi met yseren clooten den torre bouen ende die gaeldrien afschoot, ten groten verliese vanden Fransoysen, ende si moesten dn torre eenen tijt laten tot dat si ander stercte daer vp ghemaect hadden. Daer naer brochten die fransoysen die rontsomme in die voorboughen voor Pauien beleyt hadden den.ij.sten dach in Nouembre schepen naerder den legere vanden coninc, ende maecten een houtene brugghe ouer den Tesijn dat si malcander te bet souden te hulpen commen, ende dat si met alle huere dinghen byden moghenden coninc souden moghen commen. Den derden dach in Nouembre bereedden die fransoysen alle doorloochsche engienen, die hem lieden omme eene stede e bestormene nootsakelijc waren ende brochtense by die mueren ende vesten vander stede van Pauien. Den.iiij.dach brochten die sommeghe wonderlijcke grote engienen aen die Oostsijde tot by die vesten, ende sdaechs daer naer brochten si die meeste engienen die si hadden ouer dander sijde in die westsijde. Den.vi.sten in Nouembre begonsten dye Fransoysen aen bede sijden met groten yseren clooten dye stercke vesten met grooten mesbare te beschietene, ende tsander daechs continueerden si huerlieder werck. Binnen dien tijde dye duytsche Rudders, die Spaensche, ende dye van Pauien edele ende onedele droughen tafelen, houten vaten, eerde ende slijck vp die vesten, ende stoptender mede snachts daert meest van noode was, dye duytsche vrauwen ende die van Pauien holpen hem lieden seer wercken, ende ooc eene Marcgraefnedinne van Scaldasolis, Hippolita ghenaemt, drouch selue met haren witten handen in een houten kistken deerde omme die vesten te vermakene, ende si gaf den ruyters ende den poorters goeden moet met haren schoonen woorden. Den.viij.sten in Nouembre voor die dageraert die fransoysen continueerden huerlieder begonnen werc vele strangelijcken ende dicwilder schietende metten groten yseren clooten, deden die mueren aen beeden sijden aent ooste ende aen dweste so beuen, dat si met afgrijselijcken groten gheluyde ter eerden vielen, so dat die torren, kercken, hallen, ende grote poorters huysen al die stede duere beefden, si waren alle bedruct van desen vreeseliken assaute, die van pauien dochte dat si in vreesen van huerlieder lijue waren, ende men hoorde daer die maechden ende die vrouwen groot mesbaer maken. In deser manieren schoten si.v.hueren lanc, so dat si ten drie plaetsen die mueren stichten also neder als die straten waren, terstont maecten die fransoysen huerlieder battaelge ende ordonneerden huerlieder legioenen aen die oostsijde, ende deden al die neersticheden die si mochten om die stede vechtenderhant te winnen. Maer die duytsche ende spaensche rudders naer dat si huer lieder teeken gheheuen hadden om vechten, met lancen met sweerden ende met gheschutte, weerden si hem lieden seer clouckelic. Ende daer waren.ij.stoute Fransche vaendragers die huer lieder vanen vp die vesten vander stede ghesteken hadden, hem lieden volchden die walen, ende die van Aquiteynen hopende die stede met crachte te winnene, maer si waren vanden ruyters van binnen versleghen met grooter menichte van huerlieder legioenen, ende huerlieder bannieren waren in die vesten gheworpen ende met steenen ghedect. Terstont quam daer een ander schare van fransoysen ende Italianen, die ouer die dode lichamen torden, ende veriaechden skeysers volck met bussen ende met pijcken, so dat sijer vele versloughen, die hem lieden nochtan clouckelijc weerden Doe quam daer die vrome capiteyn dye graue van Altozolern metten duytschen die ghenesen was van sijnder siecte, verselscapt metten duytschen capiteynen. Ian van Au, Michiel van Altrinc, Ioris van ostan, Eicilichius van risach, hy riep dat si niet versaecht sijn en souden, maer dat si vechten souden so si ghewoone waren, ende dat si dinckende vp huerlieder voorledene vromicheyt hem lieden clouckelic weeren souden. daer was ooc een edel ende clouc Capiteyn vanden Spaensche ghebardeerde peerden dye met woorden ende met ghewercken sijn ruyters

[fol. xx.v]

goeden moet gaf, heer Fransoys sermiencus die met sijnen peerdevolcke verknaept den vermoeyden te hulpen quam, ende die cloucke rudder Franciscus de malaspina Marcgraue van Scaldasolis, die vermaende ooc die van Pauien ende sijn volc dat si clouckelic vechten souden. Met desen capiteynen wederstonden die duytsche ende spaensche ruyters seer clouckelic, daer was seer gheuochten, veel fransoysen versleghen ende andere in dye vesten gheworpen, met hoorde daer groot gheroup ende ghecrijsch, ende dit gheruchte duerde.ij.hueren lanc, van skeysers volcke waren daer.xij.rudders versleghen ende.xij.ghequetst eer dit assaut gheeynt was, dye fransoysen dye ouer dander sijde vander stede laghen in die westsijde, daer dye vesten ten.ij.plaetsen neffens der eerden gheslicht waren in die presencie van huerlieder coninc met alsoo groter felhede ende vploope, sonden eerst huerlider busschieters, dander volchden met pijcken ende met sweerden, ende pijnden in alder manieren die stede met foortsen te winnen ende te beuechtene, ende versloughen deerste die si vonden Daer was eenen groten rooc oft smooc van den bussen, vanden yseren ende steenen clooten, ende vanden ghescutte, ende die fransoysen gauen eenen afgrijselijcken crijsch. Maer dye duytschen maecten huerlieder ordonnancie metten spaengiaerden ende metten ruyters van Pauien, so dat si den groten vploop vanden fransoysen wederstonden met cleenen verliese van huerlieder volcke, daer waren.vij.duytschen ende.iij.spaengiaerden verslegen. Daer stont die edele Graue Baptista Lodronus met woorden ende met ghewercken skeysers volc clouckelic vermanende, so deden ooc die stoute duytsche heren Henrick van Castelalot, Burgart van Beransen, Michael mertel, Caspar suegler, Wolfganck houel, ende die cloucke ruddere Mattheus van Becaria wel ghewapent int midden van sijnen volcke besorchde datmen den vploop vanden vianden clouckelic wederstont. Ontrent hem was Bartholomeus eustacius die sijnen standaert drouch, ende stont tusschen die duytsche vaenlinghen onuerwinlic. Daer quamen ooc die cloucke spaensche capiteynen Rodericus de Varga ende Franciscus de ponte te voete wel ghewapent int midden van sijnen volcke, dye den ghenen die voren waren goet ontsedt deden, ende stelden verssche mannen in die plaetse vanden ghequetsten, so deden oock Thomas Sancen ende die Marscalck Vrias, ende dye vrome man Nycolaus de Clandestin marscalc vanden duytschen, maer die stoute ende cloucke ruddere Anthonius de Lieua wilde ooc in dien bloedeghen strijt sijn, omme dat hi die rudders met sijne tegenwoordicheyt te clouckeren moet gheuen soude. Ende en heeft hem lieden niet langer toe ghesproken dan dat hi hem lieden vermaende dat si dencken souden vp huerlieder voorleden cloucheyt ende vroomheyt, hoe menege reyse dat si die felle vploopen vanden walen wederstaen hadden ende verwonnen. Met sulcken woorden waren skeysers rudders so ontsteken dat sy der walen vploop wederstonden, ende versloughense met huerlieder bloedeghen handen, ende vele warender bedect metten steenen, ende dander begonsten te vliene, ende die walen worden so veruaert dat si niet eer en rusten voor dat si binnen huerlieder tenten waren. In dyt assaut alsoot vanden ouerloopers gheseyt was, was versleghen die vaendraghere van den lichten peerdevolcke dat den coninck bewaerde. Die prinche van longeuile, die Capiteyn vanden peerdevolcke, Marcus Anthonius cusanus een poortere van Milanen capiteyn vanden voetvolcke, ende daer bleuen ontrent.CCC.mannen van wapenen fransoysen in dat assaut.

¶ Binnen desen dye cloucke duytsche capiteynen, Graue Christophorus de luph, Coradinus glurnus, Hieronimus nies, Franciscus henstain, die capiteyn hertoghe Ioris bois, Martinus phaff, met huerlieder volcke bewaerden ende beschudden dye torren ende casteelen van der stede alsoot hem lieden ghelast was van den vploope vanden vianden. Daer na die ruters die binnen der stede beleyt waren, die waren seer verblijt van sulcken victorie, ende maecten goede chierde, maer die voorsienege ende sorchuuldige prince Anthonius alst begonst auont te werden, hi trac int casteel van pauien, ende screef eenen brief aen den edelen viceroy ende aen den vromen ende edelen Marquis van Piscaire, vander victorie die hi vp dyen dach ghehadt had, ende hy ordonneerde binnen der seluer nacht datmen die vesten vermaken soude daer si

[fol. xxi.r]

totter aerden ghebroken waren, ende also Homerus seyt. Het is een hooftman oneere, dat hi al den nacht ouere slaept. Sy wrochten.iij.daghen seere binnen pauien, niet alleen die ghemeen lieden, maer ooc die edele, ende die rudders die droughen bi daghe ende by nachte, aerde, slijc, ende houten omme dye vesten ende torren te vermakene, ende die boomen die sy vonden binnen die poorters lochtinghen ende prieelen die velden si, ende brochtense ter vesten omme dye vesten mede te vermakene. Binnen desen tijden drouchmen processien ende men dancte gode al die stede duere naer costume, vander victorie die hi hemlieden verleent hadde. Den.x.dach in Nouembre, was biden capiteyn Antonius van sommeghen wetweerdighen lieden een Spaengiaert ghewroucht, dat hi den coninc van Vranckerijcke te kennen ghegheuen hadde van datmer int stede dede, ende dat in dye stede ghebrec was buspoere, die capiteyn dede den Spaengiaert sijn inghewanden wt doen, ende byden duytschen scerprechtere vierendeelen, omme datmen met sulcken exempele tverraetschip vanden anderen weeren soude.

[Den.xij.in Nouembre en den.xvi.in Nouembre]

¶ Den.xij.in Nouembre ghinghen die duytsche heeren te rade, ende claechden dat si ghebreck hadden van poere, ende van vele anderen saken ter oorloghen dienende. Die welsprekende Graue baptista Lodronus, die weerde al huerlieder twijfelachtichede met eenen schoonen relase. Te dien tijde brachtmen quade vreeslijcke nyemaren inde stede, daer grote menichte van gewapenden volcke omtrent was groot gheruchte makende, ende somtijts beclaghende, so datmen daer menighen voys hoorde van oude mannen, van vrauwen ende van ionghe lieden, die hem lieden seluen seere mistroosten ende beclaechden deerlic huerlieder fortune. Doen vertroosten skeysers capiteynen met blijden aensichte die mestroostege seggende, dat die vianden al sijn si seer clouc niet meer so stoutelic vp commen en sullen, ende als die fransoysen quamen omme die stede te bestormen die wtghesochte ruters liepen met sweerden ende met stocken ende verbeydense daer stoutelijcke. Int fransche heyr was ghebrec van yseren clooten omme dye stede te bestormene, men screef eenen brief den.xvi.in Nouembre, aenden edelen prince de la trimoille, die te Mylanen die stede bewaerde dat hi daer inne behoorlic soude voorsien, ende naer datmen binnen mylanen gheen constenaers noch stoffe en vant omme die te smedenen doen deder mijn heere de la trimoille ghebieden datmen alle dijseren clooten nemen soude die in alle die kercken ende godshuysen der maghet marien ende anderen heyleghen in dye voorledene oorloghen gheoffert waren, ende datmen in diueersche plaetsen te Mylanen buspoeder maken soude, ende ander oorloothsche engienen, omme pauien mede te bestormene, hy deder ooc nemen alderhande manieren van wapenen, die hi vant inder poorters huysen van mylanen, ende deet al voeren in sconincx parc voor Pauien, men deder ooc sommeghen poorters ende ander ghelt geuen yeghen huerlieder danc, ende men deder vele wter stede vertrecken. Tcasteel van mylanen dat stercste casteel van alder werelt, was seere wel voorsien ende ghestoffiert van alderhande victaelge van engienen ende gheschutte, ende is onwinlijc so sijt wel weten diet ghesien hebben, dat dede mijn here la trimoille rontsomme bedeluen eene grote gracht ende eene veste maken.ende deet met vele volcx belegghen. Die beleyde rudders die int casteel laghen quamen somtijts die fransoysen viandelic beuechten. Int casteel van Mylanen ghenaemt Arcx Iouis Iuppiters casteel was een vroom capiteyn Ioannes Iacobus Galeace een seer geheel ende ghetrauwe man, daer hem die hertoghe van mylanen Franciscus secundus Sforcia seer toe betraude want onder alle die edelen haddy hem wtuercoren omme sijn casteel te bewaren twelc is dbeschut ende tbehoet van alden landen daer omtrent. Maer tes betere van sijnder stercte te swijghene dan daer af letter te segghene, Also Salustius seyde vande stede van Cartago. Dat dit aldus te mylanen gheschiet is, dat heeft ons vertrocken glaude van Lyons, die buspoermaker was vanden fransoysen, ende hi hadde te mylanen vele daghen gheleghen, hi was voor Pauien gheuanghen van eenen spaenschen rudder siende dat die vesten van Pauien ouer die syde daer den Tesyn loopt alder crancst waren, ende datter noch grachten, noch vesten en waren meenden de riuiere heuren loop van daer te ontdeluene, ende

[fol. xxi.v]

eenen anderen loop doen maken, omme aldaer als die vesten ontsticken waren dye stede in te nemene. Den.xx.sten in Nouembre sloughen si grote pijlen, balcken, ende boomen met vele tacken in die riuiere, ende spienen lijnen lakenen ghewast, omme dat die Riuiere duer haren anderen ganck niet loopen en soude, maer huerlieder arbeyt was langhe verloren ende onprofitelic, want wi hebben altijts den Tesyn sien loopen duer sijnen ouden ganc Ten dien tijden maecten skeysers rudders met groter neersticheyt een veste ofte bustweere lancx der riuiere, aldaer si saghen dat die vianden stormen souden, ende die hertoghen selue en veronweerdichden hem lieden nyet selue met huerlieder hant by daghe ende by nachte dandere te helpene. Ludouicus pelizonus referendaris vanden hertoge gheboot alderhande yseren instrumenten te bereedene, temmerlieden ende werclieden te doen commen ter plaetsen daert noot was. Binnen desen die voorsieneghe mannen van Pauien waren daer ooc, Bartholomeus eustacius, Gabrinus viculanus die vermaecten die vesten dat si ghebroken waren. Dye eerweerdeghe Michael angelus petra was seer neerstich om sijnen dienst te doene, ende hi bedwanc tghemeen volc ende die ionghe ghesellen met dreeghende ooghen die vesten te vermakene, maer die Keyserlike Capiteyn Anthonius was seer neerstich ende sorchuuldich, ende was in veel saken gheturbeert, ende bouen allen anderen lasten so begonsten die duytschen.xxij.sten in Nouembre huerlieder sout ofte gagien te heesschene, omme huerlieder nootdurft mede te coopene ende cleederen, want het begonst cout te sijne Anthonius en wist nyet waer hy soe vele ghelts soude moghen ghecrijghen, hi nam raet met dye vander stede van Pauien, ende daer was ghesloten inden raet metten President Franciscus perona, dat dye lakensnijders oft drapiers den duytschen laken leueren souden omme nootsakelijcke cleederen af te makene, ende dat si van huerlieder Capiteynen cedullen nemen souden, omme datmen hem lieden heurlieder ghelt weder gheuen soude byden Tresorier vanden Keysere als die stede vanden beleggen verlost sijn soude. Den poorters ende den cooplieden was beuolen dat si al tghelt dat si deruen mochten den ontfanghere vanden hertoghe leenen souden, ende midts datter in die stede lettel burgers ende cooplieden waren, so was daer lettel ghelts vergaert. Die regierders vander stede hadden in huerlieder tresoor groote menichte van soute, dat vercochten si den cooplieden van Alexandrien, ende mangheldent ooc som ouer coren, dat si te Pauien te coope brochten, ende alssere nyet ghelts ghenouch en was, dye milde Capiteyn Anthonius dede alle sijn silueren vaten smelten, ende deder penninghen af slaen daer sijnen naem vp stont. Ende also met sulcken penninghen steldy die duytschen sommeghen tijt te vreden, ende also lange als dye siedge daer voren lach so onderhielt hi die duytsche Capiteynen ende vaendragers met schone ghiften ende met costelijcke maeltyen

[Den.xxv.sten in Nouembre]

¶ Den.xxv.sten in Nouembre quam dye tijdinghe byden bespieders dat skeysers volc binnen corten daghen hem lieden te hulpen commen soude, waer omme die van Pauien grote bliscap bedreuen met trompetten ende met clocken. die edel graue van Altozolende schanc skeysers capiteynen tsanderdaechs eene seer costelijcke maeltijt, so dede oock dedel graue Baptista Lodronus ende Gracimandricus, ende dye marscalc Vrias gauen den duytschen ende Spaensche capiteynen seer costelijcke ende rijckelijcke maeltyen, ende verchierden huerlieder gheselschap met diueerschen spelen van musiken.

[Den.xxviij.sten in Nouembre]

¶ Den.xxviij.sten in Nouembre begonstmen ghebrec te hebbene van coyen vleesche, calueren ende ossen vleesche in die vleeschuysen ende men begonste te vercoopene peerden ende ezels vleesch. Te dien tijde wardt dye stede midts den belegghen so banaut dat die beleyde ruyters als hem lieden hout ghebrack om huerlieder sijse te coken ende om hem lieden te waermen, want seer cout was, schoone poorters huysen ende ambachtshuysen af braken Binnen desen en hielden die fransoysen niet van schietene met bussen ende met clooten vp die torren vander stede bi daghe ende bi nachte ende si bespotten die duytschen die de vesten bewaerden, ende verweten hem lieden dat si peerden ende ezels vleesch aten. Daer naer worden skeysers rudders met gramschapen ontsteken ende trocken huyter stede duer een casteelken dat

[fol. xxij.r]

bi sinte Steuens kercke staet, ende quamen met cloucken moede in een heyr fransoysen die onuersien waren, so dat sijer vele versloughen, ende namen hem lieder pansieren bussen ende ander wapenen, ende brochtense binnen der stede, het was doe so ghetemperde couwe sonder rijm oft snee dat den fransoysen seer profijtelic was, so datmen huyt spele seyde onder tvolck van wapenen dat den hemele me tten fransoysen was.

[Den eersten dach in Decembre en den.viij.sten dach in Decembre]

¶ Den eersten dach in Decembre sant die Coninc van Vranckerijc eenen notabelen priestere vanden minrebroeders ordene, dye alle iaer plach die biechte te horene vanden prinche Anthonius aen den seluen hertoge Anthonius, dat hi hem soude raden dat hi die stede van Pauien vp gheuen soude inden handen vanden coninc van Vranckerijc, ofte anders soudemen sijn rudders ende poorters wreeder doot doen steruen ende die stede gheheel te nieuten doen ende destrueren, ende men soudere gheene maniere van wreetheyt achterlaten. Ende dien hijt doen wilde die coninc soude hem vele gouts ende siluers gheuen, ende vele renten ende groten staet int lant van Milanen. Die minrebroeder dede sijne bootschap seer properlic. Ende als hem die capiteyn Anthonius ghehoort hadde, hy wart met groter gramscap ontsteken ende seyde hem aldus. Ten ware dat ghi sconincx bode waert, ende sulc als ic v altoos voortijts van heleghen leuene ende met goede manieren verchiert ghekent hebbe, ghi soude heden metten stroppen leuen eynden. En aenueert nemmermeer sulcke bootscap, gaet vp desen tijt ongequetst, ende segt der conincliker maiesteyt dat ic mi seer verwonder dat hi mi sulcke saken ontbiet, want ick hebbe altijts mijn trouwe lieuer ghehadt dan grote ghiften, groten staet ende veel gouts. Verre moet van mi sijn den naem van verraetschap ende van ontrouwicheden, ick soude lieuer alle manieren van dooden aenueerden, Pauien behoort den Keysere ende es gheleuert Franciso secundo storcie den wijsen Hertoghe van Mylanen, ic salse hem lieden met almijnder cracht ende macht, midts der hulpen van den almoghenden god pijnen te bewarene ende hem lieden weder te gheuene met alder neersticheyt sorchuuldicheit ende naer mijn wterste cracht. Als van daghen te daghe dye toespijse seer faelgierde ende groot ghebrec was, die rudders ende die insetene van Pauien begonsten seer huerlieder ghebrec vanden belegghe te beclaghene, maer die wijse capiteyn die vertroostese alle openbaerlic, segghende dat skeysers volc daer binnen corten daghen commen soude om hem lieden huyt dier benauthede te verlossene, ic en wille oock niet verswijghen van die wonderlike ende byna onghelouelike maeltijt in sulcken tijden als men nauwelick peerde vleesch noch ezelsvleesch binnen der stede en vant, ende men cochte een henne eenen Phelippus of.vij.stooters, die de milde rudder Mattheus becaria den.viij.sten dach in Decembre tskeysers capiteynen gaf in sijn rijckelick huys, naer dat si alle ter tafelen gheseten waren ende te voren huerlieder handen ghewasschen in welrieckende water, eerst steldemen ghesuyckerde vlaeykens met blomme ende rooswater ghetempert, ende maerts brootsoppen met costelike specerien ende met boteren ghecooct ende broot biscuyt vp die scippers maniere, daer naer brochten die Hoefmeesters tgheroos van hoender, cappoenen ende andere gheroost met veriuse besprayt, pattrijssen ende vette turtelduuen gebraden. Ten derden pauwen conijnen, ende diueersche pasteyen van calueren vleesche met gynebeere ende gariofels naghelen bereet. Daer naer weder capoenen ende ghebraden calfvleesch met weren oft gheeten vleesche met wijndruuen inden asijn daer nae bustschotelen van calueren vleesche ghesoden capoenen met tarten ende case, met canneele gheconffytte amandelen, terstont daer naer een calfshooft met druuen ende pynen ouergoten, grote sticken calfvleesch met sausen ende olyuen, daer naer duuen, eynden, haeskens met peeren, lymoenen met asijne bereet daer naer braetvigghene aent spit gebraden met veriuse, daer waren ooc vette gansen met eniune ende peper. Daer naer dede die Dispensier brenghen diueersche manieren van melcke, sane ende caeskens vp die duytsche maniere van diueersche soorten. Ten laetste warer brocht mirabolanen, concommers, pompomers, ende cauwoerden met suycker bereet, schoone witte coucken. witte ende roode wijnen die van seer goeden roecke ende oock van sonderlinghen

[fol. xxij.v]

smake waren waer af die duytschen seer verblijden, ende waren seer verwondert van so groter ende costelijcker maeltijt. Daer waren ooc vele diuersche speellieden, harpen, scalmeyen, tromptetten, ende tamboeren, die met groter melodien die maeltijt verchierden, ende daer waren omtrent.ccc.mannen die met allen costelick gheten ende gedroncken hadden in die maeltijt. Alsmen dese costelike maeltijt daer hielt omme die rudders mede te vermakende die seer vermoyt waren van vechtene, van waken ende van werckene, want mits den maeltijen werden die leeden seere gheuoet, den gheest ende dbloet werter mede ghesterct, ende die sinnen verblijt Die fransoysen en rusten dach noch nacht die rudders vander vesten te beuechtene met ghescutte, ghedeluen diemen mijnen heet te makene onder der stede mueren ende torren, ende meendense daer mede te nieten te doene. Als skeysers volc dat vernam biden bespieders den.x.dach in decembre, sy ginghen van binnen teghendeluen, so dat der fransoyser ghedelf te vergeefs was ende van onweer den Ic en wille niet loochenen die fransoysen en hadden een deel van eenen torre aent oosthender ghemineert, ende daer quamen sommeghe Italianen ende Zwitsen die onder die fransoysen waren die bespronghen met fellen vplooden die duytschen, die daer die wake hielden, daer was een huere lanc seere gheuochten, ende aen beyde syden vele versleghen. Die Italianen ende die zwitsen siende die groote weere die die duytschen deden, si keerden den rugghe ende daer wasser vele ghequetst dye vander vesten niet gheraken en consten. Daer naer die alder machtichste coninc van vrancrijcke dede rontsomme die stede van Pauien een grote gracht ende een bolwerck maken, omme dat die beleyt waren vpt sconincx volc niet en souden commen onuersienlijc, ende omme dat skeysers volc niet lichtelijc binnen Pauien gheraken en souden, noch die bespierders van skeysers volcke sonder seer te vechten. Die coninc van vranckerijcke hadde ghehoort datter vij.duysent cloucke ende wel ghewapende duytschen waren commen in die stede van Laudene, om skeysers stede van Pauien onderstant ende hulpe te doene, waer omme dat die van pauien grote ghenouchte bedreuen, singende trompettene, ende clocken ludende. Te dyen tijde hadde die coninc van vranckerijcke eenen vermaerde capiteyn van vele voetknechten ontboden bi hem te commen, niet yegenstaende dat die coninc wonderlijcke veel volcx by hem hadde Ioannes de medicis, ende beloofde hem grote ghiften ende gaigen te gheuene. Dese Ioannes de medicis hadde int iaer voorleden als nv den keyser, als nv den coninc van vranckerijck ghedient, ende also dicwijle vertumelende onder elc van hem lieden soudie ghewonnen, hi quam den.iiij.dach in decembre met vele voetknechten in sconincx legher ende quam terstont met.xv.vaenlinghen met witte crucen tot byder vesten ende mueren aen die westsyde, ende meende dye van Pauien te veruarene met sulcker menichte van vanen Daer naer den.xvij.in Decembre, die mane scheen snachts, sijn voetknechten pijnden met leeren ende met coorden vp die vesten te clemmene. Mer die duytschen slougense met steenen ende met stocken, dat si in die vesten vielen, daer naer vertrocken si seere verstoort nae huerlider logyst, ende schoten noch somtijts met bussen, ende seyden den duytschen schimpende woorden. Te dyen tijden waren skeysers capiteynen vp een hooghe schoon geschildert torreken ghegaen, dat die eerweerdighe prelaet Iorijs de becaria in sinen lochtijnc hadde doen maken, ten groten coste, dat tot veel saken orboorlic was, omdat si van daer sien souden inden fransoysen legher, ende wat dat si deden.

¶ Den.xxiij.in Decembre, begonsten dye duytschen van huerlieder capiteyn noch eens ghelt te heesschene. Doe ontleende die wijse capiteyn Anthonius teghen die heren vander meester Canesien, een groot deelsiluers ende ooc sommighe vergulden silueren stocken die men voor die rectuers vander schole van Pauien plach te draghen, daer dedy munte slaen daer skeysers, ende der stede van pauien namen in stonden ghesleghen. Ende daer was beuolen vanden regierders van pauien metter trompette van straten te straten dat elck poortre, coopman, ende ghemeen man, sine portie ghelts gheuen soude also dat dat inder stede boucken stont vander subuencie int voorgaende iaer den hertoghe van Mylanen betaelt, inden handen vanden ontfangere. Daer wassere vele bedwonghen te beta-

[fol. xxiij.r]

lene voor die poorters die inder stede niet en waren, ende in sulcker noot deden dit wethouders vander stede, sommeghe poorters, cooplieden ende ambachtslieden in die vanghenesse steken, omme tghelt van hem lieden te ghecrijghen, ende beloefden hem lieden nochtans so vele ghelts weder te gheuen, also saen als die stede byder hulpen gods vanden belegge verlost sijn soude, ende gauen hem lieden daer af wettelike brieuen, ende in deser manieren pijnde die wijse capiteyn Anthonius den duytschen huerlieder porcie te betalene, ende also huerlieder haesticheyt te blusschene, volghende den raet van den wijsen Thomas Sancen.

¶ Daer naer waren dye duytschen vele te ghewillegher, ende alst begonste seer cout te werdene, si braken vele poorters huysen, godshuysen, ende capellen af, dat si so qualic hout vonden. Ende ter marct in die stede van partricen, sneppen, ende ander gheuoghelte, vercochtmen daer, looc, ayuyn, waermoes ende cruyt, byden vleesschauwers sachmen peerde vleesch ende ezels vleesch te coope, die eyeren waren met allen diere, botere, visch spec, appelen ende noten begonsten hem lieden te faelgieren midts der langer siedge, maer daer was al omme ouden ende nyeuwen caes ghenouch, witten ende rooden wijn, wit ende bruyn broot dat vercochtmen tallen straten vander stede. Vp den heleghen kerstdach bracht Alphonsus die hertoghe van Ferraren in sconincx parc groote menichte van buspoere. Ian de medicis trac hem te ghemoete met volcke ontrent.vij.duysent passen verre, als si in sconincx parck quamen die fransoysen maecten groot gheluyt met trompetten, ende seyden dat si met dyen poere ende met huerlieder engienen die vesten so souden doen beuen dat niet alleen die mueren omme vallen en souden, maer ooc dye van Pauien soudender met allen seer af versaecht sijn, ende souden also lichtelic Pauien beuechten ende met crachte innemen. Te dien tijden seyde men ghemeenlic binnen der stede dat die fransoysen al huerlieder wterste macht doen souden omme vp den heleghen drie coninghen dach die wijsen quamen huyt Orienten omme Ihesum dat soete kindeken taenbedene ende brochten myrre, wierooc ende gout, binnen Pauien groote chiere te maken. Waer af die van Pauien seer veruaert waren, ende daer was een onuerdrachelic rumoer. Te dyen tijde waren die priesters ende die maechden in continuele bedinghen, ter begheeren vanden capiteyn Anthonius, ende men deder ghewone bedinghen naer costume al die stede duere Ende die capiteyn vertrooste tvolck van Pauien ende die poorters, ende vermaende hem lieden dat si peynsen souden vp dye clouchede ende vromichede van sijnen rudders, dye si in die voorledene assauten ende gheuechten wel betoocht hadden. Ende hi toochde den wethouders die brieuen die hy den laetsten dach van Decembre ontfanghen hadde, daer inne dat die Viceroy van Napels ende de Marquis van Piscaire hem ontboden, dat die hertoghe van Borbon met.viij.duysent duytschen, ende met.vi.hondert Bourgoensche peerde volcx commen was ontrent Veronen, ende also saen al hi by skeysers volc sijn soude dat si dan alle tsamen commen souden met huerlieder bussen, engienen ende andere saken ter orloghen dienende, omme Pauien vanden stranghen ende benauden belegghe te verlossene ende te hulpen te commene.

[Den derden dach van Lauwe en Den.v.sten in Lauwe en vppe den.vij.sten dach van Lauwe]

¶ Ende den derden dach van Lauwe ontfinc hi noch brieuen ghelijck den anderen vi eenen Spaenschen voetloopere die drie daghen int Fransche parck gheweest hadde bi eenen sijnen vrient, dye den capiteyn te kennen gaf al dat hi in die siedge ghesien hadde.

¶ Den.v.sten in Lauwe begonsten die fransoysen seer te schietene vp eenen schoonen grooten torre, dye vpt eynde vander stede stont int suytweste, daer gheen grachte ontrent en was ontrent en was, si schoten van snuchtens tijlick tot sauonts, ende tsanderdaech continueerden si huer lieder werck, soo dat sy drie hondert ende twintich groote yseren clooten daer vp schoten, elcken cloot van hondert ponden swaer, si meenden dat den torre huytwaert vallen soude, ende dat sy also te ghemackelijckere in die stede commen souden, maer hy viel naer den wille gods ter stede waert, ende alsoo bleeft stick van den torre, dattet bleef staende vele sterckere ende ooc onwinnelijckere dan te voren. Het

[fol. xxiij.v]

was een sonderlinghe wonderlic stick, ende bi gods voorsienicheyt bouen menschelijcken verstande ghedisponeert, die coninck van Vranckerijcke mocht midts dien teekene merckelic beseffen dat go almachtich gheordonneert hadde dat hi Pauyen met crachte niet winnen en soude noch gebruycken, nochtans en hielden dengienmeesters niet vppe den.vij.sten dach van Lauwe aen beede sijden oost ende west die vesten metten yseren clooten te duerschietene, ende snachts daer naer Ian de Medicis met sijnen voetknechten pijnden hem lieden met groter menichte vp dye mueren te clemmene, maer si waren met bussen ende men slingheren van den mueren ende vesten veriaecht.

[Den.ix.sten dach in Lauwe en Den.xiij.sten in Lauwe en Den.xxiij.sten in Lauwe en Den.xxv.sten in Lauwe en Den.xxvij.sten in Lauwe en Den.xxix.sten in Lauwe]

¶ Den.ix.sten dach in Lauwe ontrent der tweester wake begonsten die Fransoysen aen die Oostsijde vp een nieuwe maniere van vechtene een Casteelkin te bespringhene. Want eerstwaerf quamender letter tsamen, ende langhe daer naer noch andere, ende doen begonsten si van verren te vechtene met steenen met bussen ende met boghen, ende quetsten die duytschen, daer naer vochten si langhe met pijcken ende met sweerden, ende elck koos daer sijnen man, die nyeuwe aenquamen die holpen die vermoeyde. Dye duytschen ende die spaengiaerts vochten oft Hectors gheweest hadden, also vochten si.iij.hueren lanc, ende die rudders van binnen hadden die victorie, maer niet sonder vele bloetsturtinghe, want daer bleuen.ix.duytschen versleghen, ende daer wasser vele seere ghequetst, ende daer keerden.vi.spaengiaerts seer ghewont, maer daer bleuen seer vele fransoysen versleghen, diens lichamen men tsanderdaechs vp die vesten ende in die grachten sach ligghen. Tsanderdaechs trocken die duytschen ende die Spaengiaerden heymelic huyter stede, ende vochten metten engien bewaerders, si veriaechdender vele, ende die sommeghe brochten si ghepaert binnen der stede ghevanghen. Dye seyden hem lieden dat die fransoysen ende Dytalianen ghesworen hadden dat si Pauien niet meer met machte beuechten en souden, maer si souden die siedge daer voren wel nauwe blijuen houdende. Ende den Coninck van Vranckerijcke was te kennen ghegheuen vanden bespieders dat in die stede seer groot ghebrec was, ende dat byna onuertallijcke peerden in alle straten vander stede van honghere bedoruen, want si en hadde in drie maenden te voren noch hoy noch caf gheten, maer seer lettel corens, tselue coorne ende gherste datter binnen der stede was, dat deden dye rudders houden voor die beste peerden die nutst ter orloghen waren, ende huerlieder palferniers deden si daghelicx soucken diueersche wortelen wijn rancken ende taxkens vanden boomen om huerlieder peerden snachts teten te gheuene, dye van Pauien gauen huerlieder beesten gruys, boonstroo ende scorssen van boomen, ende dat deden si al den tijt datter dye siedge daer voren lach. Ende dat en es niet te verswijghene dat in sommeghe peerstallen dye peerden huyter maten groot ghebrec leden.

¶ Den.xiij.sten in Lauwe doe hiesschen dye duytschen weder saudye, doen was gheboden byden regierders vander stede datmen vanden Apotecarissen, smeden, temmerlieden vleesschauwers, tauerniers, ende ander ambachtslieden die spijse oft dranc vercochten, eene porcie ghelts souden doen leenen, dye poorters ende ambachtslieden die muelenen hadden binnen huerlieder huysen die brochten alder meest ghelts ten ghemeenen beuele. Die goede capiteyn Anthonius dye dede sijne gouden ketene die hi plach te draghene ende sijn ringhen, daer dedy ghelt af slaen, daer skeysers ende der stede van Pauien name vp stont, ende hi ontleende eenen deel gouts vanden Spaenschen capiteynen, ende met sulcken middelen pijnde hy die ruyters te vreden te stellene ende te paeyene. Ende als men dit dede, quamen twee edel Spaengiaerden, daer af deen een vaendrager was van eenen legioene duer die leghers vanden Fransoysen, ende als si den tijt bequaem vonden quamen si binnen Pauien, ende brochten met wonderlijcken liste drie duysent gouden penninghen, die de Viceroy van Napels ende de Marquis van Piscaire ouerghesonden hadde, omme die duytschen ende den anderen die binnen Pauien waren te bedeelene Dit al wel ghedaen sijnde, die duytschen beloefde alle op huerlieder eedt dat si al die armoede ende ghebrec lijden souden, al souden

[fol. xxiiij.r]

si ooc een maent lanck water drincken, ende souden lieuere alle manieren van pijnen lijden ende ooc steruen al eer si die stede van Pauien leueren souden inden handen vanden Coninck van Vranckerijc. Het es ooc voorwaer een vroom stic ende eewegher memorien weerdich dat dye edele spaengiaerden sommeghe daghen bleuen inden leghere vande fransoysen met so veel gouden penninghen ouer hem lieden. Sy spraken den coninc van Vranckerijc ende seyden hem dat si van skeysers volcke gheuloden waren, omme dat si eenen vanden Marquis van Piscaire lieden ghedoot hadden, ende presenteerden hem lieden sconincx dienste, in dien dat sijnder maiesteyt gheliefde. Ende naer dat die coninc van Vranckerijc by sijnen bespieders vernomen hadde, dat was also si hem gheseyt hadden, hi gaf hem lieden sommege ghiften ende beloefde hem lieden grote gaigien, ende die.ij.rudders quamen dagelicx metten fransoysen voor die stede scharmutsen tot dat si tijt ende stont vonden bequame omme in die stede van Pauien te commene.

¶ Den.xxiij.sten in Lauwe trac eenen hoop duytschen ter Oost sijden huyter stede, ende beuochten die fransoysen seer stranghelic, ende die sommeghe van hem lieden waren ghequetst si brochten ontrent.ix.Zwitsen gheuanghen met huerlieder wapenen aen den capiteyn anthonius, ende si hadden vreese ghehanghen tsijne, si gauen al te kennen watmen inden Franschen leghere dede, ende daer waren ontrent.lx.Zwitsten versleghen.

¶ Den.xxv.sten in Lauwe trocken sommeghe van Pauien met.xx.spaengiaerden ter westsijde huyt, si stormden vp den franschen leghere, si sloughene der vele doot, si namen hem lieden huerlider wapenen, ende.iiij.sticken engiens die brochten si binnen der stede.

¶ Den.xxvij.sten in Lauwe quam die hertoge van Bourbon met skeysers volcke om de stede van Pauien ontset te doen, byder stede van Laudene, maer tsanderdaechs tijlick gheboot die coninc van Vranckerijc datmen alle die engienen van voor die vesten vander stede brengen soude naer een ghedelf datter lach tusschen den wech van Laudene, omme aldaer skeysers volcke ten wech te belettene, ende hi dede alle die ghebardeerde peerden ende dandere die daer rontsomme lagen in diueersche legers ende logijsten tsijnen legherwaert ontbieden.

¶ Den.xxix.sten in Lauwe, quam die saleghe armeye vanden Keysere huyter stede van Laudene naer Mylanen, als die coninc vernam hi gheboot den here de la Palisse, eenen groten prince dat hi metten Zwitsen ende metten Dolphinoysen naer Mylanen trecken soude. Maer tsanderdaechs die vermaerde Keyserlike capiteyn de Marquis van Piscaire, metten spaenschen legioenen quam voor de vermaerde stede van sint Angeli, die seer wel bedoluen en beuest was ende by naer onwinlic, hi bestormdese met groter haesten ende dede terstont een groot stic muers metten groten engienen ter neder vellen ende hi clam vp die vesten met eenen spaenschen legioene, waer af een clouc rudder Casata capiteyn was, ende met groter bloetstortinghe aen beede sijden wan hi die stede, daer die vermaerde capiteyn vanden franschen peerdevolcke in was Pyrus de Gonzaga met twee heeren voetvolcx.L.ghebardeerde peerden, met hem waren vele heren vanden edelen gheslachte Gonzaga, die met Pyrus huerlieder capiteyn als dye stede ghewonnen was vp tcasteel trocken, die welcke naer dat si huerlieder ostagiers, wapenen, ende ouerloopers vpghegeuen ende gheleuert hadden, dye goedertieren Marquis van Piscaire nam se in ghenaden, het was bi mijnder trauwen grote sichtichede ende stouthede vanden Marquis dat hi sulc een stede innam, want naer dat die mueren af gheschoten waren, noch waest seer lastich met leeren vp te commene, maer die stoute ende onueruaerde rudder Casata bemerckte een crancker plaetse, ende met groter bloetstortinghe vele verslaende quam eerst binnen der stede. Terstont daer naer quam die alder cloucste Marquis van Piscaire (wiens cleederen tot twee reysen met haechbussen geraect waren, ende hi en wasser niet af ghequetst) met vele Spaengiaerden seer clouckelick vechtende yeghen die vianden ghecreech dye stede met crachte, ende nae datter vele versleghen waren, dandere peerdevolck ende voetvolck gauen hem lieden gheuanghen. Also waren die spaengiaerden gherijct van wapenen, van siluere, van snelle peerden, sy vonden oock binnen der stede vele

[fol. xxiiij.v]

goets dat si tsanderdaechs onder hem lieden deelden.

[Den laetsten dach van Lauwe en Den.v.sten in Sporcle en Den.vi.sten in Sporcle]

¶ Den laetsten dach van Lauwe brochten die hertoghe van Bourbon ende die Viceroy van Napels skeysers armeye ontrent vier duysent passen naerdere, ende den eersten in Sporcle quam geheel skeysers armeye tot vp thien duysent passen naer Pauien. Doe stonden die Fransoysen tpeerdevolc ende tvoetvolck bi daghe ende bi nachte met gherechten banieren al bereet om te vechten ende men hoorde al omme groot gheluyt van trompetten. Binnen desen quamen die rudders die beleyt waren alle daghe buyten der stede scarmutsen, ende betraepten somtijts huerlieder vianden die te verde buyten huerlieder parc ghegaen waren die verslougen si. Somtijts maecten die fransoysen eenen hoop ende iaechden die spaengiaerden dat si vlien moesten tot binnen vesten. Tsander daechs quamen skeysers capiteynen met huerlieder armeye tot vp vier duysent passen naer die stede, daer sloughen si neder, ende sonden binnen den seluen daghe.ij.bespieders met brieuen aen den vromen capiteyn Anthonius, ende gauen hem te kennene wat si doen souden (ende yeghen auont schoten si xiij.groote sticken, om daer mede huerlieden comste der stede te kennen te gheuene, waer omme die rudders binnen Pauien seer verblijt waren, ende songhen ende speelden van blijschapen. Binnen desen hielden die fransoysen alle scherpe wake, ende verbarnden sommeghe lanthuysen, binnen dier nacht en mochten die Fransoysen, noch huerlider peerden gheen moette hebben om slapen, maer die sommeghe sliepen vp huer lieder peerden sittende, ende daer sachmen van vp die torren ende den casteele van Pauien dye fransoysen grote vieren maken, ende seer coken in huerlieder wel ghestoffeerde kuekenen. Maer nae dat skeysers volc met groten arbeyde seer vechtende duer sommege marasschen ende natte poelen, commen was ter plaetsen daer drie daghen te voren vele fransoysen gheleghen hadden vp.ij.duysent passen naer der stede met grooten ghewelde sloughen daer huerlieder tenten, ende maecten huerlieder legher seer sterc. Als die coninc dat verhoorde, hi ontboot alle die ghebardeerde peerden ende sijn edele heeren dat sy tsauonts alle binnen huerlieder logijst sijn souden, ende datmen daer verssche voetknechten soude doen waken, ende hi ordonneerde datmen dye leghers noch hoogher bedeluen soude, met wracht daer al den nacht, ende men en liet die ghequetste niet rusten dye wat vermochten te doene, sy verwachten tsanderdaechs van huerlieder vianden eenen groten strijt, ende daer omme bereeden sy alle saken dye hem lieden ter weere profijtelijck dochten wi saghen huyten casteele van Pauien dat si groote houten ende balcken met groten engienen daerwaert voerden.

¶ Den.v.sten in Sporcle quamen die duytschen met sommeghen ruyters ter westpoorten buyten Pauien, sie beclommen den leghere vanden vianden, ende midts datten nyemant en bewaerde, so verbranden sijt voorbouch ende dye kuekenen die voor sconincx leghere stonden, al met hem lieden draghende dat si vonden, maer die fransoysen dit siende si maeckten huerlieder ordonnancie, ende quamen ten voorbourghe waert, maer die engien meesters die binnen Pauyen laghen schoten inden hoop vanden fransoysen, so dat sijer breede weghen thuerlieder verliese in maecten, dander sochten elck een gat om hem lieden te salueren. Dye Coninck van Vranckerijck was vier daghen daer te voren vertrocken, ende hadde sijn logijst verandert, in die lusteghe plaetse van Mirabelle naerder den legher van skeysers volcke.

¶ Den.vi.sten in Sporcle quam skeysers armeye naerder sconincx leghere, die met groten bollewercken, diepe vesten, ende wonderlike veel gheschuts van orlogen seer wel ghesterct was, si sonden vijf hondert lichte peerden ende vijfhondert voetganghers met bussen voren. Alse die Fransoysen saghen commen schoten si.vi.grote sticken engiens, maer die spaengiaerden vielen ter stont neder om tgheschut te ontuliene, ter stont vergaerdemen die Zwitsen metten trommelijns, die in huerlieder parc saten en droncken. Die fransoysen maecten een groot heyr, ende daer waren terstont ouer eenen hoop.xx.vaenlinghen Zwitsen vergadert, also ic van vp tcasteel van Pauien

[fol. xxv.r]

gesien conste. Daer nae quamen die Dolphinoysen ende die Italianen die den fransoysen volchden, aen allen sijden sach ic groote menichte van lichten peerde volcke, daer naer volchde een seer grote menichte van ghebardeerde peerden, ende die wapenen blincten met allen claer. In sulcker ordonnancie bleuen si alle binnen huerlieder ghedelue ende den engienen staende. Binnen desen sochten skeysers voorloopers omme eenen ghemackelijcken toeganc te vindene om huerlider vianden te beuechten, ende die lichte Spaensche voorloopers en hielden niete af die fransoysen altijts in roere houdende ende beuechtende, omme dat die fransoysen niet lichtelic ghewaer werden en souden waer dat skeysers armeye trecken wilde. Ten eynde bleuen si snachts vp.iij^c.passen naer byden franschen parcke. Vp den seluen dach quamen huyter stede van Pauien die vermaerde rudder Franciscus de ponte met.C.lichte peerden, ende die cloucke spaensche capiteyn Bereganus ende Brachamons met sijnen rudders metten duytschen ende huerlieder vaenlinghen, si trocken ter westpoort huyte, diemen heet dye nieu poort, ende van drie sijden beuochten si vier Zwitsche scharen diemen heet grisaerts, ende die vaendraghers vanden grifaerts naer dat si hem lieden een lettel tijts gheweert hadden keerden si den rugghe, ende vele van huerlieder rudders sprongen in eenen gracht ende lieten hem lieden daer in iaghen. die spaengiaerden die te peerde waren veruolchdense ende iaechdense inden Tesijn, altijts verslaende ende sommege vanghende, si vinghen ooc sommeghe muylen die vele bagaegen gheladen hadden, ende brochtense binnen Pauien. Maer die duytschen en wilden gheene Zwitsen te rantsoene vphouden, maer versloughense alle die si ghecrijghen consten, daer naer bedoruen si der Zwitsen leghere, ende namen al dat si daer vonden van victaellie ende huysraet ende brochtent in die stede. Ic sach veel duytschen die brochten hasen, partrisen, costelicke gheuoerder cleederen van seer costelike ende menegher pelterye, ende dat noch meer te verwonderen es, twee groote sticken engiens met.x.tonnen buspoers brochten si met groter blijschap triumpherende vp huerlieder waghens. Die capiteyn vanden grisaerts was Paulus de Selua, hi was byden Coninck van Vranckerijc ghetrocken omme financie, omme sijn volc mede te betalene. Als hi die tijdinghe hadde dat sijn volc som versleghen was ende som veriaecht, hi versocht hulpe aen den Coninc van Vranckerijc, ende terstont gheboot hem die coninc dat hi met.iiij^c.peerdevolcx sinen volcke te hulpen rijden soude, ende met.ij.legioenen voetknechten. Ende als hi in sijnen leghere quam, hy sach dat alle sijn bagaegen huysraet ende sijn peerden met alderhande goede gheladen waren vanden vianden ghenomen ende met sijnen dienaers binnen Pauien gheuoert met cracht, hi en vant nyemande van sijnen rudders ongequetst. Die spaengiaerden ende dye duytschen waren doe met groter blijschap ende met goeden butinck in die stede vertrocken.

¶ Tsanderdaechs trocken die duytschen ende die van Pauien ter westpoorten huyt, ende verdoruen dat voorbourch, ende beroofden dye waermoes lochtingen. Vp dien dach wast so seere ghesmuyct datmen van vp die vesten noch van vp tcasteel van Pauien niet gesien en conste, watmen in skeysers ende inden franschen legher dede, maer men hoorde veruaerlic schieten ende die fransoysen seer luyde crijsschen. Dye mare was dat skeysers volck wat voort ghecommen was, yegens der fransoysen danc. Ontrent den.ix.hueren trac die cloucke capiteyn Franciscus de ponter ter westpoorten huyt, ende reet nae tclooster daer die coninck ghelogiert was, daer vant hy sommeghe ghequetste, hi reet terstont naer die houten brugghe die de fransoysen ouer den Tesijn ghemaect hadden, met sijnen peerde volcke, ende si versloughen die fransoysen, diese bewaerden ende wierpen die brugghe af, die lach ontrent.iij^m.passen vander stede. Binnen desen verslouch hi met sijnen blooten sweerde sommeghe fransoysen, sijn peerdevolck die leedden veel peerden ende muylen met victaelgen gheladen, ende ooc veel gheuanghen binnen Pauien.

[Den.viij.sten dach in Sporcle]

¶ Den.viij.sten dach in Sporcle was in die lucht so dicke een mist, dat men inden franschen legher, noch ooc in skeysers van vpt casteel van Pauien niet ghesien en conste, maer daer was gheseyt vanden accouters dat beede die armeyen naer dat peerdevolc

[fol. xxv.v]

een lettel gheschermutst hadde beede weder in huerlieder legher trocken, ende ontrent dien tijde viel een cleen mistken huyter lucht Ontrent den thien hueren trocken sommeghe spaengiaerden huys met eender schare duytschen huyten casteele van Pauien, ende vochten yeghen dye vianden met bussen ende met gheschutte ontrent een huere, ende daer dat sijere veel ghewont hadden, ende daer en was maer een van hem lieden ghequetst met huerlieder vianden wapenen, ende hem lieden quam eenen hoop fransoysen gheuolcht seer haestelick, maer die spaengiaerden ende die duytschen waren binnen der stede gheuloden, ic sach van vp een voye van tcasteel eenen fransoys die seer in sijnen buyck ghequetst was, als hi sach dat hi steruen moeste hi nam al sijn ghelt huyt een bursse dye hy in sijn mauwe hadde ende wierpt naer sijn ghesellen, als hy sach dat die duytschen te hemwaert quamen om hem te pilgierene, ende die duytschen dit siende nae dat hi half doot was so gauen si hem noch meer wonden ende duerstakene.

¶ Tsnachts daer naer quamen huyt skeysers armeye.xl.spaengiaerden met lichte peerden duer veel bosschen, veel heymelicke weghen, duer drie fransche scharen, ende brochten met hem lieden.xl.saxkens met buspoere voor trijsen vanden daghe binnen Pauien Ende als dye cloucke Capiteyn Anthonius hem lieden sach metten boere was hi seer verblijt, want daer waest seer groot ghebreck, ende men en vant daer gheen stoffe om poer te maken. Naer der noenen dede die capiteyn sommeghe engienen voeren vp den torre van tcasteel, terstont dedy schieten naer die Zwitsen, ende dye engien meesters verstoorden seer die fransoysche tenten ende huerlieder armeye, ende si schoten die sommege in cleenen sticken so dat die sticken deerlick in dye lucht vloghen. Naer dat skeysers volc dat buyten lach, die van Pauien so seer hoorden schieten met bussen si beriepen die vyanden te vechtene, met huerlieder gheluyde vanden trompetten, daer waren sommege spaengiaerden te peerde die de fransoysen ghinghen verwecken om yeghen hem lieden te vechtene, ende die fransoysen maecten huerlieder ordonnancie ende quamen met groten ghedruyssche vp die spaengiaerden ghereden veel quetsende, so dat sy in huerlieder legher vlien moesten. Maer daer waren terstont vergaert.iij^c.bourgoengioenen te peerde oft daer ontrent, die vosse steerten aen huerlieder lancien voerden by costume, die reden inden hoop vanden fransoysen, die fransoysen maeckten daer omme groot ghecrijsch, ende begheerden bystant, doe schoten die fransche engien meesters thien groote engienen naer dye duytschen ende Bourgoengioenen, ende daer na trocken die fransoysen ende tskeysers rudders in huerlieder legers Ende dit gheuecht was seer wel ghesien van vp den torre van tcasteel van Pauien, daer veel poorters vp ghecommen waren.

¶ Tsanderdaechs waren veel zwitsen gheuanghen listelic vanden spaengiaerden, ende waren met huerlieder victaelgie die si meenden in huerlieder legher te draghen, voor den capiteyn Anthonius brocht, si seyden hem warachtelick tghetal vanden Zwitsen ende huerlieder dispositie van vechtene, ende men sach van vp tcasteel beede die scharen yeghens malcander vechten, somtijts dye Fransoysen vlien, somtijts skeysers volck den rugghe keeren, ende als die sonne ende den dach onder ghinc eynde huer lieder battaelgie.

[Den.xi.sten dach in Sporcle en Den.xvi.sten in Sporcle en Den.xx.sten in Sporcle en Den.xiij.sten in Sporcle en Den.xxiiij.sten in Sporcle en Den.xxv.sten in Sporcle]

¶ Den.xi.sten dach in Sporcle ghebuerder groote moort inder Zwitsen leghere vanden yseren clooten diemen schoot huyten casteele van Pauyen, ende huerlieder victaelgiers moesten dye marct ruymen, binnen dien schoten die fransoysen in skeysers volck, ende die lucht was vol vanden roocke ende vanden buspoere. Vp den seluen dach ontrent den neghen hueren trocken huyter stede hondert Spaengiaerts met lichte peerden met den capiteyn Franciscus de Ponte met eender scharen spaensche voetknechten met eenen vromen Capiteyn Bereganus met veel duytschen, quamen duer een poortken naer den Tesijn, ende beuochten den leghere vanden Zwitsen. Maer daer quamen twee legioenen met ghebardeerden peerden vp den Spaengiaerts met soe grooten ghedrome dat si vlien moesten. Die duytschen vinghen den Capiteyn vanden Zwitsen ende

[fol. xxvi.r]

sommeghe peerden, daer bleuen eeneghe edele duytschen doot gheschoten, ende daer keerden vele ghequetste ter stede waert. Sdaechs daer nae en hielden dengien meesters vanden casteele van Pauien ende vanden hooghen vesten niet af van schietene met yseren clooten, ende verstoorden so der Zwitsche leghere dat si bi malcanderen niet blijuen en mochten, maer moesten huerlieder plaetse laten ende vlien.

¶ Den.xvi.sten in Sporcle die cloucke capiteyn Anthonius metten Marschalc vanden here Vrias, ende metten cloucken rudder Mattheus de Becharia, verknaept met twee scharen spaengiaerts met huerlieder capiteyn Bereganus ende Brachamon, ende met drie legioenen duytschen met huerlieder Capiteyns Citelechius de Risach, sy sonden voren in hondert lichte peerden met Garcimandricus ende met Franciscus de Ponte cloucke capiteynen, dese trocken ter Westpoorten huyt ende voerden met hem lieden tmeeste engien naer den franschen leghere, ende ter stont bestormden si en seer groot huys dat Campesia heet vp een berchelken staende, daer eene groote gracht ende eene goede hooghe veste rontsomme lach ontrent vier hondert passen vander stede, daer in dat.iiij.scharen volcx laghen vanden cloucken capiteyn Ioannes de medicis. Die duytschen ende die spaengiaerts beuochtense met groter cracht, ende die vianden weerden hem lieden clouckelick. Daer was aen beede sijden seer gheuochten, ende daer bleeffer aen beede sijden, ten eynde die duytschen ende spaensche sommeghe wonden ontfaen hebbende quamen met groter foortse ten.iij.plaetsen int huys ende verwonnen hebbende die ruyters die binnen waren si namen.iiij.standaerden, ende in teekene vander victorie brochten si die ende der vianden wapenen ter stede waert met blijscapen, die spaengiaerden met huerlieder lichte peerden reden naer die fransoysen, die vloden ende duerstakense met huerlieder lancen Twee van huerlieder Capiteynen vielen vp haerlieder knien, ende biddende gauen hem lieden vppe den spaengiaerden. Die sommege die in dien slach gheweest hebben seyden mi datter wel vijfhondert doot bleuen, die duytschen brochten veel ezels gheladen met rentvleesch ende ander beesten ter stedewaert, ende huerlieder peerdevolc brochten menich paer ossen dye alderhande victaelge meenden te voerene na sconincx legher vp waghens, met blijschapen ter stede waert, naer hem lieden quam die clouck rudder Anthonius met schoonen state wel ghemoet, ende groette mi met eenen blijden aensichte, ende vraechde my oft mi datte wel ghedaen sijn dochte ende weerdicht langhe te ghedenckene, hi track vpt casteel ende ontwapende hem. Tsanderdaechs waeydet so seere dat skeysers volc ende die fransoysen in huerlieder leghers ende tenten bleuen. Daer quamen sommeghe bespieders seggende dat die cloucke capiteyn vanden voetknechten Gaspar Maynus de blomme van der Italiaenscher cracht, ende Bernardinus de Zereto een vermaert Capiteyn vanden lichten peerden met sommeghen legioenen vanden Sforcianen die binnen alexandrien gheleghen hadden vanden franschen voetknechten.xvij.vaenlinghen beuochten hadden vp den cant vander riuiere Bormide ghenaemt Der fransoysen capiteyn was Arentius Vrsinus een clouck man ter orloghen, dye sijn schepen ende doorloghe ter zee ghelaten hadde, ende sandt sijn volc om den coninc van Vranckerijcke te hulpen te commene. Sulcke bannieren namen dye Sforciaensche ruters huerlieder vianden den fransoysen, ende liepen wech met so groter vreesen dat dese ruyters van Arentius som in dye riuiere spronghen ende en peynsden anders niet dan om vlien.

¶ Den.xx.sten in Sporcle waren met allen vele vrouwen, kinderen, ende sommeghe lieden van Pauien buyten der stede ghegaen om waermoes cruyt, ende hout ende die sommeghe om hem lieden te verwandelene ende een nieuwe lucht te scheppene in die bogaerden ende ackers ter westsijden ongewapent. Doe quamen vp hem lieden van drie sijden drie franschen scharen, si veriaechden die vrouwen ende quetstender vele vrouwen die beurucht waren, ende cleene kinderkens die niet gheulien en consten, maer daer waren twee duytschen met groten stocken die aen deen eynde wel gheysert waren, ende versloughen twee rudders met ghebardeerde peerden, ende smeten die peerden in vele sticken, ende dander duytschen quamen hemlieden te hulpen, ende deden die fransoysen vlien, daer

[fol. xxvi.v]

laghen vele spaengiaerden by sinte Steuens capelle met bussen, die quamen yeghen die fransoysen, ende beletten huerlieder fellen vploop men sach daer dat die cloucke rudder Ioannes de medicis die met eender busse in sijn sijde seer gequetst was, ende tsanderdaechs wistment van sconincx trompetten, dat dye ander capiteyn Anthonius commen was om sommeghe gheuanghene te vermanghelene.

¶ Den.xiij.sten in Sporcle waren die van Pauien in die laetste benautheyt van ghebreke, want die duytschen claechden dat si gheenen wijn en hadden, ende dat sy gheenen te coope en vonden, ende alle dye poorters huysen waren ydel van wijne. Doe sant die cloucke capiteyn Anthonius eenen cloucken rudder den capiteyn vanden ghebardeerden peerdevolcke, Sancilopen tot skeysers vpperste capiteynen, die inden tweeste nacht wake duer diueersche nauwe ende ongherakelike weghen duer sommeghe fransche waken eyndelinghe gheraecte in skeysers leghere, ende hy nam raet metten capiteynen wat si doen souden om Pauyen vanden belegge te verlossene. Tsnachts daer naer ontrent den twee hueren die alder cloucste Marquis van Piscaire naer dat hi tghedelf vanden vianden wel ouersien hadde, hy quam aen dye sijde daer huerlider bussen ende engienen laghen met twee Spaensche legioenen seer clouckelic in ghesmeten, hi slouch die wakers ende bewaerders doot, ende dede alle dye engienen lossen ende in die gracht werpen Terstont quamen die fransoysen daerwaert om huerlieder volc t helpene, die Spaengiaerden schoten seer met huerlieder bussen ende met haechbussen, so dat si onder fransoysen ende Zwitsen wel vijfhondert doot schoten, ende daer waren lettel spaengiaerden ghequetst. Sconincx van Vranckerijck engienmeester gaf hem gheuanghen inden handen van den cloucken Marquis, ende daer waren noch veel edele fransoysen gheuanghen, dit was den Prinche Anthonio vertrocken byden bespieders.

¶ Den.xxiiij.sten in Sporcle vertrack mi die vermaerde rudder Sancilopes, die snachts daer naer duer diueersche heymelike weghen huyt skeysers leghere fraey ende ongequetst met eenen anderen capiteyn Miranda ghenaemt binnen Pauien quam, die wijse graue Hieronimus moronus niet yegenstaende dat hi seer ghequelt was vanden artyken nochtan wilde hy altijt in skeysers leghere bi dage ende bi nachte sijn, om den anderen goeden raet ende onderwijs vander orloghe te gheuene, som tijts slapende onder die voetknechten, ghelogiert sijn.

¶ Te dien tijde quam Ioannes baptista Crosius als die der keyserlike maiesteyt weluaert ende hoocheit beminde, om dat hi dbeuel van skeysers volcke volbrengen soude, met lettel voetvolcx int casteel van Montagu, om dat hi die vittaelge weeren soude diemen na die fransche leghers voerde van ontrent Placensen, ende ontrent den weghe van Emilien. als die walen dat verhoorden si sonden.ij.legioenen voetvolcx daerwaert, ende dedense binnen den casteele vlien, ende beleyden tcasteel, maer hi hadde hem so ghetrauwelic ende so vromelick dat hijer vele doot slouch ende bedwancse van voor tcasteel te treckene ende di siedge te latene.

¶ Den.xxv.sten in Sporcle gauen skeysers Capiteynen van vp thoochste van huerlieder leghere teeken van vechtene. als die capiteyn Anthonius dat sach van vp tcasteel van Pauien, hi was seer verblijt als oft hy van te voren die victorie gheweten hadde, hi stelde die duytschen ende die spaengiaerden in goede ordonnancie, ende dede alle manieren van engienen ende van orloochschen gheschutte bereet maken, ende hi gaf den vromen capiteyn Mattheo de Becaria ende sommeghe poorters vander stede dlast dat si die vesten en die stede wel bewaren souden. Bartholomeus Eustacius hadde lieuere metten spaengiaerden yeghen dye vianden te treckene ende daer prijs te behalene dan binnen der stede te blijuene. In die derde wake vander seluer nacht, begonste skeysers gheluckeghe armeye, huerlieder leghere latende aen den sijde naer Pauyen te commene, maer maecte eesrtwerf met wonderlicker consten, met huerlieder bussen ende engienen, met grooter haesten drye groote gaten inden muer van sconincx percke, dye den Franschen legher seer versterckte ende beschudde. Als dye coninck van Vranckerijck dat verhoorde hy dede terstont grote

[fol. xxvij.r]

engienen brenghen ter plaetsen daer dye schone playsante stede van Mirabelle was daerwaert dat hem dochte dat skeysers armeye quam, ende inder Zwitsen legher dede die coninc tsnuchtens veel engienen voeren, ende sandt daerwaert den prinche van Obengni, daer naer Hannibal den Gascoen, poortere van Alexandrien, ten laetsten sandt hi daer waert den cloucken Prinche van Saintpol, doen dede hi daer verbeyden die armeye van den ghebardeerden ende lichten peerden volcke in goeder ordonnancie, daer onder dat waren die Zwitsen, dye Daulphinoysen, ende sommeghe Italianen vp eenen hoop. Ende also waren die fransoysen bedeelt in vier houcken, naer dat die fransoysen skeysers volc saghen commen met cloucken ende onueruaerden moede om die Fransoysen te beuechtene, die Italianen quamen met eender schoonder bataelgen voren met huerlieder ghescutte. Ditte siende van verre die fransoysen, si schoten met groten engienen vp skeysers volc, si quetstender vele, ende dedens scheeden, so datter vele bedwonghen waren te vliene. Die grootmoedeghe rudder Anthonius de lieua, also saen als hy van vp tcasteel van Pauien al dat gheschut hoorde, al en conste hi skeysers volck noch die Fransoysen niet ghesien om den groten mist, die in dye lucht was, hi trac blijdelic met sijnen beleyden rudders ende met sijnen engienen huyter stede, ende ten eersten naer dat hy veel peerdevolcx ende voetvolcx veriaecht hadde, slouch met sijnen volcke int heyr van sijnen vianden. Maer die fransoysen ende skeysers volc hadden seer begonste te vechten, ende deerste bataelge vanden Fransoysen daer in dat waren die capiteynen, die prinche Lescu, die heere van Brion, Fredericus de Bozula dye versloughen sommeghe van skeysers volcke, ende dander begonsten te vliene, ende namen die meeste engienen van skeysers lieden, ende die Zwitsen ende dye Italianen dye metten fransoysen waren die aenueerdense, so dat skeysers volc wat achterwaert deynsen moeste, want die yseren clooten vloghen ontrent haerlieder ooren, ende verloren sommeghe van huerlieder volcke. Doe scheen die fortune (die veel vermach in saken van orloghen) metten fransoysen te sijne. Maer die cloucke here de Marquis van Piscaire dye sandt eenen bode aen den Viceroy ende aen den hertoge van Bourbon, dat doe tijt was te vechtene, ende dat datte den dach was die god ghemaect hadde, dat si vp die fransoysen victorie hebben souden, hi gaf skeysers volc goeden moet om vechten, ende als een briesschende leeu roupende ende slaende vp die fransoysen, ende veel schoone faeyten van wapenen bedrijuende ontstac huerlieder couraige, ende als ofter eenich helichdom gheweest hadde worden skeysers lieden ghemoet ende ontsteken. Die spaensche voetknechten die duerschoten ter stont met wonderlike gherasschicheyt die bataelge van den Zwitsen ende vanden landtsknechten, so dat die Zwitsen dye hem van te voren seer clouckelijc gheweest hadden, wonderlick veruaert waren ende keerden den rugghe, ende lieten daer die Italianen ende die lants knechten die metten fransoysen waren, in die bloedeghe bataelge. Dye cloucke capiteyn van skeysers voetvolcke Alphonsus de Marquis van wasti die seer vroom ende sterc was ende seer wel wiste die maniere van vechtene hi brac met vele vechtene tot in die middewaert van sijnen vianden, vele dootslaende, ende stelde dye armeye vanden Zwitsen in grooten dangiere, ende sijn edele dye hem volchden dye sloughen so groten slaghen vp die Zwitsen dat si hem lieden thooft cloofden totten schouderen, so dat beede die deelen hinghen tot vp die schouderen aen beede sijden. Die Fransche heeren ende die rudders metten ghebardeerden peerden vochten seer clouckelic, maer skeysers gebardeerde peerdevolc wederstonden ende bedwongen den eersten fellen vploop vanden fransoysen, ende sloughen met huerlieder onueruaerden handen vp hem lieden, ende dat seere te verwonderene es, daer waren vijf hondert Spaengiaerden ghestroyt met haechbussen te voete, die dicwijle die ghebardeerde rudders schoten datmense verre van huerlieder peerden sach vlieghen. Die alder stoutste capiteyn die Viceroy van Napels ende die hertoghe van Bourbon die vochten macht clouckeliken yeghen die Fransche Hertoghen ende capiteynen. Ende ooc ouer dander sijde die alder meeste coninc van Vrancke

[fol. xxvij.v]

rijck met sijnen edelen ontrent hem dye vacht seer stranghelic, ende hi duerstack den vromen vaendragher die ghesonden was vanden moghenden prinche Ferdinandus Eertshertoghe van Oostenrijcke, met eender armeye skeysers volcke te hulpen, die voor dander die battaelge begonst hadde met huerlieder capiteyn die graue Salmo seer clouckelic vechtende. Die alder sterckste rudder de Marquis van Piscaire naer dat hi drie wonden ontfaen hadde, int aensichte, inden buyc, ende in sijn been, hi quam den crancsten te hulpen, hy bracht nyeu volck voor die ghequetste, hy wacht seer clouckelick ende dede al dat een goet capiteyn doen mach. Dye seer vrome Hertoge van Bourbon sprac den duytschen toe, daer af die cloucke keyserlike Conseillier ende vrome rudder Iorijs Frintsperg capiteyn was, ende vermaende dye Bourgoensche knechten dat si clouckelijc vechten souden yeghen huer vianden, seggende. Goede vrome mannen, ten es bi mijnder verwaenthede niet, dat ic sol lastich een stic aenghenomen hebbe, ne maer huerlieder vromicheyt ende cloucheyt die heefter mi toe bedwonghen die meesten deel van onsen vianden sijn huerlinghen, sy vechten meer huyt vreesen dan huyt liefden, si verlaten hem lieden vp huer grote menichte, ende wi verblijden in onse vromichede, wi en sullen heden sonder eere ende prijs van hier niet scheeden, ende terstont als hi dat gheseyt hadde reed metten blooten sweerde vp sijn vianden, ende die battaelge gheduerde ontrent eene huere tijts. Doen sachmen alomme vp die velden die fransoysen ghestroyt, doot slaen, vanghen, ende vele warender so ghequetst dat si niet gheulien en consten, si en hadden gheene ruste, si pijnden somtijts vp te stane, ende men sachse terstont weder neer vallen. Ende die fransoysen waren doe van skeysers volcke verwonnen, nochtans en ghecreghen si die victorie niet sonder bloetstortinghe, want daer bleuen versleghen van skeysers volcke, twee edele capiteynen vanden ghebardeerde peerdevolcke. die Marquis van sint Angeli, ende Don Vgo de Cardona, ende ontrent vier hondert peerde volcx, ende so vele voetvolcx, maer van sconincx van Vranckerijcke volcke bleuen by nae alle die lants knechten ende die Italianen die hem lieden seer clouckelic weerden, van den duytschen versleghen, vanden Zwitsen bleuen daer deerlic versleghen ontrent vijfthien hondert, ende vij hondert diere vloon die liepen in die riuiere die gauen hem lieden gheuanghen in die handen vanden duytschen ende vanden Spaengiaerden. Men seyt dat in dese bloedeghe battaelge seuen duysent volcx versleghen was, wiens lichamen vp twee duysent passen bi malcanderen laghen vp tvelt daer den slach gheuiel. Daer bleuen ooc groote heeren van sconincx van Vranckerijcke edelen. Inden eersten die groote Amyrael van Vranckerijcke met sijnen sone, in wiens Raet ende wijshede die Coninck van Vranckerijcke hem seere betroude. Daer naer dye grote Marschalck van Vranckerijc, mijn here de la Palice, die moghende hertoge van Monfort, die edel prinche de la Trimoelle ende van Buycy, van Chiamon, ende van Bubancy, dye waren versleghen clouckelick vechtende, huerlieder lichamen waren ghedreghen in sinte Pauwels kercke, ende huer lieder inghewanden waren huyt ghedaen ende waren met costelijcken olyen ende cruden ghebalsemt, omme naermaels nae Vranckerijck te voerene. In desen slach bleef ooc Galeam Sanseuerinus een vermaert ruddere, ende was van sijnen volcke met veel tranen ghedreghen inder Chartruesen clooster. Maer die alder moghenste coninc van Vranckerijcke seer stranghelic vechtende was van drie edele mannen die den Viceroy van Napels dienden gheuanghen, si quamen tot hem, daer sijn peert onder hem ghequetst lach, ende naer dat hi hem niet en wilde gheuanghen gheuen, die cloucke Viceroy reet daerwaert met sijnen blooten sweerde, ende nam den coninc die seer vermoeyt was gheuanghen. Terstont daer naer was die excellente coninc van Nauarre gheuanghen van skeysers volcke. Daer naer die grootmeestere van Vranckerijck diemen die groten bastaert van Sauoyen hiet, die Legaet vanden paeus, die Prinche van Memorency, die heere van Florenges die edele Marschalc van Vranckerijc, dye prinche de Lescu, ende die heere van Bonne-

[fol. xxviij.r]

uallis totter doot toe ghequetst sijnde gauen hem lieden gheuanghen in die handen vanden spaengiaerden, so dede ooc die here van Mentegani., die heere van Durannes. Die Hertoghe van Alenchon als hy sach dat die fransoysen verwonnen waren ende dat die Zwitsen vloon, hi reet met vierhondert peerden wech naer Vranckerijcke Die edele fransoys van Saintpol als hy sach den coninc sijnen here die hi seer beminde gheuanghen, hi was lieuere met veel wonden duerquetst dan dat hi met schaden gheuloden hadde, hem volchden dye vermaerde rudders Galeam burcgraue, Fredrick de Bozula, die prinche van Lorreynen, die here van Brion, die hertoghe van Valmont, die prinche van Obengy clouckelick vechtende gauen hem lieden gheuanghen in die handen vanden spaengiaerts. Daer naer waren ooc gheuanghen die edele heeren van Santememe, die heere van Camesyn, dye broeder vanden Marquis van Salucen, die prinche van Lorges, die heere van Guiche, van Naures, van Riaus, ende ander machteghe ende edele heeren, wiens namen te lanc waren te verhalene. Die edele ende cloucke capiteyn Anthonius de Lieua, ende die graue Lodronus met huerlieder volcke volchden die fransoysen die vloden, si versloughender vele, ende sommeghe edel rudders namen si gheuanghen. Doe skeysers rudders naer dat si byder gracien Gods die victorie ghecreghen hadden trocken met groter blijschapen met veel edele gheuanghenen met groten ouerdraghenden butinc die si huerlider vianden ghewonnen hadden triumphantelijck binnen der stede van Pauien. die coninc van Vranckerijc was tsijnder begheerten, ende midts dat hi daer omme badt, met grooten state gheleet int cloostere van sinte Pauwels, daer hi ghelogiert was eer die battaelge begonste. Dese victorie was om skeysers capiteynen seer heerlijc, ende bouen menschelijcken verstande, ende allen anderen voorledenen victorien te bouen gaende, ghemerct die grote vromichede, ende tingien vanden capiteyn ofte die saken bi hem lieden ghedaen. Want dat si den Coninck van Vranckerijcke beuochten ende verwonnen die daer te voren te water ende te lande die alder machtichste was, ende hadde daer met hem so onuertallijcke groot een armeye, so wonderlijcken wel van allen wapenen, ghescutte, ende anderen saken ghestoffeert. het es hem lieden te meerder eere dat die vyanden selue kennen ende lijden, want huerlieder hertoghen, capiteynen, ende grootste heeren, die kenden ende seyden openbaerlijc, dat die coninc van Vranckerijcke van allen den strijden die hi voortijts te watere ende te lande gheuochten hadde, noeyt vp een reys so groot verlies van volcke ghehadt en hadde.

¶ Vp dien seluen dach was dye stede van Pauien van die ketijuegher aermoede ende vanden langhen belegghe, byder gracien Gods, dye teeweghen daghen ghedanct ende gheloeft sijn moet, verlost ende ontsleghen.      A M E N

¶ Int iaer van.xv^c.xxv.doe hieltmen tgulden iaer te Roomen onder paeus Clemens.

¶ Oock int eerste van desen iare so quam die Spaensch vlote Tantwerpen wel van vijftich meerschepen. Ende doen wertter een poortegaloyser gherecht, om dat hi bi auende eenen Poortegaloyser vp die Fakens brugghe met een scheers sijn kele afsneet, ende meynde sijn ghelt te nemen, maer dye ghebueren hoorden tgheruchte, ende die misdadeghe wiert gheuanghen.

¶ In dye Maerte doe hieltmen grote feeste al omme, triumpherende, ende vierende seer costelijck draghende processie metten heylighen Sacramente, met allen ambachten ende schutteren, met barnde toortsen voor elcke gulde ende ambachten met des keysers wapenen ende huere wapenen, ende onder weghe waren seer schoone personagien ghemaect ende outaren daermen dat helich Sacrament vp settede, ende schonen sanc daer voren dede. Ende dese triumphe bedreefmen ter causen dat die coninc van Vranckerijcke gheuanghen was, alsoot voorseyde es

[Opten.xix.sten van Maerte en Opten.xviij.sten dach van Meye]

¶ Opten.xix.sten van Maerte so verbarnden te Siericxzee veel ketelaers cramen af.

¶ Opten.xviij.sten dach van Meye doe verbarnden bi Antwerpen in een dorp gheheeten Hoboken.xij.woonsteden af, ende was vp eenen sondach.