Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 153

[p. 187]

[2008/2]

Beste lezers,

Arnoud van Adrichem heeft een aflevering samengesteld over voetnoten: In de kruipruimte van de literatuur.

Voetnoten waren voor mij al erg lang niet alleen maar voetnoten in academische zin: de bibliografische referenties en citaten van belangrijke namen, die als paraplu dienen voor wat je kennelijk in eigen naam niet durft te zeggen.

Nee, de aantekeningen van Multatuli bij de vierde druk van zijn Max Havelaar - toen hij via uitgever Funke opnieuw de rechten op zijn roman had verworven en dus de censurerende ingrepen van Van Lennep kon corrigeren - hebben me doen inzien dat vele auteurs pas in hun voet- en eindnoten hun eigen mening kwijt willen. Er is de beroemde aantekening vier. Over het algemeen gaan de interpretators ervan uit dat Multatuli zich heeft geprojecteerd in de idealistische Max Havelaar, terwijl de gehate tegenpool natuurlijk de gierige en hypocriete koffiemakelaar Droogstoppel is, die rijk wordt door de uitbuiting van de Javaan op de koffieplantages in Indonesië. Maar het spel met projecties zit ingewikkelder in elkaar. Multatuli wil zich niet langer identificeren met de idealistische dromer Max Havelaar, die hij in zijn narede een ‘vliegenreddende dichter’ noemt. Multatuli zit ook in de sjofele ex-kolonialist Sjaalman, die zich van zijn vroegere alter ego Havelaar wegschrijft. Uit aantekening vier blijkt dat Multatuli zelfs enige sympathie voelt voor Droogstoppel, die in de roman nochtans ‘ellendig produkt van vuile geldzucht en godslasterlyke femelary’ wordt genoemd. In de aantekening alludeert Multatuli op de vlijmscherpe, honende commentaar van Droogstoppel op een sentimenteel gedicht van Havelaar, dat in het pak van Sjaalman zit, en... geeft hem gelijk: ‘Het is er ver vandaan dat ik alles zou afkeuren wat ik Droogstoppel in de mond leg. Hy “hield zich niet op” met versjes van de soort als hier volgt. Welnu, ik ook niet! [...] Wat my aangaat, als ik kiezen moest tussen hem en zeker soort van

[p. 188]

verzenmakers...’ Multatuli ziet in dat Droogstoppel te veel heeft van wat hij in zijn korte, bevlogen carrière als assistent-resident in Lebak te weinig had: realiteitszin.

Een auteur die commentaar geeft bij zijn boek laat zijn tekst groeien en geeft er nieuwe betekenissen aan. Dat geldt uiteraard ook voor de lezer die schrijft. Zo ontstaat via tekst en metatekst een steeds uitdijend tekstuniversum, tot in het oneindige. Ik heb mijn hele leven niks anders gedaan dan voetnoten geschreven bij boeken. Die soms zelf boeken werden, waar anderen dan weer noten bij plaatsten.

Een academische voetnoot metselt de tekst dicht, een literaire gooit hem open.

In deze aflevering staat een tweede hoofdstuk uit de nieuwe roman in de maak van Jeroen Olyslaegers, dit jaar een soort writer in residence van DW B. We zijn van plan om in totaal vijf hoofdstukken te publiceren, met als vaste ondertitel Zij. De DW B-roman zal een geheel vormen, maar niet hetzelfde geheel als wat op de markt zal verschijnen. Het thema? Ik citeer uit een e-mail van de auteur (25 april 2007, 9.15 uur): ‘Over Vlamingen tijdens de zomer van 1976 die op een berg in Spanje zichzelf opheffen als Vlaming.’

Hugo Bousset