Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 545]

Tijdschriften

Parmentier
november 2006

Lucas Hüsgen stelde voor het literaire tijdschrift Parmentier het ‘dossier schurkenstaat’ samen, waarin niet enkel de staat als schurk maar ook de (mentale) staat van de schurk aan bod komt.

Lieven de Cauter en Patrick Deboosere dollen even met het opmerkelijke woord ‘schurkenstaat’, wapperen met het bedrukte papier tot het woord gaat stuiteren, en concluderen dat het neologisme ‘de ultieme contradictio in terminis’ is ‘tussen de (rechts)orde van de staat’ en ‘de wetteloosheid van de natuurtoestand’. Ze herhalen de stelling van Dieter Lesage dat de aanvalspolitiek van de VS de theorie van Negri en Hardt over het Empire logenstraft. Voor de gelegenheid, en kennelijk voor een nieuw publiek, heropenen ze het BRussells Tribunal en lichten ze nogmaals - maar herhaling is in deze veroorloofd - het neoconservatieve Project for the New American Century (PNAC) toe, dat de blauwdruk vormt voor de permanente oorlog ‘tegen elke vijand die de Amerikaanse hegemonie dwarsboomt’.

In zijn inleiding merkt Hüsgen op dat de paria's van de internationale politiek, die het lelijke neologisme ‘schurkenstaat’ opgespeld krijgen, zelf heel wat schone letteren voortbrengen, zoals Amir Afrasiabi in zijn inleiding in de moderne Perzische poëzie aantoont. De literair-wetenschappelijke bijdrage van Rosemarie Buikema en Lies Wesseling toont behalve de wijsheid van de auteurs vooral het subtiele redactiewerk van Hüsgen aan. Enkele opmerkingen over de negentiende-eeuwse gothic novel klinken net iets kleurrijker in de discursieve inbedding van dit dossier. Een figuur als Dracula, het spookbeeld van ‘de victoriaanse middenklasse’, hoest plots schurkachtige rochels op, en in de ‘imperialistische reis’ die hem moet uitschakelen, resoneert de imperiale war on terror.

Interessant in zijn opzet maar minder geslaagd in zijn uitwerking is de bijdrage van Marcel Ozymantra, een gefictionaliseerd verslag van de

[p. 546]

‘eerste vliegles’ van Mohamed Atta. Ozymantra stapelt nogal wat clichés opeen. De eigenaar van de vliegschool ziet geen bommen maar petrodollars blinken in de ogen van zijn Arabische klanten. Behalve de blindmakende westerse hebzucht vertegenwoordigt hij ook de hypocrisie van het puritanisme in een door porno vergeven wereld. De kapers in spe zijn haatdragende sadisten die kicken op een ‘overdaad aan geweld en seks’.

Josien Laurier geeft het woord aan Katya, trotse burger van de VS en, zoals dat heet, geslaagd in het leven. Haar monoloog toont aan hoe achter de American way - de pulp en de cultus van het ondernemende individu - het geloof schuilgaat dat de VS voorbestemd is om over de wereld te heersen. ‘Not being afraid of owning, of bearing the responsibilities for people and things [...] that is the spirit of the Virginia Declaration of Rights.’

Nog voor dit dossier vertaalde Inge Arteel een hoorspel van Elfriede Jelinek. De tekst is een monoloog van de schurk Moosbrugger, geënt op het personage van Musil, en is bovendien een schurk van een tekst, die de lezer geen moment rust gunt en hem als blikkerend staal in de ogen priemt. Een aanval op de dichter die zich in de schurk wil ‘verlustigen’ zonder zelf schurkachtig te schrijven, en op de ‘artificiële reductie’ die de schurkenstaat miskent.

Hans Groenewegen schreef een schurk van een essay, nou ja, een schurkje: wat een essay over Heiner Müller en de DDR moest worden, strandt in gejeremieer over kunstkritiek. Repressieve tolerantie heeft ware schurkachtigheid onmogelijk gemaakt, zodat elk woord bijdraagt tot ‘de neutralisering van aanzetten tot verzet’. Dat zal dan wel zo zijn, maar de tekst over Müller schieten we er goeddeels bij in.

Buiten het dossier vallen de postuum gepubliceerde gedichten van Jeroen Mettes op, vijf genummerde reeksen van telkens honderd flarden tekst. Het tellen lijkt geen rust te brengen maar de nachtmerrie enkel te intensiveren, met het omineuze ‘als ik niet opsta’ als refrein. De dood is al in de eerste regels aanwezig: ‘1 jij bent nummer één / 2 in plaats van

[p. 547]

hart- en vaatziekten’. Het lyrische ik wil ‘ontsnappen’ en ‘quitten’, uit afkeer van een maatschappij waar ‘Burger King geen metafoor is’ maar werkelijkheid, en de dichter tot ‘slaaf’ wordt, tot ‘gevangene’, veroordeeld ‘om in zichzelf te geloven’. In de terugblik is dit pijnlijke lectuur.

Ons Erfdeel
februari 2007

Ons Erfdeel bestaat vijftig jaar en om dat te vieren, trakteert de redactie haar lezers op een reeks reportages van Tom Naegels en Bart Dirks, waarin de Vlaming en de Nederlander hun licht opsteken in dat andere deel van hun taalgebied. Naegels dreigt even in zijn vrije indirecte rede fortissimo te vervallen - ‘Om maar te zwijgen over het literaire leven!’ - maar ziet tijdig in dat het culturele tijdschrift geen kansel is. Hij schetst een boeiend beeld van het hardvochtige Nederlandse asielbeleid en van het erg open, directe en soms bizarre debat over multiculturalisme in Nederland. Hoewel zijn tekst heel wat kritische elementen bevat, staat Naegels opvallend kritiekloos tegenover de zogeheten ‘beredeneerde vorm van multiculturele scepsis’ aan de rechterzijde van het politieke spectrum. Een elementaire democratische gezindheid biedt blijkbaar een vrijgeleide om het eigen morele gelijk als richtsnoer voor de ander te hanteren en om van een goeddeels politiek en sociaal-economisch probleem een culturele en morele kwestie te maken.

Terwijl Naegels waardeert dat links en rechts in Nederland het migrantendebat openlijk en zonder taboes voeren, prijst Bart Dirks in Vlaanderen vooral de serene reactie op het raciaal gekleurde geweld. Dirks combineert het historische perspectief van de arbeidsmigratie met een hyperjournalistieke aanpak: treffende portretten van individuen en verenigingen, die echter een beetje op het niveau van meningen en persoonlijke appreciaties blijven steken. Een glansrol is weggelegd voor theatermaker

[p. 548]

Chokri Ben Chikha: ‘Ons Vlaanderen zit nog zó in de knoop met de eigen emancipatie, dat er soms nauwelijks nog plaats is voor andere groepen die hun plaats in de samenleving zoeken.’

Ons Erfdeel staat pal in de gevaren die onze wereld bedreigen, zo ook in het gevaar van de klimaatverandering. Pieter Leroy zet op een heldere manier uiteen hoe de klimaatverandering Nederland in deze eeuw kan treffen: het is niet denkbeeldig dat tegen 2100 ‘65% van het oppervlak onder de zeespiegel komt te liggen’. Dat roept economische, technische maar vooral politieke vragen op. Iets minder pal staat Wim Daniëls: zijn bijdrage over zogeheten ‘logicaliteratuur’ haalt heel wat interessante voorbeelden aan, maar streeft net iets te veel naar de ondergrens van de uitleggerigheid om duidelijk te maken wat de ‘oneindige’, ‘onzichtbare’, ongrijpbare en onbestaanbare ruimtes van dit soort paradoxale literatuur zijn. Dirk Leyman richt preventief een monument op voor Stefan Brijs - stel dat de literatuurgeschiedenis hem vergeet - en prijst in zijn romans en essays het ‘immense mededogen, die consideratie voor de buitenbeentjes’.

Met Andere Zinnen
januari 2007

Het tijdschriftenlandschap ligt hobbelig en kent weinig geasfalteerde wegen. Een extra been om op te staan, is dan ook geen overbodige luxe. Met Andere Zinnen kwam vorig jaar als driepoot ter wereld: het papieren tijdschrift wordt aangevuld met en aangevuurd door een internetforum en een proza- en poëziewedstrijd. Het tijdschrift richt zich exclusief op jongeren uit Vlaanderen en Nederland en slaagt erin een opmerkelijk aantal ambitieuze schrijvers los te weken uit de klei.

In zijn tweede jaargang wil het nummer ook beschouwende teksten aanbieden. Sophie de Smyter en Ben van Humbeeck maken zich zorgen over

[p. 549]

de penibele minderheidspositie van het literaire tijdschrift. Ze hekelen het elitaire karakter van ‘egostrelend geëxperimenteer’ en pleiten voor een grotere zichtbaarheid van ‘tijdschriften zonder extreem revolutionair programma’. Tezelfdertijd willen ze ‘consumptie’ uit het register van verboden woorden schrappen - kennelijk zijn er tijdschriften die ‘gelezen worden’ als ‘een gevaar’ beschouwen. Hoewel de angst me om het hart slaat ooit voor dergelijke revolutionaire bladen te moeten schrijven, word ik uit deze algemene opmerkingen niet wijzer, te meer omdat de maatschappelijke context van de cultuurproductie en -consumptie niet aan bod komt.

Dichter Wouter Claeys noemt in een interview Met Andere Zinnen opener en minder ‘oubollig’ dan andere tijdschriften, maar met het revolutionaire karakter van de bijdragen valt het best mee. Thomas Decreus en Thomas Buysens zoeken in de schaduw van Peter Verhelst naar een eigen stijl, terwijl Daphne Carolus kiest voor een klassiek verhaal over dood en gemis. Talent is er zeker, ook onder schrijvers als Ingrid Kielen, Lieke Marsman en Vicky Francken die nog twintig moeten worden. Als er hier en daar nog wat klei van het blad valt, is dat een ongemak dat ik er graag bij neem.

Sven Vitse