Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 151

[p. 974]

Tijdschriften

ZL
april, mei, juni 2006

Het lentenummer van het literair-historische tijdschrift ZL is volledig gewijd aan Maurice Roelants (1895-1966), de Vlaamse dichter en prozaïst die studenten Nederlandse literatuur kennen - of toch een tijdje onthouden - als romanvernieuwer tijdens het interbellum. Dat eervolle epitheton veroverde Roelants met zijn roman Komen en gaan, ook wel de eerste Vlaamse psychologische roman genoemd. De samenstellers van dit themanummer gaan ervan uit dat ele lezer van vandaag niet met de handen boven het hoofd gevouwen staat te wachten om in het literaire werk van Roelants te duiken. Ze blijven dan ook bij een historische benadering: ‘de plaats van Roelants in het toenmalige netwerk van literaire instituties dient dringend te worden onderzocht’.

Stefan van den Bossche bespreekt twee jeugdwerken van Roelants, de dichtbundel Eros (1914) en de bundel eenakters Verwachtingen (1916), die Roelants allebei samen met Raymond Herreman schreef. Aan de literaire waarde van die werken hecht Van den Bossche weinig belang: hij schuift de tekst als een transparant lampenkapje over het leven van de jonge Roelants en stelt vast dat de auteur ‘dicht bij de werkelijkheid’, ‘steeds bij de historische feiten’ blijft. De bespreking van het literaire werk sluit naadloos aan bij de biografische vertelling over de auteur, met typerende verbindingszinnetjes als: ‘Roelants liep inderdaad school in het basisonderwijs in de Lindenlei.’ In een onbewaakt moment geeft Van den Bossche enige kritiek op Roelants' dichterlijke gaven, maar liever leest hij de vroege gedichten als een ‘illustratie van de feiten en omstandigheden die aan Roelants' vroege letterkundige werk ten grondslag lagen’. Het gedicht als ‘illustratie’ van zijn ‘grondslag’ dus. Die grondslag, zo vlooide Van den Bossche voor ons uit, is Roelants' liefde voor ene Angèle Lemajeur.

[p. 975]

Yves T'Sjoen schetst de ontstaansgeschiedenis van de dichtbundel In den zoeten inval van Richard Minne, die na lang uitstel en vele omzwervingen in 1927 door Roelants' uitgeverij De Nieuwe Boekhandel werd gepubliceerd. Voorzichtig blaast T'Sjoen het stof van de eerste ontwerpbundel, die Minne ‘[v]ermoedelijk in oktober/november 1917’ samenstelde. Terwijl dat stof de lezer nog in de ogen prikt, beschrijft T'Sjoen vervolgens enkele mislukte pogingen om de bundel uit te geven, onder andere in een (nooit opgericht) boekenfonds van het tijdschrift 't Fonteintje, waarvan Roelants redacteur was.

Liesbeth van Melle bladert in de briefwisseling tussen Maurice Gilliams en Maurice Roelants. Hoewel de correspondentie een intense vriendschap tussen beiden suggereert - Roelants bewonderde Gilliams - komt Van Melle tot de conclusie dat Gilliams zijn grootste fan van op afstand hanteerde als een marionet met een lange arm in het wereldje van de letterkunde. ‘Gilliams' opportunisme [...] ging ten koste van echte vriendschap.’ Dat Gilliams nooit openlijk zijn afkeer voor Roelants' werk heeft laten blijken in zijn brieven, beschouwt Van Melle met een brede uithaal als ‘de grote tragiek van de hele briefwisseling’.

Elke Brems, ten slotte en als uitzondering op de regel, waagt zich aan een romananalyse van Roelants' laatste roman Gebed om een goed einde (1944). Ze stelt vast dat ‘Roelants' moderne poëtica [...] ná de Tweede Wereldoorlog achterhaald [was]’, en dat vooral Roelants' gezwollen, retorische stijl zijn werk voor een hedendaagse lezer moeilijk verteerbaar maakt.

Deus ex Machina
juni 2006

Deux ex Machina - The Fiction Factory. Cinema op papier behandelt het fenomeen van de novellisatie: een vorm van intermedialiteit waarbij

[p. 976]

een film of een tv-serie worden ‘uitgeschreven’ als een (min of meer) literaire tekst. Jan Baetens en Heidi Peeters geven in een inleidend artikel een korte geschiedenis van de novellisatie en bestrijden het cliché dat novellisaties per definitie verwerpelijke producten van de kapitalistische cultuurindustrie zijn. ‘Wat aanvankelijk louter een vehikel voor globaal-kapitalistische indoctrinatie leek, blijkt uiteindelijk een plooibaar werktuig voor verschillende groeperingen.’ Er bestaan immers ook highbrow novellisaties met een sterk mediumbewustzijn. Bovendien is het fenomeen interessant omdat het ‘een aantal culturele machtsverhoudingen ondermijnt’ - voornamelijk die tussen beeld en woord - en ‘antiteleologisch [is] binnen de mediageschiedenis’.

Diezelfde Heidi Peeters en Jan Baetens presenteren in dit nummer ook een interview met Dirk van Bastelaere, naar aanleiding van zijn recente dichtbundel De voorbode van iets groots. Uit die bundel zijn twee gedichten opgenomen, ‘De kostuumfilm’ en ‘Speed’. Van Bastelaere tolt zwierig rond op zijn poëticale dansvloer - zo lichtvoetig als een denktank kan zwieren - en distantieert zich van poëzie die zich afkeert van cultuurkritiek. ‘Persoonlijk vind ik het problematisch dat het gedicht door veel dichters wordt gereduceerd tot de lyrisch-anekdotische vorm.’

In De voorbode van iets groots analyseert Van Bastelaere de heersende filmcultuur en het ‘hegemonisch wereldbeeld’ waaraan deze cultuur zich ondergeschikt maakt. De ‘instroom van discursiviteit’ - in dit geval dus vooral afkomstig uit de filmcultuur - breekt de vermeende eenheid van het gedicht open en verhindert de machtswerking van een ‘mastermetafoor’. In derridiaanse termen heet het dat het gedicht ‘nooit bij zichzelf aanwezig is’. Die aandacht voor heterogene taalvormen en discursiviteit vindt zijn pendant in een ‘fundamenteel onderzoek naar de poëticale kwaliteiten van de taal’. Opnieuw in derridiaanse termen heet het dat de ‘grammatologische gedaante’ van de taal, de materialiteit van de tekst, primeert op het betekenisaspect of de discursiviteit van de taal.

Karel Vanhaesebrouck gaat in op een van de minder politiek correcte

[p. 977]

nevenactiviteiten van Tom Naegels. Deze auteur schrijft niet alleen Vlaamsch proza met de galm van gebruikte koffiefilters, onder het pseudoniem Barbara Hofmann verzorgde hij ook novellisaties van twee afleveringen van de detectiveserie Witse. Vanhaesebrouck concludeert vrolijk dat Naegels misschien ‘een betere novellisator dan auteur’ is. Voorts in dit nummer bespreekt Jan M. Meier de ‘ciné-roman’ van Ivo Michiels, Een tuin tussen hond en film, en waagt Jan Lauwereyns zich aan een novellisatie-in-verzen van de film Dead man van Jim Jarmusch.

Gagarin
2006, 1 (13)

Gagarin heeft als ondertitel ‘de kunstenaars in hun eigen woorden’: het doel van het tijdschrift is de publicatie van ‘oorspronkelijke teksten van beeldende kunstenaars die vandaag, waar ook ter wereld, werken’. Die ‘oorspronkelijke teksten’ kunnen autobiografische of poëticale aantekeningen zijn, maar ook tekst als beeldende kunst vindt een plaatsje in dit tijdschrift. Behalve in de oorspronkelijke taal worden de teksten afgedrukt in een Engelse en een Nederlandse vertaling. Hoewel de kunstenaars bondig aan de lezer worden voorgesteld, ontbreekt elke vorm van commentaar bij de gepubliceerde tekst, waardoor de leeservaring soms doet denken aan een niet-begeleide wandeling in een museum voor hedendaagse kunst.

Dat is een enigszins paradoxale situatie, aangezien enkele van die kunstenaars met hun fijnste pen en penseel of desnoods met dikke klodders verf de muren van het traditionele kunstinstituut willen perforeren. De Spaanse kunstenaar Santiago Sierra kiest voor een activistische kunst die prominent aanwezig is in het straatbeeld. Zijn tekst is een korte beschrijving van een kunstactie in New York met een spandoek met nietszeggend opschrift (‘Texto escrito en lettras negras’ et cetera). ‘Door de hoge kost-

[p. 978]

prijs voor het installeren van een uithangbord op een avenue en de aanschaf van een licentie werd het spandoek opgehangen en verplaatst op het ritme van het komen en gaan van de politie.’ Wellicht wilde Sierra met die actie de privatisering van de openbare ruimte aanklagen.

De Portugese kunstenaar Artur Barrio haalt in een pamflet uit naar kunstproducten die ‘afgestemd worden op de smaak van een publiek dat op zoek is naar belegging en snel profijt’. Ook de museale ruimte moet eraan geloven: zij voert immers een ongerechtvaardigde selectie door en toont ‘enkel nog die zaken [...] die het gebouw van het instituut niet ontsieren’. De Zwitser Thomas Huber doet hard zijn best om het cliché te bevestigen dat men niet tezelfdertijd kunst kan maken en erover nadenken. In een lezing tracht hij zijn studenten ervan te overtuigen dat ze ‘soeverein van zichzelf’ moeten worden. Ze dienen zichzelf als ‘idee’ te ontdekken zonder zich te laten leiden door de ‘kapitalistische’ veronderstelling dat onderwijs kennis kan verschaffen die de student vervolgens kan accumuleren. Interessanter is zijn visie op vrijheid in gebondenheid: ‘Vrijheid [...] komt dus tot stand op ieder punt, waar men zelf het meest onvrij is, in je eigen armoede.’

Van de Belg Bernard Villers zijn enkele oefeningen in tekstkunst opgenomen, waarin de structurerende en filtrerende rol van taal en alfabet centraal lijkt te staan. De Fransman Kader Attia presenteert onder de titel ‘Found names & brands’ een grafische bespiegeling op de impact van (politieke en commerciële) logo's op de mens. De Belg Nico Dockx publiceert fragmenten uit ‘an unrealized comic book’.

Sven Vitse