Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 151

[p. 686]

Tijdschriften

Nieuwzuid
2006, #17

Freespace Nieuwzuid tooit zichzelf met het fraaie etiket ‘discursieve machine voor cultuurkritiek en amusement’, maar het gebrek aan een rubriek ‘Discursieve machines’ noopt me deze uitgave onder de alles gelijkmakende noemer ‘tijdschriften’ te plaatsen. Ik doe toch even een poging om de merkwaardige soortnaam te begrijpen. Discursieve machine: een machine die (in dit geval) teksten produceert die zich tot elkaar verhouden als de elementen van een discours - teksten die met andere woorden een strijd om hegemonie aangaan?

Alvast veelzeggend is dat dit nummer inleiding noch thema heeft, allebei elementen die de discursieve interactie van de teksten zouden kunnen sturen. Bovendien valt op dat de discursieve machine niet zozeer tekstsoorten als wel louter teksten spuwt: poëzie en verschillende gradaties van verhalend en beschouwend proza verschijnen naast elkaar en problematiseren wederzijds de gesuggereerde genregrenzen.

Hegemonisch in mijn lectuur is het essay van Erwin Jans over het postzionisme, ‘Post/Zionisme in Israël’. De auteur verwerpt de tendens - door jaren van oorlog verscherpt - om de politieke en intellectuele diversiteit in Israël te ziften en te zeven tot nog slechts het monochrome gruis rest van een vaag zionisme. Tegenover dat vage gruis dat tijdens journaals over onze beeldschermen krast, plaatst Jans de - aha! - ‘hegemonische strijd’ tussen ‘het traditionele zionisme, het neozionisme (een radicalisering van het zionisme) en het postzionisme’. Het zogenaamde postzionisme ondergraaft de zionistische legitimatie- en ontstaansmythen en daarbij maakt het gebruik van het kritische feitenmateriaal dat de laatste decennia door Israëlische ‘nieuwe historici’ is verzameld. Graafarmen van dienst zijn postmoderne en deconstructivistische concepten als ‘macht’, ‘alteriteit’ en ‘discursiviteit’. De hegemonische werking van de tekst van Jans bepaalt dat ik de tekst van Maha Najjar, ‘Mijn staat is in

[p. 687]

oorlog met mijn volk’ veeleer als non-fictie/autobiografisch essay dan als fictie/verhaal lees. Najjar wil ‘het verhaal vertellen’ van een Palestijnse met de Israëlische nationaliteit, ‘een meisje dat opgroeide tussen de twee volkeren’. De lezer volgt het politieke en (multi)culturele bewustwordingsproces van de Israëlische Palestijnse tegen de achtergrond van de geschiedenis van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Door enkele Palestijnse verzetsgedichten te citeren suggereert Najjar dat ze flessenpost bezorgt van een volk in nood. Informatief en geëngageerd is deze tekst, zeker voor wie bereid is hem als (louter) document te lezen.

De bijdrage van Nico Carpentier is opgesteld als een onderzoeksverslag, hoewel het element ‘onderzoek’ enigszins beneden de verwachtingen blijft. Veeleer lijkt het op een onderzoeksmodel dat toelaat een productimmanente analyse te koppelen aan een analyse van institutionele context en publieksparticipatie. Carpentier gaat op wandel in een cd-rom van het MuHKA die ‘een simulatie van de driedimensionale museale ruimte’ biedt. Hij kan hierbij rekenen op de geur- en tastzin van zes geleidehonden: VUB-studenten die de cd-rom hebben uitgetest en becommentarieerd. Die getuigenissen vormen samen met interviews met enkele betrokkenen de ruggengraat van dit onderzoek, dat ‘belangrijke technologische drempels’ en ‘inhoudelijke reducties’ blootlegt. De ingehouden kramp waarmee Carpentier door zijn tekst struint, blijkt uit de slotalinea: daarin ontpopt het onderzoek zich plots tot een nuancering van ‘(d)e pessimistische connotaties die de Franse socioloog Baudrillard met het concept simulatie verbindt’.

De Revisor
2006, 1-2

Het gebeurt weleens dat een tijdschriftredactie met goede moed een thema de zee inblaast, in de hoop dat naderhand stevige golven op de

[p. 688]

dijken zullen inbeuken. Het gebeurt weleens dat de zee die influisteringen een beetje aan zich voorbij laat gaan. Dit lijkt het geval te zijn in ‘het kritieknummer van De Revisor, waarin critici en schrijvers (...) hun licht laten schijnen over de literaire kritiek’. Veel van de teksten in dit nummer zijn weliswaar lezenswaardig, maar geven de indruk eerder op verzoek geschreven te zijn dan omdat hun auteurs ze ook echt wilden schrijven.

Arjen Fortuin illustreert dit met zijn laconieke reactie op ‘de stelling waar De Revisor een stuk over wilde. Het is eigenlijk een vreemde stelling: Schrijvers luisteren te veel naar critici. Je krijgt er meteen ideeën bij over hoe je de kwestie weg kunt lachen’. Uit beleefdheid doet hij dat niet, maar erg geïnspireerd kun je zijn bijdrage niet noemen. Jaap Goedegebuure schrijft dan weer over zichzelf, over zijn reputatie als criticus: ‘Ik had een archief kunnen aanleggen van alles wat er in de media over mij is beweerd en opgemerkt. Ik heb het niet gedaan.’

Allard Schröder zet in zijn stuk ‘de belangrijkste leeshoudingen (...) op een rijtje’. Bedoeling van dit schijnbaar ongemotiveerde klasseerwerk is de literatuur te redden van de door vele lezers uitgeoefende dwang van ‘maatschappelijke betrokkenheid’. Hierbij gaat hij voor het gemak voorbij aan het verschil tussen de onbenullige verwerking van de actualiteit in literatuur en ernstige, vormelijk doordachte maatschappijkritiek. Als literatuur, zoals Schröder beweert, ‘het vermogen [heeft] om vrijheid te scheppen’, dan gaat het mijns inziens in de eerste plaats om de vrijheid om vorm-, taal- en dus maatschappijkritisch te zijn.

Voor een vrolijke polemiek zorgt Maarten Doorman: hij valt de ‘postmoderne poëziekritiek’ aan en pleit voor een herwaardering van de referentiële en expressieve dimensie van poëzie. Hij ontwaart bovendien allerhande contradicties in de postmoderne literatuurstudie, die, aldus Doorman, pretendeert ‘maatschappijkritisch’ te zijn, maar eigenlijk louter ‘tekstgericht’ en ‘formalistisch’ werkt en ‘voortdurend de weg naar een suf consumentisme’ opent. De prijs voor de meest bizarre tekst gaat vast en zeker naar Menno Lievers. Na een gesofisticeerde surfbeurt op de

[p. 689]

golven van Hume en de logica meert hij aan met deze conclusie: ‘Over smaak valt dus wel degelijk te twisten.’ Verder in dit nummer vecht Elsbeth Etty een oorlogje uit met Arjan Peters, verstuurt Atte Jongstra een vermakelijke kopen brief aan ‘jagersknecht’ Gerrit Komrij en bericht Antony Mertens over ‘de eerste dagen na zijn attaque’.

AS

AS
winter 2005-2006

AS Mediatijdschrift schuwt de grote woorden niet en durft al eens Waarheden te verkondigen. Dat is goed, vooral als die Waarheden de maatschappelijke status-quo betreffen. De complottheorie die aan de basis ligt van dit nummer wordt in het redactioneel, in een behoorlijk ‘eigenzinnige’ spelling, zo verwoord: ‘Was de haast waarmee het avantgarde-begrip in de afgelopen decennia naar [de] voltooid-verleden-tijd werd doorverwezen (...) misschien geen politiek gefabriceerde undercover-operatie die werd doorgevoerd in het kader van het einde van de geschiedenis, die ideologische luchtspiegeling waarmee de neoliberale wereldorde zich na 1989 als onbediscussieerbare Werkelijkheid meende te moeten aanprijzen?’

Niemand zal ontkennen dat het ene verschijnsel in de context van het andere moet worden gezien - en dat al van veel eerder dan 1989 - maar de postmoderne theoretici andermaal apologeten van het neoliberalisme noemen? Hebben de dames en heren van AS ooit Derrida's Spectres de Marx gelezen? De centrale vraag van dit nummer is uiteraard interessant: is er nog ruimte voor subversie, voor een hernieuwd avant-garde-begrip nu de stinkende korstmossen van het dwangmatige marktdenken onze geesten en praktijken overwoekeren?

Gideon Boie en Matthias Pauwels van het Rotterdamse architectuurcollectief BAVO halen salpeterzuur en beitel boven om op zoek te gaan naar

[p. 690]

een ‘echte ondermijnende beweging’ en ‘dissidente culturele praktijken’. Ze gaan ervan uit dat enerzijds het verlangen naar een radicale avant-garde nog leeft, terwijl anderzijds een ongevaarlijke vorm van subversie een dogma is geworden in ‘laatkapitalistische’ culturele praktijken. Ze stellen dan ook de vraag ‘hoe subversief deze acties nog zijn in een context waarin perversie de norm is geworden’ en hekelen de ‘pseudo-kritische pose’ van de cynische kunstenaar of intellectueel.

Het alternatief dat BAVO voorstelt, ‘de subversie van de subversie’, is nauw verwant aan het principe van de ‘subversieve affirmatie’ dat Inke Arns en Sylvia Sasse uiteenzetten. In de veronderstelling dat ‘kritische distantie (een buiten) een onmogelijke of ondoeltreffende positie is’ pleiten zij voor ‘vormen van kritiek die de kijker/luisteraar door technieken van bevestiging, betrokkenheid en identificatie precies in die staat of situatie plaatsen die hij/zij later zou of zal bekritiseren’. Zoals voor nogal wat auteurs in dit nummer zijn ook voor hen de Sloveense industrialgroep Laibach en het collectief Neue Slowenische Kunst de lichtende voorbeelden. Alexei Monroe wijdt een artikel aan dit Sloveense kunstcollectief. Oliver Feltham zoekt een uitweg uit de impasse in het werk van de Franse filosoof Alain Badiou.

Sven Vitse