Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 151

[p. 347]

Tijdschriften

VMT
herfst 2005

Het jaar 2005 wist zich aan de nietsvermoedende tv-kijker op te dringen met behulp van blitse natuurrampen, maar tussen alle modderstromen, brokstukken en royale baby's door slaagde ook de Europese Unie erin de aandacht op te eisen. De ontwerptekst van de Europese grondwet werd in referenda verworpen door de bevolking van twee stichtende leden, Frankrijk en Nederland. Nogal wat hooggeplaatste ogen zijn hierop eerst vochtig geworden en hebben vervolgens uit onbegrip en nauwelijks verholen dedain vlam gevat. Nochtans bestond het neekamp niet uitsluitend uit racisten, aan lagerwal geraakte loodgieters, hippies en soja kauwende boomhutbewoners. Dat blijkt althans uit het herfstnummer van het Vlaams Marxistisch Tijdschrift, dat een dossier wijdt aan de discussie, ‘De Europese Grondwet en een sociaal Europa’.

Het redactioneel van hoofdredacteur André Mommen zet de toon: het beeld wordt opgehangen van een nagenoeg totalitair, door liberalen gedomineerd machtsapparaat dat door het onderdrukte maar scherpzinnige voetvolk een hak is gezet. ‘Vele burgers van de lidstaten twijfelen immers aan het sociale en economische model dat de Europese elites hun door de strot willen duwen.’ Terecht benadrukt Mommen wat door de traditionele media al te vaak als vanzelfsprekend wordt aanvaard, namelijk dat het beginsel van de vrije concurrentie door de ontwerptekst wordt geconstitutionaliseerd. Het liberalisme in de verfmix gedraaid en argeloos uitgesmeerd tot grondwettelijk beginsel. Al bij al demagogisch is dan weer de boude bewering ‘met de EU worden uw pensioenrechten afgebroken, wordt u werkloos, en verliest u uw recht op een menswaardig bestaan’.

De rode draad in dit dossier is de hartverwarmende maar wellicht naïeve veronderstelling dat het ‘nee’ een progressief ‘nee’ was. Francine Mestrum concludeert uit het ‘nee’ onomwonden dat ‘een ander Europa, een ander beleid wel degelijk mogelijk zijn’. Ze gaat ervan uit dat het

[p. 348]

gebrek aan een sociaal Europa in de eerste plaats te wijten is aan het gebrek aan voldoende democratische instellingen ‘waarbinnen we dan ons beleid kunnen verdedigen’. Trouw aan het aloude idee van Bildung gelooft ze dat volkssoevereiniteit gekoppeld aan een degelijke mobilisatie en voorlichting tot een democratisch en sociaal Europa kan leiden.

Een sterker filosofisch gefundeerde verwelkoming van het ‘nee’ biedt de bijdrage van Slavoj Žižek, vertaald door Eric Corijn. Opnieuw valt op hoe de Sloveen, wendbaar als een gesofisticeerde bureaulamp, zijn theoretische arsenaal weet te richten op concrete politieke situaties. Hij onthaalt het ‘nee’ niet zozeer als een zonder meer progressieve keuze, maar als een keuze tout court, ‘de keuze van de keuze zelf’. Het debat over de grondwet is een schoolvoorbeeld van de valse keuze: het ‘ja’ zat gebetonneerd in de vraag, het ‘nee’ werd bij voorbaat uit de arena van de discussie gestoten. ‘De elite heeft het volk een keuze gelaten die er geen was.’ Als het ‘nee’ kan bijdragen tot het openbreken van het postpolitieke, neoliberale macadam waarmee dit Europa overgoten is, aldus Žižek, dan is dit ‘nee’ zinvol geweest.

Naast enkele veeleer opiniërende stukken bevat dit dossier ook meer technische en diepgaande achtergrondartikels. André Leurs plaats enkele kanttekeningen bij de ontwerprichtlijn Bolkestein, die nog door de vorige commissie werd gelanceerd en dankzij massaal protest nog steeds op uitvoering wacht. Die richtlijn heeft als doel ‘het opheffen van alle belemmeringen voor de toegang en uitoefening van dienstenactiviteiten’ en riep vooral weerstand op door het zogenaamde ‘oorspronglandbeginsel’. Dat beginsel houdt in dat de aanbieder van diensten slechts gebonden is aan de wetgeving van het land waarin hij is gevestigd en zet de deur wagenwijd open voor sociale dumping.

André Mommen buigt zich bezorgd over ‘de neoliberalisering van de sociaaldemocratie’ en de aanhoudende identiteitscrisis die de arbeidersbeweging de laatste decennia doormaakt. Gewapend met gymnastiekbroek en talkpoeder hebben sociaaldemocratische ideologen ‘gepleit voor het

[p. 349]

omvormen van de welvaartsstaat van een hangmat in een trampoline’. Samen met de omarming van de Lissabondoelstellingen is dit pleidooi, aldus Mommen, de motor achter de ontmanteling van de klassieke sociaaldemocratische fiscale hefbomen, en achter de neerwaarts gerichte concurrentiestrijd tussen de welvaartsstaten onderling.

Andere lezenswaardigheden in dit nummer zijn het dubbelinterview met Europarlementsleden Bart Staes en Anne van Lancker over de positieve en negatieve elementen in de grondwet, een filosofisch artikel over de verhouding van Sartre tot het Stalinisme en een historische analyse van de rol van de Sovjet-Unie in de mondiale economie. Lectuur van dit tijdschrift spuit bovenal één gedachte als een stoomwolk door de hersenen: de linkse intellectueel bestaat nog. Of de chocomelk warm zal worden, is een andere vraag, maar aan het VMT zal het niet gelegen hebben.

Kinbote
juni 2005

Met genoegen kunnen we - enigszins verlaat - melding maken van een nieuw literair tijdschrift: in de zomer van 2005 ging Kinbote in de daartoe ingerichte vertrekken van uitgeverij Prometheus onder de doopvont. De ondertitels ‘Literair tijdschrift’ en ‘Bedreigd’ suggereren dat het medium bedreigd is - als self-defeating statement van een nieuw tijdschrift zeer geslaagd - maar uit het redactioneel blijkt dat dit adjectief veeleer op ‘Nederland en de wereld’ slaat. Tegenover die ellende stelt de redactie van Kinbote een hybride mix van proza, poëzie, journalistiek en essay die ‘de feiten en de verzinsels’ kan tonen, ‘met de bedoeling om de verwarring nog meer te vergroten’.

De naam van het nieuwe tijdschrift verwijst naar het personage Charles Kinbote uit de roman Pale fire (1962) van Vladimir Nabokov. Aan die experimentele roman wijdt Hafid Bouazza een enigszins vaag essay,

[p. 350]

waarin hij enige toelichting verschaft bij Nabokovs taalspelletjes en de gelaagde vertelstructuur van de roman, die bestaat uit ‘een motto, een voorwoord, een gedicht, een commentaar op dat gedicht en een index’. Aan de lezer om te oordelen of de oscillaties van Kinbote resoneren met Nabokovs paradoxale gegoochel met fictie en non-fictie, tekst en exegese.

In zijn vertrouwde stijl danst Wessel te Gussinklo alvast op de - in zijn geval - vrij stevige koord tussen politiek essay en autobiografisch proza. Vanaf zijn grenspost fulmineert hij tegen de in zijn ogen tendentieuze manier waarop al te veel intellectuelen in het Palestijns-Israëlische conflict de kant van de Palestijnen kiezen. Met kracht wijst hij een kritiekloze en gehypete verheerlijking van het Palestijnse verzet af. In zijn ijver om ook de Israëlische kant van het conflict te zien, neemt hij echter dubieuze stellingen in. Over de Palestijnen: ‘Zijn die in doodsnood? Dreigen die ten onder te gaan? Is er geen uitweg? Vrede sluiten bijvoorbeeld.’ Onbedoeld cynisme, laten we hopen?

Voorts in Kinbote boeiend proza van Naema Tahir over de huwelijksrituelen in een islamitische familie, en nogal wat weinig verheffende tot treurniswekkende teksten die het midden houden tussen vlottejongens-proza en reportage.

AS
herfst 2005

Ter gelegenheid van de recentste biënnale van Istanboel stelde de redactie van AS een diepgaand en internationaal gericht (en tevens Engelstalig) nummer samen waarin het fenomeen Istanboel - op de breuklijn tussen Europa en Azië - vanuit zowel politiek, cultureel als stedenbouwkundig perspectief wordt belicht. De inzet van die oefening is niet in het minst ‘de dieperliggende vraag naar de grenzen van het Europese ideaal’. Dieter Lesage houdt alvast een enthousiast pleidooi voor een ‘Euro-Mediterra-

[p. 351]

nean Union’, een open unie van de EU-landen en de landen rond de Middellandse Zee, als alternatief voor de in crisis verkerende NAVO. Lesage hekelt het huidige Euro-Meditterane Partnerschap als een extra veiligheidswal in de voortuin van Eort Europa.

Bert de Muynck gebruikt de mythische allure van de ‘eeuwige stad’ gebouwd op zeven bergen - Istanboel en Brussel bijvoorbeeld - als uitgangspunt voor een bespiegeling over de impact van stedenbouwkundige en topografische interventies op de kwaliteit van het leven in de stad. In een interview spreekt de Turkse schrijver Orhan Pamuk over de complexe identiteit van Istanboel, buitelend in een hangmat tussen westerse moderniteit en meer Arabisch gerichte weerstand daartegen. Kersten Geers analyseert de ruime functie als publieke ruimte van de moskee in het Ottomaanse urbanisme en ziet hierin een alternatief voor de holle geprivatiseerde ruimte in de economische centra van steden als Istanboel. In de vorm van een recensie van het boek Time suspended van Herman Asselberghs et al., ten slotte, haalt Omar Barghouti scherp uit naar de Israëlische politiek in Palestina - een leestip voor Te Gussinklo misschien?

Sven Vitse