Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 150

[p. 635]

[2005/5-6 150 jaar]

Beste lezers,

DWB wordt 150. Op De Gids na het oudste literaire tijdschrift van Nederland en Vlaanderen. Naar een idee van redacteur Koen Peeters heeft DWB 150 auteurs gevraagd om 15 regels te schrijven die over 150 jaar de aandacht van de lezer nog 15 minuten vasthouden. Die auteurs hebben allen gepubliceerd in DWB na 1993, toen het tijdschrift grondig werd vernieuwd. Sommigen zijn eerder beeldend kunstenaar, en hebben voor een visuele bijdrage gezorgd. Ik hoop dat u vaak ontroerd of verward zult raken door deze ‘pregnante boodschappen voor mensen van de toekomst’. De ultieme boodschap bestaat uit een reeks foto's, ‘Vergeet mij niet’, gekozen door curator-in-residence Inge Henneman. Ik moet het redactiesecretariaat onder leiding van Kurt Snoekx feliciteren voor zijn secure efficiëntie en koppige vasthoudendheid: 150 schrijvers achtervolgen, dat doen we nooit meer. Vooral omdat we er eerst nog twintig procent meer hadden gevraagd, om op die vermaledijde 150 uit te komen, wat overigens het grappige gevolg heeft dat we er nu 155 hebben...

De festiviteiten rond DWB 150 hebben een heel netwerk in beweging gebracht. Op 22 november werd in het Brusselse Passa Porta een persconferentie gehouden over het feestelijke dubbelnummer dat u nu in handen hebt. Hierbij overhandigde Jan Denolf namens minister Bert Anciaux de 155 meestal gesigneerde teksten in een koffer aan Leen van Dijck (AMVC-Letterenhuis) ter ontsluiting over 150 jaar. Ook het kunstboek De XXIII werd gepresenteerd, een door Luc Derycke vormgegeven bundeling van de 23 cross-overkaternen die tussen 2001 en 2004 met de steun van Cera in DWB werden gepubliceerd. Eén van die 23 is Walter Swennen, van wie we - eveneens op 22 november - de vernissage van zijn cross-overexpo meemaakten met als curator Luk Lambrecht.

[p. 636]

Op zaterdag 3 december (20.30 u.) volgt DE NACHT VAN DWB in het Kaaitheater te Brussel, met de acts die u op de flyer vindt. We verwachten dat u talrijk komt naar een reeks ongeziene performances.

Het feest - mogelijk gemaakt door de Vlaamse Regering en het VFL - werd al voorbereid door een actie van boek.be op de Antwerpse Boekenbeurs, wordt begeleid door de mediasponsors Klara en De Standaard der Letteren, en dijt uit in een katern van fotograaf Stephan Vanfleteren in DWB 2006/1, in een bijdrage van Hendrik van Gorp voor het decembernummer van Zuurvrij, waarin hij de historiek van DWB schetst, en in de digitalisering van de jaargangen 1855 (oprichting De Dietsche Warande), 1886 (oprichting Het Belfort) en 1900 (fusie tot Dietsche Warande & Belfort) door de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL), onder leiding van René van Stipriaan.

Wat die historiek betreft, is het leuk om te verwijzen naar de toespraak die ik op 17 februari 1993 hield bij de voorstelling van het eerste nummer van jaargang 1993.

Progressieve Vlamingen en vele Nederlanders - zo vertelde ik toen - hebben wat last met de titel van dit tijdschrift. Dietsche Warande & Belfort roept dan een wereld op van een conservatief en onverdraagzaam Vlaanderen, een associatie die we kunnen missen als de pest. Tot je even in de geschiedenis van het blad gaat kijken, en je twee Nederlanders vindt die de rare naam voluit verdedigen. Een heeft hem zelfs gedeeltelijk gekozen. Dietsche Warande & Belfort is pas in 1900 één tijdschrift geworden, door de samensmelting van een Nederlands en een Vlaams tijdschrift. Uitgerekend ‘Dietsche Warande’ verwijst naar Holland. De Dietsche Warande. Tijdschrift voor Nederlandsche oudheden, en nieuwere kunst & letteren werd in 1855 opgericht door Jozef Alberdingk Thijm en uitgegeven door C.L. van Langenhuysen te Amsterdam. In de inleiding tot het eerste nummer staat de volgende schitterende tirade: ‘Bij het openstellen onzer DIETSCHE WARANDE loopen wij gevaar door het eerste en breedst gedrukte woord, dat wij den Lezer ten beste geven, al aanstonds zijn blaam over ons en ons ondernemen af te lokken. Kan men onvoorzichtiger handelen - dan een impopulairen titel te kiezen! - kan er impopulairder titel zijn dan “Dietsche Warande”!’ Thijm vermoedt dat ‘warande’ geen probleem oplevert, ‘maar het woord “dietsch”, dat doet het voorhoofd fronsen en den twijfel (zoo niet de haren) rijzen des voorbijgangers’. Maar om verschillende redenen verkiest hij ‘Diets’ boven ‘Nederlands’. Eerst en vooral ‘om dat men in Noord-Nederland de gewoonte heeft verloren, als er van nederlandsch spraak is, ook te denken aan Belgiën’. En bovendien, ‘'t is zulk een schoone naam: de naam van Dietsch. Hij is gemaakt van het woord “died, diet”, dat “volk” beteekent’.

[p. 637]

Nog een andere Nederlander zingt de lof van de gesmade titel. Bij de presentatie van het filosofienummer in december 1991 zegt Kester Freriks de volgende warme woorden: ‘Er is geen mooiere naam te bedenken voor een literair tijdschrift dan Dietsche Warande & Belfort. Ik stel me altijd een park voor, wat in het woord “warande” ligt besloten. Het park is verwilderd, er woekert en groeit van alles, gebloemte, gebladerte en gedierte. Een besloten lusthof, waar de poëzie en het proza gedijen. Te midden van die weelderige tuin rijst dan trots en onneembaar het “belfort” omhoog, opgetrokken van baksteen. Die tegenstelling tussen de wilde tuin en de hoekige toren, waarin de stadsklokken hangen en waaraan het uurwerk prijkt, is als een metafoor van de literatuur. Literatuur is immers beheerste wildheid, bedwongen ordeloosheid, getemde gevoelens.’ Heerlijk klinkt dat. Hoewel het ook allemaal kan worden omgekeerd: literatuur is dan evengoed de vrijplaats waar orde chaos wordt, wildheid ongetemd mag blijven.

Ik heb iets tegen belforten, richtsnoeren en wegwijzers. De redactie van 1993 zag als de belangrijkste functie van een literair tijdschrift het zoeken naar jong talent en het stimuleren van nieuwe literaire genres, onder andere door de cross-over tussen literatuur en andere kunsten. In de reeds vermelde speech van 17 februari 1993 klinkt dat zo: ‘In onze warande is er geen spoor van belfort meer om je op te richten, geen maatstaf, geen gids en zelfs geen raster. Er is niets dan literatuur. Hoewel er soms ook theater zal zijn, fotografie, plastische kunst, opera, film, en zelfs - in dit oudste aller Vlaamse tijdschriften - beeldverhaal, fotoroman en videoclip.’

En in december 1997 beklemtoont het redactioneel de bedoeling van DWB om de cross-over tussen kunsten mee centraal te plaatsen: ‘Elke DWB-aflevering heeft de ambitie een soort boek te zijn, dat literaire teksten bevat die er anders (zonder DWB dus) niet zouden zijn geweest. De invalshoek zorgt daarvoor, maar ook het inspelen van kunsten op elkaar.’ Een soort installatie van woord en beeld.

Is dat nieuw? Ik weet het niet. Een paar citaten uit alweer de geschiedenis van het tijdschrift. Alberdingk Thijm antwoordt in 1855 op zijn eigen vraag ‘Wat de Warandmeester in het perk zal toelaten?’ heel eenvoudig: ‘ons verleden en ons heden, voor zoo ver beiden zich in aesthetische vormen openbaren.’ August van Cauwelaert, hoofdredacteur van DWB tussen 1924 en 1941 (en nog even in 1945) schrijft in zijn beleidsverklaring: ‘Wie degelijk is en degelijk werkt, in om 't even welken stijl, moge binnenkomen.’ En vlak voor zijn afscheid: ‘We zijn niet het tijdschrift van een groep, noch zijn we het tijdschrift van een enkele generatie.’ Zijn opvolger Albert Westerlinck, die DWB leidde tussen 1945 en 1984, bevestigt die visie in januari 1961; hij wil een ‘onafhankelijk en progressief’ blad, ‘steeds op het voorplan en in alle

[p. 638]

kringen gevolgd’, ‘zonder beperking noch partijgeest’. Is het dan nieuw om in het eerste nummer van 1993 te schrijven: ‘Een poëticaal programma hebben we niet. We willen alleen maar veel lezers die houden van literatuur’? Misschien is het in een tijd waarin ijzersterke ideologieën en onwrikbare poëtica's opnieuw de kop opsteken uitdagend én geëngageerd om het allemaal opnieuw te doen, om DWB zeer bewust een warande te laten zijn, een mentaal labyrint, waarin creatief kan worden gespeeld met allerlei kunstvormen, maar ook kritisch nagedacht over de opnieuw dwingende relatie tussen literatuur en maatschappij. Dat impliceert tevens een scherpe, nietsontziende reflectie over literaire teksten, nu de media meestal afwezig geven of zich overgeven aan de waan van de dag. Een tijdschrift moet opnieuw boeken bespreken, verbanden leggen met andere werken en schrijvers, spelen in de holtes van de romanruimte, creatief terugschrijven. Of haarscherp uitleggen waarom dat bij een eenkennig boek, zeg maar bij de meeste boeken niet lukt. Waarom dat dode ding maar niet tot leven kan worden gewekt, terwijl een goeie roman evenveel levens heeft als lezers.

We mogen niet wanhopig worden. We bladeren in de geschiedenis van DWB. Al begin 1906 schrijft een zekere A.M.J.I. Binnenwierts in een aan Thijm opgedragen gedicht:

‘Steeds spruiten d'ouden stam weer nieuwe takken uit, / En tusschen 't jonge groen gaan staag de knoppen open’.

Nog twee citaten om het af te leren. De nieuwe samenwerking met uitgever MER. Paper Kunsthalle en met distributiecentrum en drukkerij Cultura verloopt uitstekend. Ik moet dus geen tekst schrijven zoals Jules Persyn bij het begin van zijn mandaat in 1907: ‘Het nummer van deze maand kon niet op den gewonen datum verschijnen, uit hoofde van zekere stoffelijke regelingen veroorzaakt door 't overgaan van ons tijdschrift bij andere uitgevers.’

DWB wordt ook beoordeeld op abonnees en verkoop. Daarom deze aanbeveling van Emiel Vliebergh in 1900: ‘Wij hopen nog meer, namelijk dat alle man zal doen wat in zijne macht is om het getal inschrijvers merkelijk te doen toenemen’.

Neem en eet. Dit is uw DWB.

Hugo Bousset