Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 144

[p. 771]

Willy Spillebeen

Sluizenkaai 47

B-8930 Menen

Menen, 27 augustus 1999

Aan Monseigneur

Ogier Ghyselinck van Busbeke,

alias Augier Ghiselin de Busbecq,

alias Augerius Gislenius Busbequius,

‘Gulden ridder van Oostenrijk’,

p.a. Dietsche Warande en Belfort

Monseigneur,

U hebt in Uw leven duizenden brieven geschreven. De beroemdste zijn natuurlijk de ‘Legationis Turcicae epistolae quatuor’, de ‘Vier brieven over het gezantschap naar Turkije’. Daarom richt ik me tot U met een brief en niet via de communicatiemiddelen van mijn eeuw: de telefoon, de fax, de e-mail of het Internet. Vooral in mijn eeuw is er op alle gebied een ware omwenteling gebeurd, die niet lijkt te zullen ophouden. En toch zou U, die zeventig jaar in Uw zestiende eeuw hebt geleefd, veel ervan herkennen in mijn twintigste eeuw, waarin ik eveneens al (bijna) zeventig jaar leef.

De schrijver van een brief identificeert

Afbeelding, kopergravure van De Busbecq, naar een portret in 1591 naar het leven vervaardigd, waarschijnlijk door E. du Boulonnois. Busbecq was toen 70 jaar.

zich, enigszins toch, met de bestemmeling ervan. Zodoende schrijft hij ook over zichzelf naar zichzelf. En een romanpersonage, U in dit geval, krijgt veel mee van zijn ‘schepper’, van mij dus. Te vergelijken met wat het schepsel meekreeg van zijn Schepper? Velen in mijn eeuw, - ik ook, Monseigneur - denken dat het zogenoemde schepsel de Schepper heeft geschapen! U kennende weet ik hoe volmondig U zou instemmen met ons recht om (meestal toch) vrij onze mening te uiten! In datzelfde Europa waar in Uw eeuw het vrije denken verbrand werd.

U verkoos een diplomatieke loopbaan in Oostenrijk. Uit een drang naar persoonlijke vrijheid. Toch was in Spanje toen meer eer en goud te halen. U stond onbevangen en onbevooroordeeld tegenover een vreemde cultuur en godsdienst, de islam. U was nieuwsgierig naar planten en dieren, munten en manuscripten, talen en volkeren. U was ontvankelijk voor de

[p. 772]

Portret van Augerius Busbequius. Gravure door Melchior Lorck (Constantinopel, 25 september 1557). Zie voor het devies in de linker benedenhoek: Ep. I, fol. 57r (p. 143, n. 12). Zie voor de gravure M., 120 (n. 93). Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Kopenhagen. Busbecq was toen 35 jaar.

gedachten van de reformatie, maar ook Erasmiaans voorzichtig. Wat toen ongetwijfeld wijs was.

Uw eeuw was net zo ‘waanzinnig’ als de veertiende, als de mijne, als alle eeuwen. Oorlogen, corruptie, wreedheid. Koningen en edelen die zich alles veroorloofden: een Sacco di Roma aan het begin en een Bartholomeusnacht naar het einde van Uw eeuw. Hofhoudingen die zwolgen in de luxe (en de schulden) terwijl hun volkeren crepeerden in het vuil. In mijn eeuw crepeert de arme helft van de wereld van de honger en verspilt de rijke helft zijn overvloed - al heeft ook die rijke helft zijn massa armen. Paradoxaal noemt precies de rijke helft, Europa en Noord-Amerika, zich democratisch en worden de schandalen daar - meestal en lang niet alle - uitgebracht en bestraft. In de arme helft heersen nog steeds de steenrijk wordende dictators. Hun wreedheid en willekeur overtreffen zelfs die van Uw eeuw.

Godsdienstoorlogen in Uw eeuw: U hebt er als diplomaat Uw halve leven mee moeten leven. In Europa probeerde het dubbele katholieke Habsburgse rijk de oudste dochter van de Kerk, Frankrijk, te wurgen, maar het protestantisme ontredderde macht en gezag. In Azië richtte de soennitische sultan van Turkije zich tegen de sjiietische, dus ketterse, sjah van Perzië. Daardoor wellicht zijn we nu geen moslims. En hebben we recht op geloofsverlies en vrije meningsuiting.

Oorlogen in mijn eeuw: vele tientallen, ook twee wereldoorlogen. Van allebei zijn Uw destijds vredelievende landen, Duitsland en Oostenrijk, de aanstichters geweest. De eerste was de oorlog van mijn ouders: door hun verhalen werd hij voor mij een soort oorlog van Troje; in de tweede was ik een bevoorrecht jongetje in West-Vlaanderen, die oorlog was één groot avontuur. Uit beide oorlogen zijn onmenselijke ideologieën gegroeid: in Rusland het utopische communisme met zijn ‘dictatuur van het proletariaat’; nu, na ruim zeventig jaar gruwel, is het op sterven na dood; in Duitsland-Oostenrijk, Uw landen alweer, het elitaire nazisme dat zijn ‘duizendjarig rijk’ aanvatte met een wereldoorlog; in 1945, na ruim tien jaar, is het terecht vernietigd. Maar het gruwelijke wapen dat die wereldoorlog heeft beëindigd, heeft de rest van mijn eeuw met angst besmet - de apocalyps blijft dichtbij. Vijfenveertig jaar lang heeft mijn wereld bestaan uit een communistisch en een kapitalistisch blok. Het overlevende kapitalisme noemt zich nog steeds ‘de vrije wereld’. En het hypocriete Amerika dat ‘freedom’ hoog in zijn vaandel voert, is er tegelijk de politieman, de rechter en de beul van.

[p. 773]

Mijn eeuw heeft ook hét patent op het

Omslag uitgave Hilversum, Verloren, 1994 (Latijn-Nederlands). Vertaling Michel Goldsteen, inleiding en aantekeningen Zweden von Martels. Afbeelding: Suleyman ontmoet zijn zoon Mustafa in Kayseri tijdens zijn expeditie tegen Perzië. (Ms. Topkapi Museum, Istanboel.)

uitroeien van volkeren - de Uwe had het patent op het uitroeien van ketters. Al werd de eerste grote genocide gepleegd in Uw eeuw: in het Latijns-Amerika van de (Spaanse) Habsburgers. (Hebt u daar ooit iets over vernomen?) Mijn eeuw dient zich te schamen over zeer vele genocides: in Spanje, Turkije, nazi-Duitsland, Vietnam, Cambodja, Afrika (herhaaldelijk), ex-Joegoslavië, Kosovo (recent) ... Maar schaamt ze zich? Alsof schaamte volstaat!

Terecht verloor de Katholieke Kerk in Uw eeuw haar gezag. Ze gebruikte de brutaliteit van de (Spaanse) Habsburgers en de Inquisitie - Alva en inquisiteur Titelmans in Uw Nederlanden - voor de bloedige Contrareformatie. Niet dat de Reformatie met onder andere de Beeldenstorm zo onbloedig is geweest. Geweld escaleert altijd, dat wist U al. Vier eeuwen later, vandaag, wil men het nog niet (of niet meer?) weten! Sedert de tweede helft van mijn eeuw beheerst de gezagscrisis alle geledingen van de maatschappij: het gezin, de school, de regeringen, de Kerk(en)... God was in de vorige eeuw al dood verklaard, hij stierf pas echt in de wereldoorlogen, de nazikampen en Vaticanum II. Met massaal geloofsverlies, priesters en religieuzen die en masse uittraden, talloze sekten als resultaat. Die komen sedert flower-power veelal met hun goeroes uit het Verre Oosten. In Uw eeuw waren de sekten op zijn minst even talrijk en zelfs gevarieerder. En ook toen waren geloofsverlies en zogenoemde afvalligheid enorm.

De werkeloosheid in Uw eeuw, met als gevolgen bedelarij en banditisme, is in de mijne te vergelijken met de crisistijd uit de jaren dertig. Het systeem van de sociale zekerheid, waar Europa terecht prat op gaat, lost het probleem slechts gedeeltelijk op. Is het op te lossen?

U hebt zich in Uw eeuw ook toegelegd op de geneeskunde. Die zwoer toen nog bij Hippocrates en Galenus. Hoewel Vesalius en Paracelsus al aan het werk waren. De meeste ziekten waren ongeneeslijk en een straf van God. Mijn eeuw heeft de aandacht verschoven van de ziel naar het lichaam. De geneeskunde werd bepaald gesofisticeerd. Nu worden de mensen oud, maar daardoor ontstaan nieuwe ziekten: dementie, allerlei ouderdomsziekten. En kanker en aids zijn de nieuwe pest van onze eeuw. Ongeneeslijk.

Nu mijn eeuw doodloopt lijkt elke toekomstvisie koffiedik kijken. Dat was vier eeuwen geleden niet anders. Al is ons fin-de-siècle-gevoel nu niet echt apocalyptisch.

[p. 774]

Een volledige zonsverduistering enkele dagen voor ik U schrijf zou in Uw eeuw direct dé wereldondergang hebben aangekondigd. Nu wachten wij af, gelaten, cynisch, postmodern, zelfs fatalistisch. Juist dat cynisme zonder waarden, zonder geloof, zonder hoop, zonder liefde maakt velen onbehaaglijk. De ideologieën zijn dood. Goed zo! Maar wat als ook de universele waarden zouden afsterven? De jungle? Weinigen durven geloven of zelfs maar hopen dat uit een zo waanzinnige eeuw als de mijne een eenentwintigste ‘gouden eeuw’ kan opstaan.

Mijn brief is veel te lang geworden, Monseigneur! En toch: excusez du peu. Maar dit moet ik U nog schrijven. Ik fiets vaak langs de Leie waar Uw ‘heerlijkheid’ van destijds aan paalde: Busbecq, Busbeke, nu Bousbecque. Uw dorp is volkomen verloederd, met fabrieken tot in de dorpskern. Van Uw kasteel bestaat alleen nog de slottoren. Daar is later een hoeve aangebouwd. Mooi ogend van ver, smerig van dichtbij. De binnenkoer is een gruwel. Uw Leie is onlangs gekanaliseerd, maar een kronkel ervan is bewaard als uitweg voor een zwaar vervuilende papierfabriek. Tussen de twee waterlopen is een hoge, brede berm aarde opgespoten. Daarop heb ik - dat zal U als plantenkenner interesseren - de afgelopen zomer, schuin voor Uw kasteel, tientallen mij onbekende paddestoelen gevonden. Ze waren zo groot als de schedels die U hebt zien staan in de nissen van het Topkapi-paleis. Ze heten ‘reuzenbovist’. Ze zijn eetbaar maar niet echt lekker: ze smaken naar watten. Ook Uw familiemausoleum staat nog in de kerk, maar het praalgraf is verdwenen. En sedert 1932 (mijn geboortejaar) rust Uw gebalsemde hart ervoor, onder een steen waarin Uw geboorte- en sterfdatum foutief zijn gebeiteld. Meer rest er dus van u, Monseigneur, dan wat Horatius bedoelde met zijn ‘non omnis moriar’. Het weze U een troost. Maar hoeft een vier eeuwen oude dode nog getroost te worden?