Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 144

[p. 634]

Koen Peeters
Napoleon (of wonderlijke economie van seks)

‘Heb je Aalst bezocht,’ vraag ik haar gejaagd en ik bedoel daarmee Erembodegem, het eiland Chipka, de Kapellekensbaan.

‘Nee,’ zegt Tiny tussen neus en lippen. ‘Ik zag onderweg gewoon de richtingaanwijzer Aalst.’

Interessant. Het minste dat ze aangeeft is interessant. Tiny maakt haar proefschrift over Boon en ik vertel haar ongevraagd dat Boontje in de jaren zestig vaak uitging met de vriendinnen van zijn zoon: Café Twist, De Aap bij Trudy of Café Napoleon in Hekelgem. Boon schreef er in '64 een boek over, Het nieuwe onkruid.

‘Vader gaat op stap,’ zegt Tiny en dat lijkt haar gezellig. Even sympathiek vraagt ze: ‘Zouden die cafés nog bestaan?’ en ze ontdoet zich van haar gewatteerde jas.

Dat weet ik niet. Het gezelschap bestond destijds uit Louis en zijn vrouw Jeanneke, hun enige zoon Jo en diens vriendin Lucienne die in Blauwbaardje in de ruimte naakt staat gefotografeerd.

‘Echt bloot?’

‘Och, wat men naakt noemde in de jaren zeventig. Een visnet-kleed, mini-jupe, de tieten min of meer bedekt door strik of krans, hot-pants, rond het lijf gegoten, doorschijnend of in hippiekleren.’

Terwijl ik de perversies van de softe seventies opsom, belt Tiny op haar mobiele telefoon de Inlichtingen. Aan het opgegeven nummer hangt een lispelende vrouwenstem. De Napoleon is vandaag een restaurant-tearoom, alle dagen open behalve maandag en ze hebben ook gewoon spaghetti.

Zou er nog een jukebox staan? Worstjes en whisky op de prijslijst? Wordt er nog onhandig geslowd en onverbloemd gepraat en gegrabbeld? Hoe zou het met de meisjes zijn? Dragen ze nog van die uitstaande kleedjes en schoenen met spitse naaldhakken, of zijn het allemaal gorillabroeken en plateauzolen? En drinken de meisjes vandaag nog cola?

Wij moeten dringend naar Hekelgem.

[p. 635]

Die avond bel ik met Tiny's broer, Jerry, die mij een vuile hormonale schrijver noemt. ‘Niet dat het belang heeft,’ zegt hij, ‘maar wat ga jij ginder zoeken?’

‘Welja Jerry, het Boonjaar barst los en wij moeten gewoon meedoen. De kranten meten af hoeveel subsidie er naar Gezelle gaat voor zijn honderdste sterfdag, en hoeveel naar Boon voor zijn ocharme twintigste sterfdag. Met apothekersweegschaaltjes.’

‘Wie het doodst is, krijgt het meest,’ oordeelt Jerry en hij vindt mijn idee excellent. Ik beloof hem die avond iets triest-existentieels voor te lezen uit Boons werk, en dan moeten de anderen dat ook doen. ‘Wij zullen Boon lezen in het café waar Boon uitging, ieder vijf minuten hardop, en dan discussiëren,’ en balorig roept Jerry: ‘Jep, en daarna weg met het Boonjaar.’

Boontjes boek Het nieuwe onkruid gaat over een gelukkig gehuwde man van vijftig. Het is aarzelend in de ik-vorm geschreven. De gehuwde man - die sterk op Boon lijkt - wordt verliefd op een vriendin van zijn zoon. In een interview gaf Jeanneke toe dat het boek haar gehinderd had. Ze voelde zich aan de kant gezet. Paul van Aken meende: ‘Door gebrek aan afstand ten aanzien van de materie is dit een boek van weinig literaire waarde.’

Boon lag er zelf mee in de knoop, ‘het steunde op te veel beredenering’. In '72 herschreef hij het tot Als het onkruid bloeit, met andere namen voor de personages. De tekst echter bleef dubbelzinnig en doorzichtig autobiografisch. Schreef hij een verliefdheid van zich af? Ging dit moedeloze boek over Boon zelf? Of mogen we personages nooit verwarren met mensen?

Er speelt hinderlijke Donna op de autoradio, DJ Visage met Ich bin so geil, en migranten lanterfanten. Copain en ik zijn onderweg naar Sainctelette om Jerry, Tiny en Carry op te pikken. Een dikke Marokkaan staat wijdbeens in het midden van de straat en staart ons aan. Copain en ik hebben het over deze vraag: van waar wordt de kunst ons toegespeeld? En waartoe dient ze?

In alle bescheidenheid: ik denk dat kunst nutteloos en doelloos is en absoluut niets wil zeggen. Kunst is er niet ter verfraaiing van de werk- of leefplaats, noch om dure antwoorden te geven op grote vragen. Ook niet om die levensvragen telkens anders te formuleren. Kunst is op zijn best een kort gesprek van kunstenaars, vaak alleen in gedachten, soms in onbegrijpelijkheden. Maar: ik kan me niet voorstellen dat een mens geen kunstenaar wil zijn.

Als Tiny, Jerry en Carry instappen, vraagt Carry wat we nu juist gaan doen.

‘We gaan Boon lezen en herlezen, de ruimte herscheppen. Niet deconstrueren maar reconstrueren.’

Jerry fronst en zegt dat mijn theorie niet up-to-date is.

[p. 636]

Louis Paul Boon omstreeks 1945

[p. 637]

Op de radio ter hoogte van Affligem wordt de file genoemd waarin wij rijden. Het geeft het gevoel dat iemand onze problemen begrijpt. We rijden voorbij Rubber Gates Belgium, Tupperware en Pfizer, waar vandaag alles weer mass en broad is, en gisteren was het nog niche en narrow. De complexiteit is dat alles eenvoudiger wordt.

Straks stel ik aan mijn gezelschap de vragen van Boon: of jonge mensen nog last hebben van somberheid en twijfel, of ze al weten waarom we leven. Boon heeft hun materialistische antwoorden in zijn romans genoteerd. Waarom zij leven: een sportwagen, een ijskastje, rijke vrienden en vriendinnen, en een smerig avontuurtje. Het was een lelijke, eerlijke tijd. In de jongerencafés stonden de kaarsen in flessen op biertonnen. Uitgaan was in Boons analyse een statement van zelfbewustzijn, een complexloze zoektocht naar genot en consumptie, tegen de atoomdreiging in. Boon zocht meisjes om ‘eens heerlijk mee te babbelen. Om ze eens te bewonderen, om zich aan hun jeugd en frisheid te laven.’ Hij noemde hen ‘jonge en naakte en heidense dieren’.

In zijn gesprekken haalde hij al zijn verkleinwoorden boven. Hij tapte mopjes, geintjes en grapjes om de meisjes schokkend te doen lachen. Ze hielden van hem als van Brusselmans. De vrolijke vijftiger snoof aan de utopische seks, de charmante vernieling van de burgerlijkheid. Hij was geïntrigeerd door hun vrijmoedigheid. Hij danste met de vriendinnen van zijn zoon en stelde schaamteloos vast dat ze geen bh droegen.

‘Pardon, behaatje zul je bedoelen,’ zegt Carry.

Restaurant-tearoom Napoleon is vandaag een kitscherige schuur in wit en zwart marmer, met veel bloemstukken en lelijke lokale kunst. Aan de deur klatert een fontein met twee plastic flamingo's. De meisjes bestellen cola, de jongens bier en gezette burgers eten er. Ik lees de eerste zinnen voor uit Het nieuwe onkruid: ‘Alhoewel de personages naar het leven werden getekend, heeft de schrijver zich in dit verhaal heel wat vrijheden veroorloofd.’ Boon gaf toe dat hij zich amuseerde en afreageerde. Ouderwetse Freud van de jaren zestig. In ons zit een restwaarde die geventileerd moet worden en gecontroleerd met een zakdoek.

Tegenover jongeren was Boon zeer empathisch, licht afgunstig, soms gespeeld verontwaardigd. Er hing veel in de lucht, Boon noemde het ‘naar de seksuele kant toe’ maar zelf noemde hij zich niet hongerig. Ook daarin was hij diminutief.

Boon zocht via zijn zoon het jong-zijn op. Hij schreef dat zijn zoon strippoker speelde met zijn vriendinnen, wat die ontkenden. Hij deelde mee dat het hem niet om de seks ging, enkel om de vriendschap. Hij haalde de vreemde intimiteit dichterbij, en net

[p. 638]

voor ze ontbrandde in zijn handen gooide hij ze van zich af in een boek. Geen catastrofes in zijn huishouden.

‘Laatst in Kassel was er een kunstenaar,’ vertelt Copain, ‘een kunstenaar die kampeerde op industrieterreinen. Hij verzamelde onkruidzaden en strooide ze uit tussen de spoorwegbilzen. Het onkruid groeide er onwezenlijk echt, overdadig. Distels mooi als rijpe strobloemen, en de mensen kwamen kijken naar het prachtige gewas. Dat was kunst.’

‘Waarom vertel je dat nu, Copain?’

‘Wel ja, jullie hadden het toch over onkruid.’

Ieder leest nu zijn stukje Boon. Jerry leest voor uit Geniaal... maar met te korte beentjes, Tiny leest uit de reportages over nozems en Carry over Ondineke. We hebben het over authenticiteit en virtuositeit en Jerry vraagt me hoe het gaat op mijn werk.

‘Goed natuurlijk, maar daarover gaat het niet. Laten we belangrijke kwesties aansnijden. Bijvoorbeeld, is het nog altijd zo moeilijk om jong te zijn? Hoe zit dat met de moderne losbandigheid, met de losse zeden, de bendevorming? Kunnen we onszelf vanavond nieuwe dingen doen zeggen?’

Ik leg het hun opnieuw uit: kunnen we hier vanavond samen literatuurgeschiedenis bedrijven? Voorlezen wat we thuis aanstreepten met overdreven uitroeptekens. Schreef Boontje al niet: ‘Moesten vele nota's bij elkander gevoegd worden, de ene mening aan de andere getoetst, besproken op een studieavond, dan zou het de literatuurgeschiedenis kunnen worden zoals wij die ons voorstellen.’

Copain geeft toe dat hij de opdracht niet helemaal had begrepen. Hij heeft enkel zijn werkdagboek mee waarin hij tussen zijn eigen schetsen krantenfoto's plakt. Hij toont ons een foto van de Hungry Duc, een trendy bar in Moskou. Het artikel erbij vat hij samen: ‘Honderden jonge Moskovitische vrouwen krijgen hier gratis toegang, gratis bier en een gratis mannelijke stripteasevertoning. Vanaf negen uur begint het spektakel. Dan gaan ook de vrouwelijke bezoekers spontaan dansen én strippen. Pas op dat moment mogen ook mannen binnen in de bar, en die moeten voor alles betalen.’

‘Wonderlijke economie van seks,’ zucht Jerry. Copain toont ons de foto. Een meisje in gorillabroek danst topless op de toog, haar truitje in de hand. ‘Hier voel je je absoluut vrij’ staat eronder. Aan haar voeten wordt het bier getapt.

‘Kijk,’ zegt Copain, ‘haar borsten lijken op die van Tiny,’ en hij vraagt aan de dienster of ze wel beseft dat Louis Paul Boon hier vroeger kwam.

Nee, dat wist ze niet maar Napoleon kwam hier wel, en ze wijst naar een mislukte plaasteren kop tegen de muur.

[p. 639]

Ik probeer opnieuw met mijn vragen: hoe klein zijn wij als we onbelangrijke dingen doen? Hebben ze je ooit betaald voor iets waarna de schaamte je overviel? Heb je ooit gestolen in warenhuizen? Hoeveel kosten die schoenen? En nog van die benarde vragen: wiens leven is het eigenlijk?

We kijken door het raam naar het buitenterras in beton. Buiten staat er een geel doktershuis dat zichzelf verlicht: dirty realism. Er wordt niet geantwoord op mijn vragen. Ze vertellen diefstalverhalen. Elk somt op wat hij of zij ooit pikte, in warenhuizen of elders, hoe ze betrapt werden, hoe ze het toen snel of traag hebben afgeleerd. Ik vraag hen of ze beseffen hoe onvrij we zijn. Of ze ook personages verwarren met henzelf? Alles wat we doen komt ergens terecht, wordt afgebeeld en beschreven.

Dat begrijpen ze niet.

Ik leg opnieuw uit hoe Boon op een vreemde, enigszins onthechte manier omging met bloot, als een blaffende, niet-bijtende hond. Zijn vrouw zei dat hij ‘hield van alles wat schoon was, een boek, een bloem, een jong meisje, een vrouw en zelfs een oude madam’. En ook: ‘Sommige mensen denken dat Louis seksueel geobsedeerd was, maar ik weet dat hij eigenlijk een zeer kalme man was. Er is een hemelsbreed verschil tussen de fictie in zijn boeken en de werkelijkheid.’ Niettemin, als Boon de kans zag, tastte hij wel naar borsten of billen van jonge meisjes. Dit noteerde hij over romanschrijvers: ‘Ze beleven allerlei, ook onedele en zelfs lagere dingen, en dan beschrijven ze dat in hun boeken, maar schuiven het in de schoenen hunner helden.’

Opnieuw, in alle bescheidenheid: schrijvers leven om boeken te schrijven en het is hun conditie om daartoe zichzelf op te voeren. Zij onderzoeken en overwegen de mogelijkheden. Schreef Boon om indruk te maken op jonge meisjes? Nee, veeleer omgekeerd. Bestaan er kunstenaars die vergeten te leven? Nee, iedereen wil kunstenaar zijn en het leven verbleekt in het licht van de kunst.

Kunstlicht, merkt Copain op.

Later op de avond in Dancing River staan Tiny en Carry op de dansvloer tussen het jonge volkje. Ze beelden alle mogelijke vrouwen uit. Copain, Jerry en ik loeren naar de feminatheek: het kleine lelijke eendje en de compromitterende zwaan, de natuurbeschrijving, die met te lange beentjes, de zwaarlippige, de jammerlijke faling, de theorie van de tijd, die van het wolfsijzer en de schietgeweren, het besmodderd oorlogsfront...

‘Ik denk dat niets van Boon ons vreemd is. We zijn allemaal onzuiver en oneerlijk. Het is een zoektocht naar de juiste vorm.’

‘Ik drink op de meisjes van Moskou,’ zegt Copain.

‘Op de vuilentisten,’ zegt Jerry en hij vindt boeken schrijven niet eens hip, schrijven maakt geen indruk op wijven. Hij vindt trouwens dat het tijd is om naar huis te gaan.

[p. 640]

Als we naar de auto lopen, beken ik dat ik alles wat vanavond gezegd werd, zal opschrijven, ik doe toch met hen wat ik wil. Ik doe het altijd in de ik-vorm, ik misbruik mijn beste vrienden. Hoe kun je schrijven zonder de werkelijkheid kaal te plukken?

Tiny waarschuwt me dat ik geen vuile gedachten in haar hoofd mag leggen. Ze is daar veel te jong voor. Jerry kijkt me aan, in de flitsen van het autosnelweglicht. Hij voelt zich nu al misbruikt. Hij zegt opnieuw dat ik een vuilentist ben, en ook een tricheur, een intelligente pornograaf met gebrek aan afstand.

Voor de tekst ‘Napoleon’ werd vrolijk geplukt uit onder andere deze boeken van Boon: Het nieuwe onkruid, Boontjes 1962, Boontjes 1964 en Op zoek naar de nozems.