Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 141

[p. 147]

[1996/2]

Beste lezers,

Terwijl de trein van Gynaika - de vereniging die dit voorjaar honderden manifestaties over vrouw en kunst organiseert - met DWB 1996/1 [‘de vrouwelijke blik’] door Vlaanderen en Nederland toert, hebben we in deze aflevering aandacht voor teksttheater.

Ik heb de tijd nog meegemaakt dat in vernieuwend theater de tekst als bijkomstig werd beschouwd. In en na 1973 zag ik enkele voorstellingen van Camera obscura, de groep van Franz Marijnen, die consequent - in het spoor van Jerzy Grotowski - de formule van het laboratoriumtheater toepaste: ‘Oracles’, ‘Maldoror’, ‘Toreador’. De kenmerken van zo'n workshop zijn: associatieve opbouw van het project door de hele groep; zelfanalyse van de acteur, die geen tekstrollen debiteert; radicaal-lichamelijke expressiviteit; gebruik van rituele metaforentaal. In die context is de auteur, die geïsoleerd aan een tekst werkt, hinderlijk en zelfs overbodig. Als er literaire teksten worden gebruikt, zijn die met meer dan een uitgangspunt voor improvisatie, bewerking, ‘concert work’. De door Guido Vrolix getekende figuurtjes [‘Cantor’] verwijzen overigens naar Tadeusz Kantor, die zich inspireerde op circus en music-hall, en de grenzen van het theater verlegde, zoals Jan Fabre dat nu doet in de richting van performance, opera, choreografie, beeldende kunst, mediatechnologie.

Nog geen tien jaar later, in 1981, op het derde Kaaitheaterfestival te Brussel, neemt de eigenzinnige theatermaker Jan Decorte - in de lijn van Jürgen Gosch - opnieuw een theatertekst als uitgangspunt voor een voorstelling [Hebbels ‘Maria Magdalena’]. Daarna speelt Decorte met zijn groep Het Trojaanse Paard teksten van Heiner Müller, Goethe, Shakespeare, Tsjechov enzovoort. Er is echter geen sprake van een terugkeer naar het traditionele teksttheater. De regisseur werkt vaak samen met een ‘dramaturg’, die klassieke teksten interpreteert, manipuleert en becommentarieert. Een duidelijk voorbeeld zijn Jan Joris Lamers en de groep Discordia, maar ook Gerardjan Rijnders en Jan Ritsema.

[p. 148]

In deze DWB-aflevering schrijft Tom Blokdijk over die nieuwe dramaturgie, maar ook over de nieuwe acteerstijl, het transparante acteren: de acteur mag niet met zijn hele technische kunnen tussen tekst en publiek gaan staan, maar moet zich van de tekst dissociëren, opdat de toeschouwer er zich in alle vrijheid mee zou kunnen associëren.

Luk van den Dries maakt nog een andere trend duidelijk: steeds meer auteurs voelen zich opnieuw geroepen om theaterteksten te schrijven, vermoedelijk omdat de dramaturg dat zo wil, en opdrachten geeft. Van den Dries heeft - samen met Sigrid Bousset - dit DWB-nummer over teksttheater samengesteld, en toont ons een veelkleurige staalkaart van nieuw Nederlandstalig werk: Paul Pourveur, Peter Verhelst, Koos Terpstra, Eric de Volder en Peter de Graef. Theater dat ook als tekst standhoudt.

Wie het gevoel blijft hebben dat je theaterteksten eigenlijk niet mag lezen, kan genieten van een heuse polemiek over ‘Het Vlaamse verschil’. Ton Anbeek, die vindt dat de geschiedenis van de moderne Nederlandstalige literatuur twee verhalen oplevert, krijgt er door een bont gezelschap van langs: een Nederlander uit Wallonië, een Vlaming uit Nederland en een Vlaming uit Vlaanderen. Ik kijk uit naar de reactie van een Nederlander uit Nederland.

Hugo Bousset