Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 141

[p. 130]

Hugo Bousset
Paul Mennes: ‘op een dieet van MTV en soaps’
Kroniek

Paul Mennes, Soap. Nijgh & Van Ditmar/Dedalus, Amsterdam/Antwerpen, 1995.

Soms kan film verhelderend zijn bij het schrijven over romans. Wie doet in de Nederlandse roman wat Peter Greenaway in zijn film The cook, the thief, his wife and her lover doet? Peter Verhelst. En wie wat Quentin Tarantino (Pulp fiction) doet? Paul Mennes. Soap is zijn tweede roman, en hij is goed op weg een cultfiguur te worden. Wat zegt Mennes zelf over zijn romans? Ik citeer uit twee interviews (Humo en De Standaard):

1. De plot is dood, leve de literatuur! Alles is al onnoemelijk veel keren verteld. Elk verhaal is een omzetting van die zes of zeven hoofdthema's die overal in zitten, van Sophokles tot Sneeuwwitje.

2. Werkelijkheid en fictie lopen door elkaar. [...] Ik ben opgevoed door de televisie. We leven in een totaal artificiële wereld. Internet! [...] Reizen naar de plek die op een prentkaart staat afgebeeld, voegt niets toe aan de prentkaart zelf.

3. Het samplen is niet alleen op tekst of muziek gebaseerd. Het visuele speelt ook mee. Televisie natuurlijk, maar ook wat je in de stad ziet: je voert onvermijdelijk echo's van bij voorbeeld reclameboodschappen met je mee.

4. Ik wil de banaalste voorvallen rangschikken of in elkaar passen, en daarin tempo houden, dat is alles.

5. Dat jonge mensen het beste uit verschillende stromingen proberen te pikken is beyond good and evil.

6. Ik krijg alleen maar reacties dat het allemaal zo donker en negatief is, terwijl ik het twee zeer grappige boeken vind.

>Soap begint heel onschuldig, licht spottend ook. In de eerste regel krijg je al een parodie op de klassieke ontwikkelingsroman: ‘Het is allemaal fout gelopen de dag dat mijn moeder thuiskwam van de Grote Vrolijke Supermarkt met een zakje pickles chips, naast de gewone zoute chips en paprika chips die ze elke week meebracht.’ Maar dat ironische, lichtvoetige begin betekent niet dat Paul

[p. 131]

Mennes met Soap een typisch produkt van de Zoetermeer-groep, van de Nix-generatie heeft afgeleverd. Hij vergelijkt zijn boek met een dum-dum-kogel, die het lichaam binnendringt langs een klein gaatje, en het weer verlaat via een grote, gapende wonde.

David, de hoofdpersoon, wil leven volgens de slogan op het T-shirt van boetiek Better off Dead: NO BRAIN NO PAIN. Hij tracht zijn malende, piekerende bewustzijn stil te leggen door een ‘dieet van MTV en soaps’. Zich beroezen aan tv-beelden dus, maar ook: het ervaren van de werkelijkheid als tv Even gefragmenteerd en flitsend als MTV, even kitscherig als een soap. Waardoor kunnen David en zijn vrienden nog worden geboeid? De volgende dialoog in een exotisch restaurant is typisch voor de nineties, die door Mennes zo trefzeker worden opgeroepen:

‘Dit vind ik maar niks hoor. Weet je zeker dat dit the place to be is?’
‘Jawel jawel jawel. Moet je straks eens kijken als je naar het toilet gaat. De vloer is van glas en daaronder zit een levende alligator of zo onder een stroboscoop.’
‘Boring.’
‘Wat ga jij nemen? Struisvogel? Koala?’
‘Is dat iets, koala?’
‘Beetje als kangoeroe, maar steviger vlees. Wordt opgediend op een schotel gestoomde eucalyptusbladeren.’
‘Duur?’
‘Héél.’
‘Hoeveel Derde-Wereldkinderen kan je er een maand van voeden?’

Hard, cynisch, nietsontziend, leeg, decadent,... loop het rijtje clichés maar af. Clichés over een tekst waarvan je weet dat hij bedoeld is als een inventaris van clichés. Met echte lijstjes van produkten: chips, ontbijtgranen, pornofilms, kloon-zappers, videotapes over seriemoordenaars. Maar ook de mensen en hun relaties lijken alleen maar lijstjes: Davids homo-vrienden, Davids karakter trekken. Het is allemaal gespeeld, fake. (‘Alles is een video-clip.’) Het veiligst is het om helemaal niet te



bestaan, tenzij als etalagepop, kloon-mens of videofiguur. Niet bestaan maakt je pas onkwetsbaar.

Als de travestiet Raoul/Graziëlla naar David kijkt, krijg je de volgende observatie: ‘Eigenlijk is hij wel mooi. Hij doet me wat denken aan de hoes van Heroes van Bowie, maar dan met een bril op. Het enige dat hij doet is de hele dag MTV kijken.’ Op de hoes hiernaast zien we David Bowie licht gebogen - met glazen blik - star voor zich uit kijken. Van communicatie is geen sprake. Hij is mooi omwille van en voor zichzelf. Geschminkt en met geëpileerde werkbrauwen. Eén hand ligt op het leer

[p. 132]

onder de hals, de andere hand wijst naar omhoog, nergensheen. Of doet hij alsof hij een instrument bespeelt? Bestaat hij wel echt, of is hij een wassen pop? Man of vrouw? Je zou er een ‘sense of doubt’ van krijgen.

Wie is David? Zijn familienaam is Tinea, het Latijn voor ‘mot’. Hij wordt aangetrokken door het milieu van bij voorbeeld de Caravaggio, maar hij verbrandt er zich aan. Hij bootst de habitués van de bar na, hij imiteert de imitators, maar hij wordt aandoenlijk misbruikt, mannen komen in hem klaar op een parkeerterrein, zijn slip zit onder het bloed, hij kan met nee zeggen, hij wil erbij horen. ‘The show must go on.’ Met in zijn hoofd beelden als ‘de vallende vogel’, ‘een gevallen engel’, en de door Raoul/Graziëlla gezongen liedjes van Marlène Dietrich: Männer umschwirm’ ich wie Motter das Licht / und wenn sie verbrennen, dafür kann ich nichts.’

Het ergst verbrandt David zich aan de steenrijke en dominante Arkas, die hem volkomen onderwerpt, zich van hem bedient als een in een seksshop gekocht stuk speelgoed, hem straft als een wat onwillig huisdier. Hij wordt een masochistisch slaafje, dat pijn heeft, maar bedelt om meer. Arkas blikt alles op video in, ook de fist-fucking, ook als hij David prostitueert aan ‘twee meter dokwerkersvlees’.

Het bovenstaande klinkt wat huilerig, een beetje soap. Maar juist dat sentiment maakt het harde cynisme van de roman vloeibaar. De grote open wonde van David wordt zichtbaar. Hij is een kind van zijn tijd, voelt zich ‘een willekeurig ge-loopt brokje digitale informatie, uit haar verband gerukt door een op hol geslagen machine’. Niets betekent iets. ‘Dit is de soul van de nineties.’

Soap is een roman die je eerst dicht wil slaan als het zoveelste voorspelbare produkt van de Nix-generatie, en dan ongemerkt aan je begint te sleuren en te trekken. Je wordt er zowaar door ontroerd, door dat cliché van het huilende jongetje achter het masker van de lefgozer.