Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 136

[p. 542]

Emile Clemens
De kunst van het zeggen: de trap

‘Je moet diep gaan,’ zegt ze, ‘heel diep, gelijk met de grond, altijd meer; diep. Het zand wegvegen, de keien. Altijd verder.’

‘Hoe ver?’ wil ik weten. Ik begrijp niets van haar. Ik ken haar veel te goed. Ze is Waterman, net als ik.

‘Je hebt gelijk,’ zegt ze, ‘ik zeg zo maar wat.’

Ze legt haar hoofd tegen mijn arm. Ik geef haar een zacht zoentje op haar voorhoofd. Dat was niet de bedoeling.

‘Ik zit zwaar in de problemen.’ Ze zei het al een week eerder maar ik was er niet op ingegaan. Het gebeurde zo een beetje naast mij, al mocht ik haar nog zo graag. Ze heeft niet echt een mooi lichaam, een beetje zwaar, omdat ze in lengte twintig centimeter te kort komt. Ik vroeg of haar problemen fysiek zijn.

‘Nee jong, zuiver psychisch,’ zei ze lachend.

‘Dan kan je ze toch wel rustig vertellen, schat.’

Ze vertelde me het zoveelste verhaal van de verkeerde liefde. Zo een week geleden.

Op de tussenverdieping van een groot schoolgebouw, 8 uur 's avonds, tijdens de break allebei met onze rug tegen de muur geleund, haar hoofd tegen mijn bovenarm. Ik raak fysiek opgewonden maar wil niet bewegen, controleer mijn handen die heel graag onder haar spannend rokje haar wat zware billen willen gaan zoeken.

‘Je zal nooit je vrijheid opgeven, Marleen. Je bent Waterman, sterk in vriendschap maar verloren voor de liefde. Jij net als ik. Als we niet aan het luisteren zijn, zitten we in een hoekje, alleen. We worden niet ernstig genomen.’

Ze kan er om lachen.

‘Je zal wel gelijk hebben,’ zegt ze.

We blijven gewoon maar staan. Ze zoekt mij niet vast te nemen. Wij zijn veel te gelijk aan elkaar en hebben elk ons eigen hoekje nodig. Ik ben zelden zo dicht bij iemand geweest.

‘Ajuus,’ zegt ze. ‘Tot volgende week.’

Ze loopt de gang in naar haar klas. Haar les eindigt om tien vóór negen, de mijne om halftien, als ze al een half uur op weg naar huis is. Iedere week moet ik na de pauze weer een week op haar wachten. Heerlijk. Zo iemand graag hebben, geen lief, geen collega, geen minnares, geen vriendin, maar splinters die ergens in het heelal van dezelfde soort rots gesprongen zijn. Ze geloven ons niet, Marleen.

Ik geef stevig les, zoals elke woensdagavond. Opgepept door haar verbale strelingen ontleed ik met mijn leerlingen gedichten van Tom Gunn, Seamus Heaney, Engelse teksten van Wilhelm Reich, Tom Waits en Monty Python. Ze durven wel eens in slaap vallen maar dat wil ik graag vergeven.

Een oudere collega zei eens dat wij allemaal cowboys waren.

Diep gaan? Ik ga nooit tot het uiterste. Toen niet, nu niet.

***

‘Als je nog even hebt, vertel ik je waarom ze mij ontslagen hebben.’

‘Omdat je met de secretaresse van de boekhouder getold hebt.’ Haar heldere lach tikt tegen alle wanden van de grote

[p. 543]

traphal. Elke woensdagavond vertellen we mekaar een echt verhaal.

‘Ik had er een verkeersboete voor over om de videocassette op tijd in de conferentiezaal te krijgen.’

‘En je hebt de verkeerde kopie meegescharreld en je publiek een porno voorgeschoteld.’

Nee, boos worden niet. Op Marleen word je niet boos, op vriendinnen niet. Ik kijk over de trapleuning. Wie erover valt, is dood. Doe maar. Toe maar. Een trap opklimmen om dood naar beneden te vallen. Kussen om bang te worden.

‘Wel, je zit er niet zo heel ver naast.’

Pratende dames, studenten, komen voortdurend de trap op met collega's die blijven staan om iets te zeggen of mee te luisteren; altijd weer moeten wij ons gesprek onderbreken tot ze begrijpen dat ze verder moeten gaan, de trap op.

De esthetiek van de vrouw bepaalt of ik vóór of achter haar de trap op ga, of ik kijk waar ik mijn voeten zet, waar zij haar voeten zet, zal zetten. Marleen is zeilinstructrice en heeft al in heel wat scheepjes gevaren. Ze staat stevig. Omdat ik niet kan zwemmen, zal ik nooit met haar gaan varen. Stel even dat ik uit de boot val en zij mij moet redden. In het beste geval verdrinken we allebei, op de rug van een dolfijn, mijn armen om haar middel, mijn handen op haar buik, mijn mond vastgezogen in haar hals.

‘We hadden een T.V.-reportage op een commerciële zender en ik wou ze in de vergadering absoluut laten zien, aan alle big shots. Om op tijd aan een geschikte kopie te raken moest ik tussen tien en twaalf van de ene naar de andere studio rennen. Om één uur begon de vergadering en de twintig minuten reportage moest twee maal overgetaped worden naar een geschikt formaat. Rennen en wachten, rennen en wachten. Ik had de reportage niet eerder gezien maar het was klassewerk. Er was gefilmd op de parking van een warenhuis waar bij toeval één van de big shots en zijn vrouw in hun auto stapten. Mooie benen heeft die vrouw. Kon je duidelijk zien op die film. Maar het was zijn vrouw niet maar de vrouw van een andere big shot. En die vrouw hoorde niet op die parking te zijn en zeker niet in het gezelschap van big shot nummer één. Vergadering, uitzending, applaus. End of the story en begin van een volgend verhaal.’

‘Het zal je leren, amoureuze taferelen te filmen en naar de benen van de vrouwen te kijken.’

Ik geef haar een zachte klets op haar billen, nèt zo om haar niet te shockeren maar toch duidelijk wat vormen te voelen. Op weg naar de top staan er overal vrouwen.

‘En mannen in de weg.’ Ze is al te ver de gang in gelopen om nog een knuffel te wagen.

‘Het is niet waar,’ roep ik haar na. ‘Het is maar een verhaal voor een tijdschrift.’

‘Het mijne ook schat.’

Ze wuift, ze giechelt, ze gooit kusjes en verdwijnt in haar klas. Zachte billen heeft ze.

* * *

‘Ik heb een tas laten liggen. Ik haal haar even.’

‘Ik ga mee.’

Het gebouw is al leeggelopen. De huisbewaarder heeft de hoofdverlichting uitgeschakeld. Nu laat hij zijn hond uit en straks komt hij terug om te kijken of iedereen weg is en de deuren af te sluiten. Ik loop achter haar de trap op, die veel hoger is in het halfduister, dat haar benen in de donkere nylons beschermt. We zeggen niets. Is iedereen wel weg? Staat er niemand achter een hoek op haar te wachten? Het is opgezet spel. Ze wist dat ik haar zou achterna komen, vierde verdieping, vijfde verdieping, buiten adem, waar ze klaar staan, geen kracht meer, en mij over de leuning het trapgat in gooien. Alleen in stripverhalen kunnen helden zich nog aan randen vastklampen. In het echt breekt je

[p. 544]

arm, scheuren de ligamenten, pijn. Pijn! Ze blijft buiten adem, diep voorovergebogen, halfweg tussen de vierde en de vijfde verdieping, staan. Tien treden lager kijk ik omhoog en ga nog even door, leg mijn arm rond haar middel. Ze draait zich om; struikelt, zit met opengesperde benen op de traptreden, mijn handen schuiven naar hun natuurlijke bestemming, hun ultieme opdracht, strelen, ze klemt haar knieën om mijn heupen, kleeft haar lichaam aan het mijne, hijgen, ook nog van de inspanning om omhoog te raken en ook van de opwinding, hele zachte, blote huid onder mijn handen, witte huid en blond dons.

Een deur klapt dicht, een hond begint te blaffen.

‘Ik haal je tas wel. Wacht hier even en zeg de conciërge dat we zo weg zijn.’

Ik verdwijn in het duister. Marleen zal wel even wachten. We willen natuurlijk niet opgesloten worden in dit stijlloos koude gebouw dat alleen een gebouw is, zonder enige verbeelding neergezet, zonder enig verhaal. We vertellen er ons eigen verhaal waar dit gebouw niets mee te maken heeft. Het gebouw is een trap.

* * *

Terwijl we staan te praten, komt Saïda de trap op en onderbreekt vrij brutaal ons gesprek met een vraag over het gebruik van de present perfect tense en de informatie dat haar lerares de grammatica niet kent, waar zij, Saïda, de regels uit haar hoofd kent. Iets anders kent ze niet. Ze is een jonge Marokkaanse vrouw met peroxyde-blond haar. Vorig jaar zat ze in mijn klas en legde bij het mondelinge examen de helft van haar zeer blanke borsten bloot om te tonen hoe zenuwachtig ze was en ik deed het nodige om haar te kalmeren: ik gaf haar voldoende punten om ze snel en definitief mijn klas uit te krijgen.

Nu staat ze er weer en probeert opnieuw bij mij onder dak te raken maar ik weiger: geslaagd is geslaagd. Saïda zegt dat ze de school zal verlaten.

‘Je zit in een diplomajaar, Saïda.’

‘Je m'en fous. Chez vous je me plaisais, tandis que chez elle....’

Ze merkt dat het geen zin heeft en loopt de trap af, voor altijd weg.

‘Niks aan verloren,’ zeg ik tegen Marleen. ‘Ze is een druktemaakster. Mijn type niet.’

‘Ik heb je eens horen zeggen dat alle vrouwen jouw type zijn.’

‘Soms vertel ik wel eens de waarheid niet.’

‘Stoere jongen, onze held,’ giechelt ze. En dan: ‘Ik heb toch niets gezegd. Zei ik iets? 'k Heb niks gehoord.’

Haar vriendin Linda komt voorbij en vraagt of ze straks mee mag.

Ik wou haar net vragen of ze met me meeging, een stap in de nacht zetten. Naar het Goudblommeke van Papier? Bij voorbeeld. Niet dus.

* * *

Hevig hijgend komt de directeur de trap op gekropen naar de tweede verdieping, waar wij staan en waar het secretariaat is. De collega's verdwijnen meteen. Marleen en ik blijven staan, niet brutaal, gewoon staan. We zien hem niet vaak. Hij heeft zijn bureau in een ander gebouw. Iedere keer dat we hem zien, is hij ouder, chagrijniger, niet beter, dikker. We groeten hem en hij groet terug.

‘Kom,’ zegt Marleen, ‘we gaan naar boven. Werken.’

Ze daagt nooit uit. Ik loop naast haar mee de trap op. Ze zal weer weg zijn als ik straks uit mijn klas kom.

‘Je moest je kandidaat stellen voor het directeurschap.’

‘Ik deug niet in een bureaucratie. Het is te serieus, ik moet kunnen spelen.’ Ook: ‘Ik heb er geen tijd voor. Ik zou ook geen eerlijke directeur zijn want je zou voor alles prioriteit krijgen op de anderen.’

‘Goed. Ik stem voor jou.’

‘Nee. Ik doe niet mee.’

‘Dan kan je me ook geen voorkeursbehandeling geven.’

[p. 545]

Gelijk heeft ze. Ik speel vals. Iedereen speelt vals.

‘Dat is nu eenmaal bureaucratie,’ zegt Marleen. ‘Jij zou toch altijd maar met je handen onder mijn rok zitten.’

‘Dat is nu eenmaal democratie. En je bent niet eens directrice.’

‘Mijn vader is senator.’

‘Ik zie het verband niet?’

‘Ik ook niet. Ik heb echt je steun als directeur niet nodig, lieve schat. Ik kom er zo ook wel.’

‘Ik was je vader vergeten.’

‘Je was mij vergeten.’

Marleen is geen fokteef en geen koele slang. Marleen is een hedendaags kunstwerk, een strofe uit Pierrot Lunaire van Schönberg. Het maakt niet uit, zolang ze er is.

‘Wat zou je liefst willen dat ik was?’

‘De eerste regel van een dik boek.’

‘Om dan in je bibliotheek terecht te komen.’

‘Marleen, we moeten gaan werken of we krijgen ruzie met de directeur. Leuk maar niet interessant.’

Marleen kan ook Marina heten maar zal altijd Marleen blijven. Ik schrijf haar een brief in het Goudblommeke van Papier.

* * *

Marleen is dood nu. Niet echt dood maar weg. Door bureaucratische maatregelen zou ze toch haar bijbaantje kwijtgeraakt zijn en daarom zal ze ermee stoppen. Ik geloof er niets van. Ik ben alleen bang dat het zou kunnen gebeuren. Ik ben bang dat haar vader geen senator is. Ik ben bang dat anderen beslag op haar leggen. Ik durf er niets van zeggen.

‘Nu bent u ver weg, meester.’

De kabouter haalt mij terug. Wij hebben hem de kabouter gedoopt omdat hij altijd een wollen muts draagt en zo klein is. Hij werkt in het slachthuis.

‘Is uw collega hier vandaag niet?’

‘Ze is ziek.’

‘Ik heb iets mee voor haar. Een fles fruitwijn. Zelf gemaakt.’

Wat wil die kabouter met zijn wijn?

‘Ze zal volgende week wel terug zijn.’

Voor mij heeft hij nooit wijn meegebracht.

De blonde vrouw met de lange benen en de grote borsten draait de trap op naar de volgende verdieping, kijkt nog even om, doet iets aan haar voet. Als Marleen dan toch zou beslissen om weg te blijven. Haar vader is helemaal geen senator.

* * *

‘Ik heb gisteren de eerste koffiebonen geoogst en morgen zullen de ananas wel rijp zijn. Mijn familie lust dat allemaal niet en ieder jaar gooide ik alles na een paar weken op de mesthoop. Vorig jaar heb ik de koffiebonen gebruikt als munitie. Ik schoot op motorfietsen die mijn straat op en af reden. Je mag ze hebben. Ook de ananas, de bananen en de rode bloemkolen.’

‘Hoeveel weegt zo'n verhaal?’

‘Een stuk minder dan een goede tekening. Het gaat ook sneller maar de verspreiding duurt weer langer. Voor de tekening moet je natuurlijk wel ook nog een gepast kader vinden, een ruit bij voorbeeld.’

‘En een huis om het in op te hangen.’

‘Klopt, ja. Het huis waar ik nu in zit is tamelijk geschikt, zo'n Guillaume Bijlhuisje. Met een stuk land naast met schapen en geiten. Jij zou je daar niet erg thuis in voelen. Ik ook niet. Voorlopig doe ik het ermee en zolang vertel ik verhalen en maak geen tekeningen.’

‘Woont er een dokter in de buurt?’

‘Tientallen. Er staat een kathedraal, een toneeltoren en een Colruyt-warenhuis. Het bejaardentehuis is niet ver. Het sanatorium wordt gesloten. Er wonen voorzitters van politieke partijen, syndicaten en een specialist in het beleggen van zwart geld. Veel kunstliefhebbers ook. Geen kunstenaars. Mijn rode

[p. 546]

bloemkolen zouden het niet overleven. Je moet met dat lief van jou Wittgenstein gaan bekijken. Dan ben je er voor goed van af en gaan we samen.’

‘Goed dat er veel dokters wonen.’

‘Ze komen dikwijls naar mijn palmbomen kijken.’

* * *

‘Marleen, op een dag beginnen wij ook te leven.’

‘Ja schat, als ze de trap door een roltrap vervangen en we vanzelf gaan bewegen.’

Ik wil een uitdaging. Beneden aan de trap al onze kleren uittrekken, naar boven komen, op het moment dat de break aanvangt.

‘Op het dak klimmen om te zwemmen.’

‘Op het dak is geen zwembad.’

‘Zonder kleren aan en met onze ogen dicht kunnen we alles aan.’

De trap vertrekt in de grote inkomhal en is altijd koud en altijd vuil. Het is de meest eenzame plaats om te slapen, om lief te hebben, om te wachten. Op trappen wordt nooit gezongen, alleen in films wordt op trappen gevrijd maar brutaal, verkracht, het doet pijn aan de knieën en aan de rug.

Ik heb nog een huis in Italië waar niemand iets van weet. Er woont een oude vrouw die kan toveren en alleen polenta eet die dagenlang op de maag ligt.

‘Ergens hoog in de bergen?’

‘Nee, in een dorp waar geen katten zijn omdat de arenden ze naar hun horst dragen, in stukken scheuren en aan hun kuikens voederen.’

* * *

Een trap kan natuurlijk gemakkelijk als symbool gebruikt worden zonder dat daar uitleg bij moet maar in het verhaal is het alleen een lokatie, de plaats van het gebeuren, met voorbijgangers die soms eens blijven staan om even mee te doen en hun weg verder te zetten zodra ze merken dat ze er niet bijhoren. De trap zorgt ervoor dat de bestemming buiten adem bereikt wordt. Hij schept ook een kaste: een kleine groep mag de lift gebruiken. Het zijn geprivilegieerden, ze krijgen een voorkeursbehandeling. En waarom? Alleen maar omdat ze zo slecht te been zijn dat ze geen trap meer op kunnen. Ons maakt het niets uit - we hebben een goede conditie, we zijn sterk. Marleen is zeilinstructrice in haar vrije tijd en heeft stevige kuiten. Marleen kijkt graag naar de horizon en naar de ondergaande zon.

We zijn ook helemaal anders beneden aan de trap dan boven. Vóór we een voet op de eerste trede zetten, willen we al boven zijn en elk tussenstation zegt ons dat we nog niet aangekomen zijn. Treuzelaars houden ons op en voorbijsteken is moeilijk. Een vrouw heeft een trede gemist en haar voet verstuikt maar we hebben geen tijd voor haar.

‘Er stonden drie kamelen op het Rouppeplein.’

‘Van de drie koningen.’

Slecht begin. Een ander verhaal. De wielerkoers.

‘Trappen zijn uitverkoren plaatsen voor hoeren, vooral iets oudere, die alleen Spaans spreken.’

‘Marleen, je slaat wartaal uit. Je bent nog nooit bij de hoeren geweest. Laat mij je van die wielerkoers vertellen.’

‘Ik heb een hond gehad die van de trap gevallen is en dood was. Ik had geen verdriet omdat ik niemand had die me kon troosten.’

Ik hou niet van honden en zal het verhaal van de koers op een andere keer vertellen. Marleen kan best van mij houden, al moet ik dan niks van honden hebben, dood of levend. Hou je van mij, Marleen? Ik wil graag heel diep gaan.

[p. 547]

Dees de Bruyne, De Waanzin, A 9.