Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 134

[p. 140]

Mark Eyskens
Europa 1992
Eindelijk een vaderland om te beminnen?

Het jaar 1992 is in de openbare opinie van de huidige twaalf Europese lidstaten tot een haast magisch jaar uitgegroeid. Wat staat er dan te gebeuren in 1992?

Met enige ironie zou men kunnen opmerken dat in 1992 alvast de 500ste verjaardag wordt gevierd van de ontdekking van Amerika door een Europeaan, een zekere Christoffel Colombus. Zou het dan zo zijn dat, nadat 500 jaar geleden Amerika werd ontdekt door de Europeanen, op 31 december 1992 Europa eindelijk zal worden ontdekt door de Europeanen?

Het Europese gebeuren van de jongste jaren is onverwacht hoopvol en is uitermate belangrijk voor de toekomst van de bewoners van het avondland. Indien in november 1973, net na het uitbreken van de eerste oliecrisis en het dichtdraaien van de oliekranen door de Arabische sjeiks, een gezagvol politicus zou hebben aangekondigd: ‘Dames en Heren, nu vangt een economische crisis aan die ten minste 15 jaar zal duren, die in een land als België 500.000 mensen werkloos zal maken en tienduizenden bedrijven over de kop zal doen gaan; een economische crisis die de overheidsschuld zal doen exploderen, in een eerste fase de inflatie doen oplopen, de betalingsbalans deficitair maken enz., enz.; een crisis die bovendien in heel Europa 12 miljoen mensen werkloos zal maken en vele traditionele industriële activiteiten met ineenstorting zal bedreigen...’. Indien dergelijke onheilsboodschap de wereld zou zijn ingestuurd nauwelijks 15 jaar geleden, dan zouden alle omstaanders hebben gezegd: ‘Als dat gebeurt, zullen de demonen die tijdens de vorige grote crisis van deze eeuw, in de jaren '30, zulk een nefaste invloed hebben uitgeoefend, over Europa en zijn democratische staten weer vaardig worden.

De pluralistische democratische regimes zullen ineenstorten. Radeloze burgers zullen steun gaan zoeken bij extreem-rechtse of extreem-linkse formaties.

De regeringen zullen grijpen naar het middel van het kortzichtige protectionisme, de handel zal ineenschrompelen en de Europese constructie zal een dergelijke diepgaande crisis niet overleven.’

Vandaag de dag is het waarlijk passend en billijk te onderstrepen dat dergelijke zwartgallige maar niet onrealistische voorspellingen helemaal niet zijn uitgekomen. Sceptici beweren vaak dat de lessen die de mens leert van de geschiedenis hierin bestaan dat de mens van de geschiedenis geen lessen leert. Is het dan toch juist dat in Europa de soms talrijke en gruwelijke vergissingen van het verleden werden vermeden?

Ik denk dat hierop bevestigend moet worden geantwoord. Men kan gewagen van een ombuiging van de geschiedenis in Europa. Tijdens de jongste economische crisis hebben de Europese democratieën standgehouden, in een geest van pluralisme en verdraagzaamheid. Meer nog, drie Europese staten, met name Griekenland, Spanje en Portugal zijn lid geworden van de Gemeenschap, nadat zij hun eigen autoritaire regimes hadden afgeschud. In 1979 werd een belangrijke

[p. 141]

stap gezet in de richting van de monetaire integratie door de oprichting van het Europees Muntsysteem, dat moet leiden tot vaste wisselkoersen en uiteindelijk tot één Europese munt. In 1985 kon de Eenheidsakte worden goedgekeurd, waardoor het Verdrag van Rome, dat in 1957 werd ondertekend, wordt verduidelijkt en waardoor o.m. de besluitvorming in de schoot van de Europese ministerraden wordt onderworpen aan de meerderheidsregel (weliswaar een gekwalificeerde meerderheid) i.p.v. de consensusregel, die aan elke lidstaat een vetorecht geeft en met zich brengt dat het nemen van beslissingen bijzonder traag verloopt. De Eenheidsakte geeft ook meer bevoegdheden aan het Europees Parlement. En ten slotte is er het beroemde Witboek van de Europese Commissie, van 1985, dat een zeer indrukwekkend programma voorstelt met het oog op het creëren van een grote eengemaakte Europese markt, vanaf 31 december 1992. Deze grote Europese eenheidsmarkt zal niet minder dan 320 miljoen consumenten tellen en daardoor het belangrijkste economische blok vormen in de wereld.

De EEG is dus niet ineengeklapt onder de druk van een zeer lang aanslepende economische crisis. Integendeel, wellicht omwille van het toenemend crisisbewustzijn en de ondoelmatigheden van een verdeeld Europa, hebben de politieke leiders, tijdens deze moeilijke economische periode, de Europese Gemeenschap uitgebreid en ook verdiept en bereiden zij zich voor op de grote sprong voorwaarts.

Jarenlang had men zich pessimistisch uitgelaten over Europa, zijn eenmakingsenergie, zijn gemeenschappelijk verantwoordelijkheidsbesef. Men sprak alom van Eurosclerosis. Vandaag de dag is het tij totaal gekeerd. Het zou evenwel getuigen van naïviteit thans in het omgekeerde gevoelen terecht te komen en zich te beroezen aan Euroforie.

Inderdaad, de weg die ons scheidt van 1992 is kort in tijd maar steil wat betreft het wegnemen van de hinderpalen. De Europese Commissie, onder het voorzitterschap van Jacques Delors, heeft 286 ontwerprichtlijnen klaargemaakt die voor goedkeuring aan de Europese ministerraden werden voorgelegd. Deze ontwerpen van Europese wetgeving moeten het mogelijk maken einde 1992 de volledige vrijheid van verkeer van personen, goederen, diensten en kapitalen te realiseren. In deze vrijheid bestaat juist de gemeenschappelijke markt. Het komt er derhalve op aan zo snel mogelijk alle fysische, technische, juridische, reglementaire en fiscale grenzen af te bouwen en op te heffen. Dit is een gigantische taak. Sedert lang bestaan tussen de Europese lidstaten geen douanerechten meer maar daarnaast worden nog steeds talrijke zgn. niet-tarifaire maatregelen toegepast in het onderlinge ruilverkeer, waardoor nationale belangen worden beschermd. Het is bijvoorbeeld voor een Belgisch aannemer uitermate moeilijk om, bij openbare aanbestedingen in bijv. Nederland, Frankrijk of Groot-Brittannië in aanmerking te worden genomen voor de uitvoering van een openbaar werk ter plekke. Het omgekeerde geldt trouwens ook.

De vrije vestiging van afgestudeerden, met gelijkwaardige diploma's, in ieder van de 12 lidstaten is eveneens nog steeds onderworpen aan talrijke hindernissen. Normen en standaarden van hygiënische of technische aard beperken de uitvoer en de invoer van zeer talrijke Produkten.

Het verslag Cecchini heeft aangetoond dat het niet-Europa, d.w.z. een Europa dat nog vol zit met interne beschotten en ten minste 12 compartimenten in functie van het aantal lidstaten, heel veel kost in termen van welvaartsverlies aan de inwoners van de Europese Gemeenschap. Zo becijferde Cecchini dat indien Europa vandaag economisch zou zijn eengemaakt, de tewerkstelling met 2 tot 5 miljoen banen

[p. 142]

zou kunnen worden vermeerderd. Het is een economische evidentie dat, wanneer één grote interne markt tot stand zou komen, allerlei schaalvoordelen zouden beginnen te spelen in het voordeel van de ondernemingen en van de economie. Een gemeenschappelijke bestrijding van een economische conjunctuurinzinking of van de werkloosheid is een voor de hand liggende aanpak, doelmatiger dan een verdeelde opstelling. Moderne ondernemingen moeten enorme bedragen investeren in onderzoek en ontwikkeling - denken we slechts aan de sector van de telecommunicatie. Maar als een nieuwe technologie werd uitgewerkt en de onderneming in kwestie ziet haar afzetmarkt beperkt to de nationale grenzen, omwille van het protectionisme in het buitenland, dan kunnen de bedragen die aan innovatie werden besteed nooit renderen. Indien men daarentegen elke onderneming de mogelijkheid biedt om te opereren niet alleen in eigen land maar ook in de 11 overige landen, zonder enige beperking, dan wordt een groot hinterland gecreëerd met aanzienlijke schaaleffecten. Het gevolg hiervan is evenwel dat de mededinging veel intenser zal worden en dat de minder efficiënte bedrijven de duimen zullen moeten leggen. Maar dit moet juist een aansporing zijn tot bestendige vernieuwing.

Van de 286 ontwerprichtlijnen, door de Europese Commissie ter tafel gelegd, is momenteel ongeveer één derde goedgekeurd door de bevoegde ministerraden. Het overblijvende pakket betreft de moeilijkste domeinen, als daar zijn het harmoniseren van de fiscaliteit, van de regels inzake openbare aanbestedingen, van grote delen van het economisch en sociaal recht.

De moeilijkheden die hiermede gepaard gaan wil ik even illustreren aan de hand van de zo nodige convergentie van de B.T.W.-voeten en de accijnzen, tussen de lidstaten. België heeft 7 B.T.W.-voeten, waarvan de hoogste 33% bedraagt. Elk land heeft andere voeten. Sommige landen hebben er maar twee.

De Commissie heeft dan ook voorgesteld alle B.T.W.-voeten vóór 1992 terug te brengen tot 2 in aantal en ze samen te drukken tussen 2 vorken: 1 vork van 4 tot 9% voor de levensnoodzakelijke produkten en een andere vork van 14 tot 20% voor de courante goederen. In de V.S.A. bestaan er ook verschillen tussen de sales taxes geheven in de 50 deelstaten, maar deze verschillen zijn beperkt tot 3% à 4%. Men dient te beseffen dat de B.T.W. een fiscale grens uitmaakt aangezien de B.T.W. wordt geheven ook op de ingevoerde produkten en derhalve protectionistische gevolgen sorteert. De eengemaakte markt vereist harmonisering, evenwel geen gelijkschakeling van de B.T.W.-voeten. De operatie is bijzonder moeilijk, omdat de landen die hun B.T.W.-voeten moeten verlagen daardoor fiscale ontvangsten verliezen en bijgevolg een tekort creëren in hun begroting. Het ziet ernaaruit dat het B.T.W.-dossier, zoals een aantal andere trouwens, niet volledig zal kunnen worden geklaard vóór 1992 en ongetwijfeld werpt dit een schaduw over het opengooien van de gemeenschappelijke markt.

Maar er is meer. Momenteel kan men zeggen dat alle landen voorstander zijn van de grote gemeenschappelijke markt maar dat er twee denkscholen zijn ontstaan, waarvan de standpunten haaks op elkaar staan.

Er is de school van de integrationisten, waartoe ook België behoort, en die meent dat de Europese Commissie het bij het rechte eind heeft. Deze school stelt dat men ex ante een hele reeks voorbereidende maatregelen moet treffen om in 1992 de grenzen te kunnen openen, meer bepaald op het stuk van de harmonisering van de indirecte belastingen, van de roerende voorheffing, van de vennootschapsbelasting, en ook wat betreft het op mekaar afstemmen van een hele reeks reglementeringen bijv.

[p. 143]

Anne van Herreweghen, Portret van Mark Eyskens.

inzake verzekeringswezen en vestigingsrecht. Deze school wil werk maken van de 286 ontwerprichtlijnen van de Europese Commissie.

De tweede school, die nog minoritair is maar steeds meer aanhang krijgt, wordt geleid door Groot-Brittannië. Men zou het de school van de free-marketeers kunnen noemen, die uitgaat van de op het eerste gezicht aantrekkelijke stelling dat men helemaal geen voorbereidende maatregelen moet treffen maar dat het volstaat op 31 december 1992 alle fysische en reglementaire grenzen op te heffen. Dan zal een enorme concurrentiële druk ontstaan tussen de landen zodat zij, ex post, hun wetgevingen en reglementeringen zullen moeten aanpassen. De Britten gaan ervan uit dat zij in vele domeinen de meest gunstige positie innemen en dat vele landen genoopt zullen zijn zich af te stemmen op de Britse situatie. Een bijkomend argument, waarvan Margareth Thatcher te pas en te onpas gebruik maakt, bestaat erin de bureaucratische aanpak van de

[p. 144]

Commissie te gispen. De Britse redenering is erg sofistisch en wellicht een voorwendsel om het integratieproces te vertragen. Ik citeerde reeds het voorbeeld van de B.T.W.-voeten die thans sterk uiteenlopen. Het is naïef te denken dat het wegnemen van de slagbomen tussen de grenzen van de lidstaten als bij toverslag ook zal leiden tot de harmonisering van de B.T.W.-voeten. En indien die harmonisering moet gebeuren onder druk van de concurrentie, dan dreigt dit te leiden tot grote verstoring en wanorde van de handelsstromen en eventueel tot het grijpen naar vrijwaringsclausules door bepaalde lidstaten, wat volkomen in zou gaan tegen het integratieproces.

Grote waakzaamheid en inzet zijn derhalve vereist tijdens de eerstvolgende maanden en jaren, opdat de nodige maatregelen zouden worden getroffen met het oog op de ordelijke economische eenmaking van Europa. En dan heb ik tot op heden nog niets gezegd over de monetaire integratie, waar andermaal de Britten bijzonder wrevelig reageren op voorstellen om het beleid van de diverse centrale banken te coördineren en geleidelijk aan te komen tot één Europese centrale bank. Het Britse pond is nog steeds geen lid geworden van het Europees Muntsysteem. Een vijftal jaren geleden gold als argument dat het Britse pond te zwak was om lid te worden van het E.M.S.; nu vandaag het Britse pond een sterke munt is geworden, blijft de Britse premier evenwel halsstarrig weigeren de monetaire discipline te aanvaarden die voortspruit uit toetreding tot het E.M.S. Van de weeromstuit volgt hieruit dat het E.M.S. inderdaad sterk wordt gedomineerd door de Duitse mark, dat de Duitse mark in Europa belangrijker is dan de ecu en dan de dollar en dat de Franse regering op de evolutie naar een asymmetrisch Europa, onder Duitse dominantie, steeds meer terughoudend reageert.

Ondanks de talrijke problemen die oprijzen, moet worden onderstreept dat het integratieproces van Europa onomkeerbaar is geworden en dat de druk van de industriële en financiële milieus zeer groot is. Het Europese Parlement krijgt steeds meer bevoegdheden en de hoop groeit dat, met name naar aanleiding van de Europese verkiezingen, de Europese bewustwording van de kiezers in de 12 lidstaten zal worden aangescherpt zodat de openbare opinie in Europa de machtigste drukkingsgroep zal worden t.a.v. de nationale regeringen.

1992 is een belangrijke stap maar is zeker niet de eindfase van de Europese integratie. Samen met economische en monetaire eenmaking zal steeds meer de noodzaak worden aangevoeld van politieke samenwerking, coördinatie van het beleid en uiteindelijk politieke eenmaking. De vraag naar de toekomstige politieke structuren van Europa wordt onvermijdelijk en moet in alle klaarheid worden gesteld aan de grotere landen, die moeite hebben met het afstaan van een deel van hun soevereiniteit.

Economische integratie heeft maar zin indien dit uiteindelijk kan leiden tot een Europese confederatie die het uitzicht zou krijgen van ‘de Verenigde Staten van Europa’. Dat zou dan wel degelijk het eindpunt zijn en tevens een orgelpunt van een zeer lang rijpingsproces. Uiteraard betekent politieke eenmaking ook de integratie van het defensiebeleid, wat voor de twee Europese landen die beschikken over het nucleaire slagwapen, een zeer verregaande soevereiniteitsafstand zou inhouden. Maar men moet uiteindelijk weten wat men wil. In een wereld beheerst door supermogendheden, door economische grootmachten als Japan en de Zuidoostaziatische landengroep, door potentiële economische reuzen zoals China, in een wereld die nog decennia lang zal te maken hebben met de gevolgen van de demografische explosie, dreigt Europa, indien zijn staten zich niet gezamenlijk en georganiseerd opstellen, volledig geminoriseerd

[p. 145]

te worden, met alle gevolgen vandien wat betreft zijn economische toekomst, de eerbied voor zijn cultuur en zijn beschavingsmodel. Dit model, dat vooral na Wereldoorlog II werd uitgebouwd, na de verschrikkingen van de wereldoorlogen die ook Europese burgeroorlogen waren, verenigt in zich maximale vrijheid en maximale welvaart voor een maximaal aantal mensen in structuren die maximale sociale rechtvaardigheid waarborgen. Het Europese beschavingsmodel is vanzelfsprekend niet volmaakt en verschijnselen als nieuwe armoede en aantasting van het leefmilieu zijn volkomen onduldbaar maar op termijn oplosbaar. Alvast lijkt mij het Europese maatschappelijke model het minst mislukte in zijn genre en uiteraard veruit te verkiezen boven de autoritaire systemen die bestaan in de politiestaten van links en van rechts maar ook te verkiezen boven het Amerikaanse sociaal-darwinisme en het Japanse model dat, ondanks zijn verbluffende efficiëntie, toch kenmerken vertoont van ontpersoonlijking.

Deze 20ste eeuw die nu naar haar einde neigt, stemt veel hoopvoller dan haar begin. De eerste helft van deze eeuw werd gekenmerkt door de twee bloedigste wereldoorlogen aller tijden, door economische crisissen, door grote politieke en sociale troebelen, door veel leed en smart voor zeer vele mensen.

De geleidelijke Europese eenmaking, waarvan nu en morgen de bouwstenen dienen te worden aangebracht, is een historisch proces waarvan het belang voor de huidige en komende generaties van Europeanen moeilijk kan worden overschat. Ten minste even belangrijk lijkt de mutatie die vaardig wordt over de socialistische landen van Oost-Europa en de Sovjetunie. De perestrojka en de glasnost, die meer verwijzen naar de voordelen van een vrij markteconomisch stelsel zoals dat in het Westen bestaat dan naar de doctrines van het leninisme, kan een beweging op gang brengen die uiteindelijk ook - dit hopen wij - zou kunnen leiden tot politieke liberalisering en de uitbouw van meer democratische regimes. Ontwapening, eerbiediging van de mensenrechten, het invoeren van fundamentele economische en politieke vrijheden zijn de voorwaarden voor een meer veilige en vreedzame wereld.

Onze generatie beseft stilaan dat zij de aarde niet heeft geërfd van de vorige generatie maar heeft geleend van de volgende. Hoe groot zou onze vreugde niet zijn als wij bij de eeuwwende aan de jonge Europeanen een Europa zouden kunnen aanbieden, eengemaakt en vooruitstrevend, eindelijk een vaderland om te beminnen...