Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 132

[p. 37]

Elisabeth Marain
Rosalie Niemand

Rosalie zit in een bed en is met zorg omringd. Tenminste, zo lijkt het voor iemand die niet veel gewend is. Een zoemende stem stelt haar gerust, een kordate hand houdt haar bevende lijf in bedwang.

Waar is moeder? Wat doet zij hier? Ze is moe van de lange treinrit. Waarom dit? Waarom dat? Waarom weg uit Brussel? Te veel vragen.

Ze weet het intuïtief: moeder wil haar niet meer. Heeft ze het niet voelen aankomen? Signalen te over die het haar vertelden. De slagen, het geroep, het verbod om te bewegen en soms, Rosalie krimpt ineen, soms de akelige blik die lang en nadrukkelijk op haar bleef rusten. In haar hoofd, dat volgens Anna niet helemaal functioneert zoals het hoort, was het koud, koud. Sneeuw, mist, ijspegels.

Maar nu vergeet ze de zorgen en kijkt vergenoegd naar de bedrijvigheid van de zusters. Ze heeft zin om luid en vrolijk te lachen. Haar oogleden zijn topzwaar geworden, ze kan ze jammer genoeg niet langer openhouden en slaakt een diepe zucht, ze valt in slaap.

Nog geen vijf jaar is ze. Ze heeft gepoogd om met een instinctieve razernij liefde te winnen bij iemand van wie ze dacht: die hoort bij mij. Het enige gezicht dat ze van zo dichtbij kende was Anna's gezicht. En al kromp ze vaak ineen onder de afwijzende blik, haar honger naar liefde was sterker dan haar angst. Onvermoeibaar bestormde ze de vesting, over listen beschikte ze niet.

Terwijl Rosalie slaapt bekijkt de directrice in haar kantoor vlug en efficiënt de gegevens over haar korte levenswandel.

Daarna belandt ze met een droog gebaar in een dossier.

Met spanning beluistert Rosalie de drukte die uit de onderwereld opstijgt. Kinderstemmen weergalmen in gangen en zalen. Een huis met echo's omringt haar, sluit haar helemaal in. Ze steunt op haar elleboog en luistert met opgeheven hoofd. Een intense hunkering om er bij te horen overrompelt haar. Wat is dit voor een huis waar zo veel vreugde dreigt los te barsten dat het haar duizelig van verlangen maakt.

Het is groot, het is druk bevolkt, het maakt lawaai.

Is het een huis, eindelijk voor haar bestemd?

Een huis met muren die meeveren zodat haar hoofd er nooit hard tegenaan botst?

Zou het een huis kunnen zijn met ramen en deuren die openvliegen op een wereld zo groot... zo groot dat ze er wel twintig buitelingen tegelijk in maakt?

Ze weet niets af van zulke huizen. Ze weet niets af van zulke wereld. De wereld die zij kent is een ongezellige kamer met onfris behang en een fauteuil waarin ze verdwijnt en een harde stem waaraan ze zich bezeert. Het enige wat haar duidelijk werd gemaakt is dit:

[p. 38]

pijn bestaat. Naar al het andere is ze nieuwsgierig. Er zal wel meer zijn dan pijn alleen. Ze verlangt naar lichte dingen. Onbewust van dit verlangen (het dunne gefladder van pasgeboren vlinders), loopt ze rond en raakt de dingen aan. Raakt de dingen aan en gaat op zoek naar warmte, al evenzeer onbewust van het feit dat warmte schaars is en duur te betalen.

In dit huis draven wetten en strakke regels rond zonder zich te bekommeren om het gefladder van pasgeboren vlinders.

Maar halt, dit moet ze nog ervaren.

Het zacht weggemoffeld worden in het bed, de dag van haar aankomst, was niets meer dan schijn en kortstondig vooral, een flits. De zuster mocht zich even laten gaan. Rosalie mocht zich even laten koesteren. Het kortstondige lag van tevoren vast en paste in het strakke schema. Daarna viel het speelse bewegen van het gordijn weer stil. De bries die menselijkheid had geblazen verdween geruisloos.

Niets gebeurd.

Na vijf dagen mag Rosalie eindelijk uit bed, prompt wordt ze ingelijfd in het nieuwe leven.

Daar stapt de tijd haar als een zwaar gelaarsde schildwacht voorbij.

Ze hoort hem door de gangen bonken in een maat van vier: ochtend, middag, avond, nacht. Afgemeten en correct stappen de gelaarsde voeten door het huis en iedereen weet het: hij alleen is hier de baas. Ordnung muss sein.

Vijf dagen worden vijf maanden en meer en meer.

Ze moet, als al de andere kinderen, heel vroeg opstaan. Haar ogen kleven dicht van de slaap, haar voeten raken met weerzin de koude vloer. Tesamen met de epileptici, de zwakzinnigen, de doofstommen, de verlatenen trekt ze in een lange stoet op naar de mis.

(Zij kon haar ogen niet afhouden van de scheefgegroeide gezichten, van de ronddrijvende ogen, van de bleke benige gestalten, vlug voelde ze of haar eigen gezicht nog goed zat en of haar armen en benen er nog wel waren, maar alles went).

Na de mis is er ontbijt, stil zijn, en na het ontbijt mag ze naar de les, zo groot is ze al. Lezen, rekenen, de labyrintische wereld van zuster Brigitta.

Rosalie! Wakker worden!

Om vier uur is de dag zo goed als voorbij. Nog een boterham met sirop de Liège, nog wat gestommel dat op spelen lijkt, waarna het avondmaal, waarna het bed in.

Van daaruit luistert Rosalie naar de kloppende geluiden, aanzwellend orkest van zuchtende, kreunende, hoestende, wenende zieltjes.

Bij het omdraaien kraken de bedden. De geluiden spoken door de slaapzaal en tikken tegen de voorhoofden.

Enkele kinderen roepen op hun moeder. Hun geroep eindigt in gesnik en daarna in een ordeloos geronk. Een leger katten slaat aan het spinnen. Rosalie roept niet, kreunt niet, spint niet en weent niet. Rosalie luistert. Het huis is haar nu heel vertrouwd geworden. Ze oefent zich in het lokaliseren van de geluiden. Wenen helpt niet, dat weet ze van vroeger. Als zij weende kreeg ze van Anna een klap in haar gezicht. Dat bracht haar telkens tot de werkelijkheid terug. In het wenen en in het proeven van de zoute tranen putte ze een troostend genot. Maar de klap in het gezicht ontnam ook dat smalle genot. Zodat er nog enkel het luisteren overblijft. Het luisteren met opgeheven hoofd.

Het al dan niet uitgestorte verdriet is voor 's nachts. Overdag dartelen de kinderen onverwoestbaar rond in de grote maar bekrompen totaliteit van het gestichtsleven. Rosalie is nog steeds gesteld op de aanwezigheid van de anderen. De bizarren laat ze links liggen, zij gaat naar de klas, leert er lezen en schrijven, zij behoort tot de ‘goeden’, wat haar tevreden stemt.

Eenmaal in de maand wordt de eentonigheid verbroken. De opwinding is al dagen op voorhand merkbaar. Loopt rond als een vuurtje, doet de ogen glanzen. Alsof er trompetgeschal geklonken heeft, stromen de kinderen groot en klein naar de grote zaal. De groten grijpen de kleintjes vast, de zwakzinnigen sloffen helemaal achteraan. IJle stemmetjes roepen door elkaar, er wordt gedanst en ge-

[p. 39]

sprongen. Ook Rosalie danst en springt, haar hart bonst wild alhoewel zij niet goed weet waarover het gaat. De algemene opwinding is ook bij haar binnengedrongen en lijkt op het geluk. Maar de blijdschap is van korte duur.

Vaders, moeders, grootouders, ooms en tantes, broers en zussen zwermen uit over het grote gebouw waardoor een winderige verlatenheid ontstaat en daar middenin Rosalie, alleen.

Opgeven doet ze niet. Bij het volgend bezoek schaart zij zich weer aan de zijde van de dansende en springende kinderen, aan de zijde van de tintelende verwachting. Ze steekt enorm veel energie in de vreugdesprongen alsof zij daar op haar eentje een oeroude bezweringsdans aan het uitvoeren is. Tevergeefs. De zaal waarin ze zich bevindt groeit uit tot een kale berg.

De keer daarop waagt ze het nog maar eens. Iets van Anna's koppigheid komt te voorschijn. Als ze haar ene voet heft om blijde arabesken te maken stoten de anderen elkaar aan en staken hun eigen wild geraas. Ze komen naderbij en vormen een kring om Rosalie, die niets vermoedend op dat ogenblik haar hoofd in haar nek gooit voor een luide vreugdekreet. Ze stoten elkaar aan en beginnen haar in alle toonaarden te beschimpen.

Uw vader komt toch niet. Je hebt geen vader. En uw moeder ziet niet naar u om. Haha. Rosalie heeft niemand. Dans maar niet. Spring maar niet. Lach maar niet Rosalie Niemand. Uw moeder komt toch niet. En een vader hebt ge niet.

Ze vlucht weg en luistert in eenzaamheid naar het onbekommerde en vrolijke rumoer.

Van die dag bevuilt ze weer haar bed.

Ze wordt er duchtig voor gestraft. Aan iedereen moet ze haar schande tonen terwijl ze niets liever wil dan onder het bed wegkruipen en wachten tot het over is, jaja, ze zijn onverwoestbaar, die kinderen.

Emmeline is de enige die haar niet uitlacht. Ze komt naar haar toe en fluistert: trek het u maar niet aan. Ik heb het ook nog in m'n bed gedaan. Ge moet lachen Rosalie, heel hard lachen, ze niet laten zien hoe erg ge het vindt. Dan hebben ze er alleen nog maar meer lol in.

Dat zegt Emmeline van negen jaar. Van dan af koestert Rosalie een geheime liefde voor haar al is ze te onderdrukt om het haar te durven tonen.

De vernedering vervaagt als ze lange wandelingen maken in de buurt van de Rotsen. Ze verlaten kwebbelend en lachend in lange rijen het imposante gebouw en verdwijnen in de zwoele zomergeuren. Rosalie wil het al meteen op een lopen zetten om in het koren te stoeien maar de zusters houden er streng de hand in dat de stoet een stoet blijft. Uitschietertjes zijn absoluut niet toegelaten. Dat schaadt het imago van hun tehuis.

De zwakzinnigen wiegen met hun koppen, hun vreugde toont zich als een spastisch uitroepteken. De stoet draagt zo z'n eigen stigma mee.

Toch kan Rosalie het niet helpen dat ze het verbod telkens weer overtreedt. Ze snuffelt gulzig de zomerlucht op, de lucht van de bossen en van het korenveld, waar ze zo doodgraag in wil rennen.

Maar: in de rij! in de rij!

Ze hoort het gonzen van de bijen, blauwe bloemen glinsteren tussen de vette stengels van het graan. Als de zusters een andere kant opkijken plukt ze enkele volle aren en knabbelt op de zaadjes, het is lekkerder dan snoep. Het stilt de honger. Na een tweetal uren wandelen wordt er eindelijk gerust. Ze zijn moe geworden. De zusters zetten de manden met de picknick neer en houden de zich om hen heen verdringende kinderen lachend op een afstand. Op dat ogenblik is het geluk voor Rosalie tastbaar en volmaakt. Ze loopt naast Emmeline en heeft haar hand gegrepen. Onder de geurige warmte van de zon vergeet ze de plagerijen, de achterklap en het verklikken. Ze is een schorpioenkind en incasseert pijn of het niks is. Na elke schudding richt ze zich opnieuw op en gaat weer verlangend op zoek naar wat geluk... En dan zijn er de feesten.

Net zoals de bezoekdagen worden ook de feesten gevreesd door Rosalie. Ze haat de overslaande stemmen die haar naroepen: Rosalie Niemand! Rosalie Niemand!

[p. 40]

Dan zit ze door het raam te kijken, bijvoorbeeld als het sinterklaasavond is, om te zoeken naar de maan die o zo mooi door de bomen schijnt. Er zweeft een vleug gezelligheid rond in haar buurt, ze is er niet helemaal ongevoelig voor maar toch wordt ze beslopen door zoiets als onbehaaglijkheid en ze weet het niet. De wereld is haar vergeten, de zusters beseffen dit ook wel. Zij en nog een paar andere onfortuinlijken worden de dag nadien een beetje extra verwend met bijeen gebedeld speelgoed, afgedankte poppen of teddyberen, overgeschoten snoepgoed. Het komt dan toch nog goed.

De pop die in de handen van het meisje Rosalie wordt gelegd hoort zeggen: is die voor mij? met argwanende verwondering in de stem. En nog eens, nog ongeloviger dan de eerste keer: is die voor mij? De zuster zegt: ja, dit is uw pop. En dan volgt er een lange stilte. De pop wacht fijntjes af, zij heeft al veel meegemaakt en weet niet goed wat ze ervan denken moet. Ze voelt de greep om haar verstevigen, ze voelt het gebonk en gebonk van een opgewonden hart, en opeens is ze gerustgesteld: dit zijn liefhebbende handen die haar zo krampachtig vasthouden. Ze werd afgedankt en belandde bijna definitief op de vuilnisbelt, dat scheelde geen haar. Om de een of andere geheimzinnige reden werd ze weer uit haar vernederende verblijfplaats opgevist, in een doos gestopt en het luchtruim ingezonden om uiteindelijk te belanden in deze paar handen. Ze zou het kind willen wijsmaken dat het allemaal zo'n vaart niet loopt, ze is een beetje bang van te grote gevoelens, daar heeft het meisje dat haar vasthoudt, blijkbaar mee te kampen. Ze zou willen fluisteren, kom, kom, laat dat hartje van u nu maar weer z'n gewone kadans kloppen en speel met mij, morgen is er nog een dag. Geduldig wacht ze tot het meisje eindelijk rustiger en haar greep op haar wat losser wordt en dan pas kan ze weer aan haar eigen toekomst denken.

Ze krijgt een plaats aan het hoofdeind van een bed maar kan zich helaas niet verdedigen als een of ander kreng haar komt ontvoeren. Dan moet ze angstig wachten tot het meisje Rosalie ontroostbaar snikkend naar haar op zoek gaat en haar ziedend van boosheid uit de onwaardige handen van de ontvoerster rukt. Maar meestal zijn ze ongestoord samen 's avonds, de zurige geur van de slaapzaal is ze nu ook gewend, ze wacht nog enkel op een nieuwe naam. In haar ander leven had ze immers een naam, is het niet jammer dat ze hem niet meedelen kan. Haar lippen zitten roerloos vast, net zoals haar glazen ogen die alles zien maar niets van wat ze weet en voelt kunnen uitdrukken.

De donkerste dagen van de winter zijn nu aangebroken. Er staat een kerstboom in de zaal beneden, de kinderen zitten errond en zingen liedjes in afwachting dat ze worden afgehaald. En dan loopt het tehuis leeg, alleen Rosalie blijft achter. De pop begrijpt niet goed waarom en ze voelt aan dat zij vooral nu onmisbaar is, vooral nu alles zo verlaten lijkt en het meisje Rosalie haar weer met die eigenaardige ruwheid tegen zich aandrukt zodat ze er zelfs de doorstane ellende van de vuilnisbelt bij vergeet.

Fragment uit de gelijknamige roman