Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 132

[p. 31]

Kristien Hemmerechts
Vrieskou

Het was winter en de mensen zeiden dat de wind uit Siberië waaide. Het nieuws op de radio bestond grotendeels uit weerberichten. Verslag werd uitgebracht over winterperikelen in binnen- en buitenland, en aandacht werd gevraagd voor het lot van daklozen en behoeftigen. Om hun een toevlucht te verschaffen en voor een zekere vriesdood te vrijwaren werden kerken en stationsgebouwen opengesteld, en als slaapruimte ingericht. Ook dieren mochten niet vergeten worden en luisteraars werden verzocht om iedere ochtend broodkruimels te strooien. Nu al werd er druk geschaatst, hoewel de politie waarschuwde voor wakken en het publiek herinnerde aan het schaatsverbod dat bleef gelden tot nader order. Luisteraars kregen de raad waterleidingen af te schermen en radiatoren open te draaien om stukvriezen te voorkomen. Hartlijders en bejaarden konden beter binnen blijven, maar voor de rest van de bevolking bestond er geen probater tonicum dan een fikse wandeling in de vrieskou.

Het eerste kwartier hield Anja haar bontjas aan en zette ook haar muts en sjaal niet af. De bibliotheek lag in het souterrain van een pand dat in de jaren zestig door de gemeente was aangekocht om als cultureel centrum te functioneren. 's Zomers was het er kil en duf omdat de ramen voor meer dan de helft onder de grond zaten en nauwelijks licht of lucht binnenlieten. Een van de ramen klemde en de technische dienst van de gemeente had beloofd het te herstellen. Anja had bij het begin van de zomer de aanvraag in drievoud ingediend maar niemand was komen opdagen.

‘In feite maakt het niet uit,’ had Johan gezegd.

‘Het gaat niet om het raam,’ had Anja gerepliceerd. ‘Het gaat om het principe.’

In de winter was de lucht er kurkdroog omdat de verwarmingsketel in de ruimte naast de bibliotheek was geïnstalleerd. Bij strenge vorst draaide de ketel op volle toeren om ook de hoogst gelegen radiatoren van warm water te voorzien. Anja had crème aan haar collega's uitgedeeld om hun huid te hydrateren. Zelf bracht ze de crème enkel op haar handen aan omdat ze vreesde haar make-up te bederven. Johan dacht er niet aan om zijn handen in te smeren. Huidcrème zou zijn zweetklieren slechts activeren.

Tijdens de pauze vertelde Anja dat ze 's nachts met haar muts op sliep.

‘Tom dreigt ermee naar de logeerkamer te verhuizen. Hij zegt dat ik me aanstel.’

Het probleem was dat ze niet kon slapen wanneer de verwarming aanstond. Na een uur of twee werd ze wakker met een droge keel, tintelende tong en opgezwollen oogleden. Maar wanneer ze de radiatoren toedraaide, kon ze de slaap niet vatten van de kou.

‘En Tom?’ vroeg Els.

‘Tom slaapt als een os. Tom registreert geen temperatuurschommelingen. Die doet

[p. 32]

iedere avond zijn yogaoefeningen op het matje. Met of zonder verwarming.’

Alleen Johan wist wat Anja aan het vertellen was. Dat ze een getrouwde vrouw was. Een echtgenote die elke nacht in het echtelijke bed doorbracht. Els praatte nooit over haar man. Ze droeg geen trouwring en gebruikte het persoonlijke voornaamwoord ‘ik’ in plaats van ‘wij’. ‘Ik heb een video gekocht.’ ‘Ik ga met vakantie naar Majorca.’

‘Misschien stuurt Anja er wel op aan,’ zei Els nadat Anja haar plaats achter de balie weer had ingenomen.

‘Waarop?’ vroeg Johan.

‘Dat Tom in de logeerkamer gaat slapen.’

‘Wie zal het zeggen,’ zei Johan.

‘Jij hebt blijkbaar weinig last van de kou,’ zei Els. ‘Jij lijkt de kou nauwelijks te voelen.’

De hele verdere dag vroeg Johan zich af wat Els geïnsinueerd had met die opmerking. Ze had hem doordringend aangekeken en Johan had voor de zoveelste keer besloten werk te zoeken in het ziekenhuis, hoewel de kans gering was dat hij in dit opzet zou slagen. Iedere dag nam hij de vacatures door, maar er werden geen openstaande betrekkingen in het ziekenhuis gemeld. Blijkbaar was de personeelsformatie niet onderhevig aan wijzigingen en verschuivingen.

Om halfzes legde hij het boek dat hij sinds kwart over vijf had zitten kaften op het stapeltje, en kruiste zijn armen. Volgens het rooster had hij de volgende dag van elf tot een kantoor, van twee tot vijf balie en van zes tot acht opnieuw kantoor. In het verleden had hij geijverd voor langere werkdagen, minder snipperuren en meer vakantie, maar het pleit was beslecht in het voordeel van een zevenendertigurenweek gespreid over zes dagen.

Om twintig voor zes zei hij,

‘Ik stap maar eens op.’

‘Het is nog maar twintig voor zes,’ zei Els.

‘Dat klopt,’ zei Johan. ‘Het is twintig voor zes.’

‘Het komt in het personeelsregister.’

‘Leuk voor Anja, dat ze iets heeft om te noteren.’

Er was geen enkele bezoeker geweest die dag en het was Johan te moede of de bevolking hen vergeten was. Het register dat Anja minutieus bijhield, en iedere maand voorlegde aan de schepen van cultuur, herinnerde tenminste het gemeentebestuur aan hun bestaan. Op de derde woensdag van iedere maand belegde Anja een vergadering met de inrichtende macht in een van de lokalen op de bovenverdieping. Te oordelen naar het verslag dat 's anderendaags op het prikbord verscheen, werd er vooral gepraat over de opportuniteit van eventuele automatisering. Meer boeken zouden in minder tijd verwerkt en opgevraagd kunnen worden, maar personeel zou onvermijdelijk afgestoten worden. Anja bewaarde het origineel van het verslag in een map in de dossierkast en verstuurde kopieën naar alle leden van de inrichtende macht. De kopie die op het prikbord terechtkwam bleef een maand hangen tot zij plaats maakte voor de volgende.

Aan de registratiebalie van het ziekenhuis zaten de hoezen over de tekstverwerkers. In de cafetaria werden de tafeltjes schoongeveegd en de stoelen op tafel gezet, maar de kassa was nog niet gesloten. Johan kocht een krant in het winkeltje en bestelde een kop thee. Al hoorde je vaak dat theïne even schadelijk was als cafeïne en er zelfs identiek mee zou zijn, toch had Johan het sinds zijn operatie wijzer geacht over te schakelen op thee. Koffie, wit brood en diepvriesgerechten behoorden voor hem tot een ver verleden. Zijn microgolfoven kon hij net zo goed weggooien. Of aan Tom en Anja cadeau doen. Als aandenken aan het etentje bijvoorbeeld. Johan had Anja uitgenodigd en Anja was samen met Tom komen opdagen. De tafel was gedekt voor twee, incluis kandelaars en een vaas met rode roos. Johan had een bord bijgezet en had een derde portie uit het vriesvak genomen. Hij had geluisterd naar Tom die over zijn baan en zijn wagen vertelde, en was erin geslaagd Anja's ogen te ontwijken. Hij had zich niet kunnen schuilhouden in de keuken omdat de microgolfoven de maaltijd in een minimum van tijd bereidde. Anja had wel altijd een gouden ring gedragen, maar tijdens hun wandelingen in

[p. 33]

het stadspark had ze het nooit over Tom gehad. Ze had ook geen bezwaren gemaakt wanneer hij soms haar hand vasthield. De betekenis van de ring was pas tot hem doorgedrongen toen ze samen met Tom zijn appartement binnenstapte. Het was gedaan met de wandelingen in het park, en Anja had hem een briefje geschreven om te zeggen dat ze deze ontwikkeling betreurde. Johan had nooit op het briefje gereageerd. Soms wandelde hij alleen in het stadspark maar meestal bleef hij in de bibliotheek tijdens de lunchpauze en at zijn boterhammen aan zijn werktafel.

In de krant las hij dat in verschillende bedrijven plaatsen waren opengevallen, maar niet in het ziekenhuis. De naam van het ziekenhuis kwam slechts voor af en toe in doodsberichten, wanneer de overledene in het ziekenhuis gestorven was en er lag opgebaard. Meer dan de helft van de krant was gevuld met weerberichten en er stonden indrukwekkende tabellen afgedrukt waarin een vergelijkende studie werd gemaakt van de stand van het kwik in de verschillende hoofdsteden van Europa. Johan besteedde weinig aandacht aan het vriesweer. Hij had isolerende beglazing laten plaatsen en zelfs wanneer hij de verwarming stillegde daalde de temperatuur niet beneden het vriespunt, vooral omdat de warmte van de appartementen boven, onder, links en rechts van hem door de muren, de vloer en het plafond drong. Els had gelijk. De kou deerde hem minder dan andere mensen. Zijn handen leken de kou nauwelijks te registreren. Dat zat hem het meest dwars: dat hij Anja zijn warme kleverige handen had laten voelen; dat hij haar vertrouwd had; dat zij nu wist dat hij zweethanden had. Hij vroeg zich af of overdadige zweetafscheiding een symptoom was. Het zou kunnen wijzen op predispositie of aanleg. Een voorteken eerder dan een symptoom.

Die avond knielde Johan bij het hoofdeinde van zijn bed en bad om een rustige nacht zonder dromen en zonder zweet. Daarna nam hij een halve Seresta en een Normison. Voor hij in bed kroop, schoof hij de deur van de keuken open en controleerde de vuilniszakken die tegen het traliewerk van het balkonnetje gestapeld stonden. De voorbije nachten had hij gedroomd dat katten eraan kwamen knagen, maar alle zakken waren intact. Voor alle zekerheid slikte hij nog een halve Seresta. Indien Tom vannacht over de brug kwam, zou Anja morgen zonder sjaal of muts verschijnen. Na vijf jaar bibliotheek met Anja zag hij in een oogopslag of Tom en Anja de nacht voordien hun huwelijk andermaal geconsumeerd hadden. Soms bekroop hem het beklemmende gevoel dat hij met vrij grote accuratesse de volgende stoeibeurt kon voorspellen. Toen Anja samen met Tom zijn appartement verlaten had, kon hij moeiteloos het verdere verloop van hun avond en nacht invullen. Tom had het over de verloedering van de westerse leescultuur gehad en Anja was hem bijgevallen.

Johan legde het nagelschaartje op de houten tafel. Hij had gemerkt dat het mogelijk was stukjes van zijn vingertoppen weg te knippen zonder dat het vlees begon te bloeden. Hij zette de schaar in zijn arm maar stuitte meteen op bloed. Daarna tastte hij zijn lichaam zorgvuldig af. Hij paste de methode toe die een vrouwenblad aanraadde voor het borstonderzoek: draaiende bewegingen afwisselend met middelpuntvliedende en middelpuntzoekende, zowel opwaarts, neerwaarts als zijwaarts. Bij zijn enkel telde hij vijf knobbeltjes. In de tabel die boven de tafel tegen de muur was geprikt, noteerde hij in de linker kolom ‘vijf’. Daarna mat hij de omtrek van zijn enkel in opgespannen en ontspannen toestand, en noteerde het resultaat. Een jaar geleden had hij ze voor het eerst gevoeld. Zeven had hij er geteld. Hij had Anja gebeld dat hij niet kwam die dag en was meteen naar het ziekenhuis gegaan. Hij was er nooit eerder geweest en de vrouw aan de informatiebalie had hem uitgelegd dat hij zich eerst moest laten inschrijven. Hij had gezegd dat hij geen tijd kon verliezen. Dat het een zaak van leven en dood was. De vrouw had geantwoord dat hij zich kon aanbieden bij de dienst

[p. 34]

spoedgevallen, maar dat hij er niet uitzag als een spoedgeval. Bij spoedgevallen had men hem eerst zijn naam, adres, beroep en telefoonnummer gevraagd. Hij had gezegd dat hij geen tijd kon verliezen, dat hij dringend een dokter wou zien. Ten slotte was een dokter bereid gevonden zijn enkel te betasten en had hem aangeraden een afspraak te maken voor een grondiger onderzoek. Ze had eraan toegevoegd dat er geen reden tot bezorgdheid was. Na een lange reeks onderzoeken met röntgen- en laserstralen bleef de diagnose onveranderd. Een knobbeltje werd verwijderd en in het lab aan testen onderworpen: reden tot bezorgdheid was er niet. Daarop had Johan het ziekenfondsboekje van zijn broer geleend en had zich onder diens naam opnieuw ingeschreven. Nadat een tweede knobbeltje verwijderd was, werd hij herkend. De arts achtte het wenselijk ook het tweede knobbeltje te laten onderzoeken en ook ditmaal stond in het rapport dat er geen reden was tot bezorgdheid. Hij kon op allebei zijn oren slapen. Johan was het ziekenhuis blijven bezoeken. Wanneer hij voor vijf uur aankwam, schreef hij zich in aan de registratiebalie. Hij kocht een krant in de kiosk en dronk een kop thee in de cafetaria. Soms ging hij op een van de stoelen zitten die opgesteld stonden in de wachtzalen van de verschillende afdelingen. Hij bladerde in de tijdschriften en luisterde gesprekken af. Een enkele keer meldde hij zich aan, gaf een staal urine en liet zijn gewicht, lengte, polsslag en bloeddruk meten. Maar het liefst liep hij door de gangen en langs de deuren waarachter patiënten in ijzeren bedden lagen. Vaak stond de deur op een kier of zelfs open en ving hij een glimp op van witte benen die langs een bed hingen, of een arm gevouwen over een laken. Hij ging nooit een kamer binnen en vertraagde nooit zijn pas. Niemand stelde hem ooit een vraag.

Om kwart over een schoof Johan zijn stoel achteruit. Els, die aan de tafel tegenover hem haar boterhammen zat op te eten, keek op en zei.

‘Nog een kwartiertje.’

‘Dat klopt,’ zei Johan en trok zijn jas aan.

‘Als je wil kan je mijn muts lenen,’ zei Anja toen hij de balie passeerde, ‘ik zit toch vast tot twee uur.’

‘Heb je hem dan al afgezet?’

‘Dat zie je toch.’

‘Ja, nu je het zegt merk ik het ook.’

Johan was de enige wandelaar in het park. De vorst zat in de grond en in de vijver. De kiezelsteentjes op de paden waren aan de grond vastgevroren en rijm had het gras en de takken van de bomen wit gekleurd. Eenden en zwanen hielden zich schuil tussen vermolmde planken en hij verkruimelde zijn boterhammen bij de ingang van hun plek. Toen hij de overkant van de vijver bereikte, zag hij lange halzen strekken om de kruimels op te pikken. Om vijf voor twee daalde hij de trap af naar het souterrain, hing zijn jas aan de kapstok en nam van Anja over.

‘Zal ik die voor jou laten liggen?’ vroeg Anja, wijzend op een poëziebundel.

‘Ik wist niet dat jij poëzie las.’

‘Wie zegt dat jij alles over mij weet. Is de vijver toegevroren in het park?’

‘Wie zegt dat ik in het park ben geweest?’

Om halfdrie kwamen vier kinderen de bibliotheek binnen. Ze namen een stapel stripverhalen uit het rek en installeerden zich in de leeshoek. Later hoorde hij een vrouw de trap afdalen. Ze zei dat ze besloten had naar het zuiden te trekken en graag enkele reisgidsen wou inkijken. De vrouw treuzelde; ze draalde langer dan noodzakelijk en doolde langs de rekken. Ten slotte vroeg ze hem of hij haar een spannend reisverhaal aan de hand kon doen en hij suggereerde een aantal titels. Terwijl hij het boek van haar keuze inschreef, kwam Anja in de deuropening staan en sloeg het verloop van zijn handelingen gade.

‘Ik stap maar eens op,’ zei hij in haar richting. ‘Ik moet dringend een aantal zaken afhandelen.’

‘Ga maar,’ zei Anja. ‘Els en ik redden het hier wel. Maak je geen zorgen.’

Er klonk medelijden in haar stem en Johan besefte dat het incident vanavond aan Tom gerapporteerd zou worden. Ze zou uiting geven aan haar bezorgdheid en zijn raad inwin-

[p. 35]

nen. Tom zou haar in zijn armen nemen en haar gevoeligheid en medemenselijkheid prijzen. De rest kon een kind invullen.

Slechts één beeldscherm was in gebruik. De vrouw was aan het breien en Johan zei sorry terwijl hij zijn ziekenfondsboekje aanreikte. Ze wou weten of het de eerste keer was dat hij zich liet inschrijven.

‘Neen,’ zei Johan.

‘Bent u nog steeds bij dezelfde huisarts aangesloten?’

‘Ja,’ zei Johan.

‘Hebt u een afspraak gemaakt?’

‘Neen,’ zei Johan.

‘Wanneer u eerst een afspraak maakt is de kans kleiner dat u lang moet wachten.’

‘Ja, natuurlijk,’ zei Johan.

Terwijl de computer de gegevens verwerkte, en de strookjes uitgeprint werden, nam de vrouw opnieuw haar breiwerk op. Johan bedankte haar voor de strookjes en borg ze in zijn binnenzak. In het restaurant op de vierde verdieping bestelde hij vis in roomsaus met aardappelpuree, en koos als nagerecht flan. Na twee lepels flan voelde hij steken in zijn zij en werd door flauwte bevangen. De pijn trok langzaam weg en Johan droeg het dienblad met voorzichtige passen naar de transportband. Hij nam de trap naar beneden maar een verdieping lager besloot hij verder af te dalen met de lift. Op de gelijkvloerse verdieping kocht hij een krant en las dat een zekere Agnes Tildonck de dag voordien in het ziekenhuis was overleden. Zaterdag werd ze begraven. Johan viste zijn nagelschaartje uit zijn binnenzak en knipte het berichtje zorgvuldig uit. Thuis prikte hij het knipsel naast de tabel in de badkamer en nam een halve Normison en een Seresta. Hij controleerde de vuilniszakken op het balkonnetje voor hij op de mat naast zijn bed in gebed neerknielde.

Op vrijdag stond hij om zeven uur op al had hij pas om elf uur dienst. In de badkamer luisterde hij naar de weerberichten. Zijn handen begonnen te zweten terwijl hij zijn lichaam systematisch aftastte. Bij zijn enkel gekomen telde hij vijf knobbeltjes.

De acht kilometer naar het ziekenhuis legde hij te voet af. Hij wachtte zijn beurt af aan de registratiebalie en borg de strookjes die hem aangereikt werden in zijn binnenzak. Omdat het mortuarium niet vermeld was op de bewegwijzering, wendde hij zich tot de informatiebalie en werd verzocht even geduld te oefenen. Er volgde een kort telefoongesprek en wat later werd hij door een grijzende vrouw opgehaald die hem vroeg haar te volgen. De tocht ging trap op en trap af, lange gangen door, een lift in en weer een gang door tot ze een metalen deur bereikten waar de vrouw aanbelde.

‘Bent u familie van de overledene?’ vroeg ze.

‘Neen,’ zei hij.

‘Nog even geduld,’ zei ze. ‘We brengen alles in gereedheid.’

Hij werd verzocht zijn naam in het register te schrijven en plaats te nemen. Een tiental minuten later kwam ze terug en wenkte hem. Ze opende een deur voor hem en verdween. Agnes Tildonck lag opgebaard in een ziekenhuisbed. De muren van de kamer waren met lichtblauwe nylon gordijnen behangen. Op een tafel tegen de muur lag een opengeslagen bijbel op een bronzen lessenaar, met daarnaast een wijwatervat en een brandende paaskaars. Bij nader toezien bleek er achter geen enkel van de gordijnen een raam te zitten. Agnes Tildonck zag er jonger uit dan haar leeftijd. Er was wellicht een autopsie uitgevoerd want links achter haar oor was een band van haar lange bruine haar weggeschoren. Het duurde even voor Johan haar durfde te naderen. Hij sloeg het laken weg en merkte dat haar lichaam in een plastic zak zat die tot op borsthoogte was teruggerold. Hij liet zijn vingertoppen rusten op haar ijskoude wangen, bewoog het stijfgevroren vlees over kaak- en jukbeenderen, en legde zijn lippen op haar voorhoofd. Zweet brak uit in zijn handpalmen toen hij ten slotte met zijn lippen haar lippen beroerde. Voor hij de lijkenkamer verliet, doofde hij de vlam tussen zijn duim en wijsvinger.

Eenmaal het ziekenhuis uit begon hij te lopen. Hij liep tot pijn in zijn zij hem overman-

[p. 36]

de en hij door een duizeling bevangen werd. Hij wou naar Anja toe, haar in zijn armen nemen en zijn lippen op de hare leggen. Hij wou haar adem voelen tegen zijn gezicht en zijn handen begraven in haar haar. Hij wou zijn hoofd laten rusten op haar borst. Het was kwart voor tien toen hij thuiskwam en hij ging niet naar de bibliotheek. Zaterdag rond elf uur telefoneerde Anja. Johan zei dat hij zich niet lekker voelde maar dat ze hem dinsdag kon verwachten. Rond halfzes werd er gebeld. Johan bleef op de canapé liggen maar wat later werd er op de deur geklopt.

‘Johan?’ hoorde hij. ‘Johan, ik ben het, ik weet dat je er bent.’

‘Hoe ben je binnengeraakt?’ riep hij.

‘Iemand heeft me binnengelaten. Toe Johan. Het is koud in de gang.’

‘Ben je alleen?’

‘Natuurlijk ben ik alleen.’

Ze had een fles whisky bij zich, een pot honing en twee citroenen. Ze zei hem dat hij toch niet aan zijn lot kon worden overgelaten. Dat ze wist dat hij zich niet zou verzorgen. Hij zag er bleek uit maar hoefde zich geen zorgen te maken want heel wat mensen hadden te kampen met griep. Wat wilde je ook met dit weer. Ze dacht niet dat hij koorts had maar vond toch dat hij onder de wol moest blijven. Ze legde haar hand op zijn voorhoofd en zei dat zijn ogen glazig stonden.

‘Jij moet rusten,’ besloot ze.

In de keuken opende ze kasten en laden, en hij toonde haar waar ze een fruitpers en een mesje kon vinden. Terwijl ze het drankje bereidde sloeg hij haar gebaren nauwlettend gade. Hij wou haar zeggen dat whisky slecht was voor zijn lever maar het was duidelijk dat Anja besloten had dat hij het drankje zou drinken. Voor ze vertrok, haalde ze een deken van zijn bed in de slaapkamer en duffelde hem in op de canapé. Ze drukte hem nogmaals op het hart zich warm te houden.

‘Morgen trekken Tom en ik erop uit,’ zei ze, ‘maar maandag kom ik terug. Dat beloof ik je.’

De whisky liet ze op het aanrecht staan.

Na Anja's vertrek zette Johan de radio aan en luisterde naar de berichten voor de scheepvaart en naar de lijst sportwedstrijden die vanwege de strenge vorst afgelast werden. Later stond hij op, nam twee Seresta's en twee Normisons en spoelde ze met whisky door. In de badkamer telde hij de knobbeltjes hoewel hij zijn lichaam die ochtend onderzocht had en de metingen genoteerd had. Hij legde zich op de canapé en zegde hardop het Onze Vader en daarna het Weesgegroet. Halverwege bleef hij steken en begon opnieuw zonder resultaat. Hij nam nog twee Seresta's en twee Normisons en spoelde ze met whisky door. Het Onze Vader lukte nog en hij zei het met luide stem terwijl hij zich uitkleedde. Zijn tong was aan het opzwellen en bepaalde woorden kreeg hij niet meer gevormd. In de keuken dronk hij de fles leeg en trok zijn onderbroek uit. Voor hij de schuifdeur opende, haalde hij de deken en nam alle resterende slaaptabletten. Vervolgens stapte hij op het balkon en schoof de deur achter zich dicht.