Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 131

[p. 128]

Fernand Auwera
Kroniek
Aster Berkhof: Het einde van alles

Aster Berkhof irriteert me.

Niet omdat ik hem een dom, talentloos, arrogant of vervelend auteur vindt, precies integendeel.

Hij is, voor zover ik hem ken, een vrij innemend man, maar hij irriteert me bijvoorbeeld als hij begint te praten. Hij praat als een op hol geslagen grasmaaier, als een hagelbui op een zinken dak, als een dronken tapdanser. Hij is nauwelijks te volgen en de irritatie ontstaat omdat ik voortdurend de indruk heb dat hij wat te vertellen heeft. Ik wil graag een beetje aandachtig naar hem luisteren, maar hij geeft me de kans niet.

Hetzelfde soort irritatie wekt de auteur Berkhof bij me op. Hij schrijft ook veel te vlug. Men kan natuurlijk opwerpen dat hij ook al heel lang bezig is, maar er waren of er zijn weinig Vlaamse auteurs met zoveel boektitels achter hun naam als Aster Berkhof.

Daar is niets op tegen, maar toch irriteert het me, omdat hij duidelijk een auteur is die door overhaasting veel kansen laat liggen waar zelfs minder talentvollen iets mee zouden doen (zoals men dat in voetbalreportages uitdrukt).

Aster Berkhof heeft uiteraard het volste recht een veel- of een volksschrijver te willen zijn. Hij heeft dan ook een groot aantal werken gepubliceerd met duidelijk geen andere pretentie dan onderhoudende lectuur af te leveren. Ik vind ze doorgaans onleesbaar, maar hij doet maar. Ondertussen gedraagt hij zich wel als een prima renner die omwille van het gemak en de poen kermiskoersen en criteria rijdt in plaats van zich ernstig voor te bereiden op het serieuze werk in de klassiekers, en aldus bij te dragen tot de roem van Vlaanderen, enz... (Opnieuw sportterminologie, maar die dringt zich op bij veelschrijvers. Ik ga nog even verder tussen deze haakjes. Af en toe wordt je de vraag gesteld welke schrijvers je het meest interesseren. Daar is natuurlijk maar één antwoord op te geven: de beste. Maar een gesprek wordt pas leuk als je een beetje gaat spelen, en dus kun je nog allerlei soorten schrijvers opnoemen, afhankelijk van weer en wind: schrijvers uit een bepaalde periode, uit een bepaalde cultuur of streek, vrouwelijke auteurs, schrijvers van dierenverhalen, enz... Ik ben bovendien altijd

[p. 129]

gefascineerd geweest door twee uitersten: de schrijvers van één boek, en de grote veelschrijvers. Ik kan niet begrijpen hoe iemand die bewijst een echt schrijver te zijn haast een heel leven kan doorbrengen zonder nog te schrijven. En ik kan niet begrijpen hoe iemand de energie- en zenuwslopende spanning van het schrijven een geheel leven haast ononderbroken kan volhouden. Maar een ding is karakteristiek voor de geboren veelschrijver: hij verkracht zijn talent niet. Ik heb bijvoorbeeld nooit de indruk dat Simenon een groter schrijver zou zijn als hij minder had geschreven.)

Aster Berkhof is ook de auteur van enkele romans die door alle ernstige literaire critici ernstig werden besproken, en terecht. Wat hij werkelijk aan talent in huis heeft, wat hij kan als hij echt wil, dat bewijst hij overtuigend met die enkele titels. Ik ga ze niet opsommen, ik zal me beperken tot het herinneren aan ‘Dagboek van een missionaris’ (1962) en, meer recent, aan ‘Toen we allen samen waren’. In dergelijke boeken bewijst Berkhof niet alleen een geroutineerd schrijver te zijn, maar ook een schrijver die iets te vertellen heeft, niet bekrompen is, geen zielloos verhaaltjesmaker maar een soms gedreven auteur.

Toen ik ‘Het einde van alles’ begon te lezen, een van zijn jongste romans (je moet voorzichtig zijn, als dit stukje verschijnt zijn er misschien alweer enkele gepubliceerd, en dat niet omdat dit tijdschrift zo traag werkt) dacht ik: ‘verrek, hij doet het weer’. Hij verscheen in de reeds bekende witte vierkantjesreeks van Standaard Uitgeverij, wat dus betekent: oppassen, serieuze literatuur. Als het minder literair bedoeld is komt er bij die uitgever altijd een prentje op de kaft (zo is onlangs ook ‘Leven in oktober’ verschenen, van Aster Berkhof dus, met op de omslag een tekening van een snelle motorboot waarop twee paar blote benen, een blank en een zwart, in een houding die iets wil suggereren, maar net niet durft, tenzij de tekenaar niet weet hoe het moet, of niet kan tekenen).

Na enkele pagina's dacht ik dus blij: ‘verrek, hij doet het weer’, dit is weer de echte schrijver Berkhof aan het werk...

Een dorre, armoedige streek in Calabrië. Heel goede sfeerevocatie. Een priester, don Severino, die het moeilijk heeft met zijn roeping, wordt bij een stervende geroepen. Heel mooi beschreven. De zoon van die stervende is een godloochenaar geworden, een opstandige: het conflict krijgt vorm. Er is iets met het kruisje dat de priester bij zich heeft, wat vertelt Berkhof niet onmiddellijk, de spanning stijgt. Er broeit in de uitgeputte streek een sociaal conflict. De arme boeren leven op de rand van wanhoop en hongersnood, de rebellen zitten in de bergen, de markiezin van wie de gronden zijn is een conservatief kreng. Mooi. Don Severino gaat steeds pijnlijker twijfelen aan de zin van wat hij daar uitricht: de mensen koest hou-

[p. 130]

den en helpen kreperen, terwijl hij er eigenlijk wel begrip voor zou kunnen opbrengen dat ze in opstand komen, het mes in de vuist. Je moet eens lezen hoe Berkhof al die elementen voor zijn roman opbouwt, hoe hij beschrijft, spanning creëert: dat is vakwerk, dat is boeiend en intelligent gedaan.

En dan wordt hij (denk ik) opeens door zijn elan meegenomen, dan gaat hij schrijven zoals hij praat, zonder nog verder te denken aan structuur, zonder zich te beperken, zonder adem te halen, zonder even een paar borrels te gaan drinken, met het onvermijdelijke gevolg dat zijn boek een pastiche wordt van wat het had kunnen worden, een melodrame, een ramp.

De dialogen worden vervangen door sermoenen (waarin hij soms zeer behartenswaardige dingen zegt, maar dat maakt er nog geen literatuur van), de karakters worden irritante en zeer onwaarschijnlijke karikaturen, de sterke kleuren vervagen tot pralinedoostinten, en het geheel wordt van een eindeloze langdradigheid. Als de gevreesde en legendarische rebellenleider Lo Sparviere, de Sperwer, levensgevaarlijk gewond, met een stalen mespunt in een ontstoken buikwonde in een grot diep in de bergen dreigt dood te gaan, haalt men er ex-ambulancier don Severino bij om hem te verzorgen en ontspint zich daar een gesprek over leven en dood en dergelijke dingen van een allure zoals waarschijnlijk zelden op een Vaticaans concilie werd bereikt. Die sperwer gaat wel even van zijn stekkie tijdens de behandeling zonder verdoving, maar nauwelijks heeft hij de ogen weer open of dat geouwehoer wordt met onverminderde snelheid hernomen. En die gepijnigde, uitgeputte, koortsige man, die geeft daar bij wijze van finale bovendien een monoloog weg van vijf pagina's compacte druk die je, zelfs in een religieuze roman uit de vorige eeuw, nauwelijks voor mogelijk zou houden.

Ondertussen heeft Don Scorzo, een priester die nog uit de 17de eeuw was overgebleven denk ik, de bevolking tot hysterie weten op te hitsen door te verkondigen dat het bewuste kruisje van Don Severino miraculeuze kracht heeft, met het doel de mensen zo bang en zo vroom te maken dat de rebellen er geen vat meer op hebben. Die verschrikkelijke Sperwer werd bovendien door zijn eigen welsprekendheid zodanig ontroerd, dat hij zichzelf zowat tot het katholicisme bekeert en dan zelfmoord pleegt uit berouw of ontmoediging of beide, maar dat had hij eigenlijk niet hoeven te doen want ene schrikkelijke aardbeving lost alles op. Don Severino blijft nogal verward achter.

Er zat in het hoofd van Berkhof een boeiend thema, een interessant conflict, het schema voor een klassieke maar degelijke roman. Misschien zelfs voor een heel goede roman. Daar ben ik van overtuigd. Maar dat is het dus heel erg niet geworden.

Ik blijf erbij: Aster Berkhof irriteert me.