Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 125

[p. 536]

Kroniek
Marcel Janssens / Jef Geeraerts op z'n Amerikaans

Jef Geeraerts van bips naar bieper? Jef Geeraerts in z'n post-Gangreen-pauze? Je zou het wel gaan denken als je ziet wat voor een thriller-zonder-seks hij met zijn onmiskenbaar métier gefabriceerd heeft in Kodiak. 58, op de agressieve omslag ook nog Thriller genoemd (Brussel/Amsterdam, Elsevier, Manteau, 1979, 229 blz.). Heeft hij gemeend dat zijn publiek een beetje verzadigd raakt van de autobiografische gangreen-weeën? Achtte hij na veelvuldig reportagewerk zijn pen voldoende bijgeslepen voor een heuse faction-roman in Amerikaanse stijl? Wilde hij zijn schrijversactiviteiten even op een ander terrein verleggen om daar een tot dusver door hem niet geattaqueerd teksttype uit te proberen, zodat die Kodiak. 58 voor hemzelf een uitdaging werd? Of is hij gewoon op jacht in nog niet betreden regionen van het potentiële lezerspubliek? In ieder geval kwam de schriftuur van Kodiak. 58 in de context van Geeraerts' boeken bij mij over als een verrassing, en dat is wellicht de reden waarom ik het lange boek zonder verpinken heb zitten uitlezen, hoewel ik anders niet zoveel geef om thrillers en hun enigma's, die je als lezer toch maar één keer hoeft op te lossen, waarna je kunt omgaan tot de volgende puzzel.

Hoewel zij in Kodiak. 58 door andere dingen weggedrukt worden, vallen er toch nog een paar typische Geeraerts-motieven te vermelden. Vooreerst is er het motief van de jacht, paradigma van viriele zelfrealisatie. Het boek begint met een scène waarin een kodiakbeer in Alaska neergeschoten wordt. Door die beer neer te schieten werd de hoofdfiguur Alan Cordell ‘een ander mens’ (p. 224): in dat bravourestukje, daar helemaal alleen in de barre hoogten van Alaska, putte hij de kracht om volgens een gemillimeterd plan op ander wild te gaan jagen, met name op de van zijn troon gestoten ex-president van Zaïre, Moboetoe. Een van de laatste scènes van het boek vertelt de beestachtige moord op Moboetoe op 13 juni 1979, waarvoor de jager uit de openingsscène zichzelf moed inpraat met de woorden: ‘Het is een droom, (...) ik ben in Alaska en straks ontwaak ik in mijn tent’ (213). Zo bevat het boek bij begin en eind twee opwindende, ja beroezende Alaska-ervaringen, en daartussenin wordt met ongelooflijk scherp vernuft en met de meest gesofistikeerde middelen de hele jacht op

[p. 537]

de kodiakbeer uit Kinshasa uit de doeken gedaan. Het hele boek vertelt het waagstuk van een onverschrokken jager: jagen, opsporen, in het nauw drijven, de dood sadistisch uitstellen, genadeloos neerschieten, schenken de gunman Alan Cordell, die zich daartoe met valium en pervitine oppept, een beroesd genoegen. Viriele agressie en sadistische wraakzucht viert hij daarin bot. Hij jaagt en doodt immers uit haat en wraakzucht. Die agressiviteit, die door allerlei mechanismen van overcompensatie omslaat in uitzinnige destructiedrift, hebben wij al zo vaak in Geeraerts' boeken kunnen constateren. De slotscènes van Kodiak. 58 voeren die explosies van sadistische bestraffingslust tot ondraaglijke proporties op. Het tuchtloos-irrationeel gedoe wordt op het eind bijna grotesk - wat in Geeraerts' teksten nog is voorgekomen.

Verder laten de zeldzame scènes die zich in de wilde natuur afspelen, nog iets zien van Geeraerts' vitalisme en beschavingshaat. In Alaska zocht Cordell genezing voor zijn fiasco in Zaïre, waar hij als zakenman en als minnaar schandelijk vernederd werd. Snuivend in het voetspoor van die kodiakbeer die hij moet doden, herleeft hij en slaat hij krachten op voor de zending van zijn leven, de wraakneming op Moboetoe. Inmiddels blijft hij ervan overtuigd dat de mens een misbakken beschavingsprodukt is. Terwijl hij plots twee kodiakberen ‘adembenemend soepel en in de meest vanzelfsprekende harmonie met de omgeving’ uit het struikgewas ziet komen, overdenkt hij met van bewondering ingehouden adem: ‘Levensvreugde in het neolithicum, (...) de mens is een complete misrekening van de zesde dag’ (26). De misrekening zit in de overdosis intellect die in de bundel pezen en spieren werd ingebakken en die de mens verhindert zich als de spelende, minnende kodiakberen onbezwaard uit te leven. Voor de ziekte en de drukte der civilisatie is Alaska een genezend tegengif. Die droom van vitalistische bevrijding blijft verder onder de intrige van Kodiak. 58 smeulen. Merkwaardig genoeg worden vitalistische manifestaties en bevredigingen van de begeerte, zoals we die van Geeraerts gewend zijn, in de roman niet meer te berde gebracht. Veeleer tracht Alan Cordell op ongelooflijk rationele manier zijn irrationele wraakgevoelens te ventileren. Zoals het bij een echte thriller past, gaat de ratio met haast wiskundige theorema's de vertelling domineren. Tot op het eind de wraak zich ontlaadt in blinde doodsdrift.

Ook typerend is het plezier dat zijn personages (in vele gevallen ik-figuren) scheppen in ongewone, gekke, liefst aanstootgevende stunts, waagstukken en happenings. Zijn personages koesteren hun keuzevrijheid als verwende kinderen. Zij hebben in hun genotzoeken alles voor hun verwende nukken veil, dulden geen tegenstand, deinzen niet voor verkwistende uitgaven te-

[p. 538]

rug (zoals Alan Cordell die het vel van de Zaïrese kodiakbeer moet hebben, het koste hem wat het wil), laten zich royaal dienen en smullen begerig van de beschavingsovervloed. Daar zit ook een paradox van hun gedragingen in, die naar ik meen deel uitmaakt van de hele schrijvers-figuur Jef Geeraerts: geen auteur heeft zich bij ons de laatste decenniën met zo'n destructief geweld afgezet van de verwekende, ontmannende westerse beschavingsziekten, maar geen heeft tegelijkertijd zijn verslaafdheid aan de verfijndste of meest geperfectioneerde goederen van de overvloedssamenleving zo feestelijk beleden. Aan dat restijn van geraffineerde genietingen kleeft een dubbelzinnigheid die de geloofwaardigheid van de beschavingscriticus aantast. In ieder geval wordt er in Kodiak. 58 meer dan ooit tevoren een weelde van technologische verworvenheden uitgestald die echt oogverblindend werkt. Daartussen beweegt de nieuwe Geeraerts-held Alan Cordell zich met het grootste gemak en de meest onthutsende vanzelfsprekendheid, alsof al die technologische snufjes (die nochtans het tegenbeeld vormen van het ijselijk-ongerepte Alaska) alleen maar bestonden om zijnentwil. Daar legt die held onbeschaamd de hand op als op zijn eigenste lief.

En die Geeraerts gaat nu op de Amerikaanse toer. Kodiak. 58 is een specimen van wat de Amerikanen in het spoor van Truman Capote, Norman Mailer, Thomas Wolfe e.d. ‘authentic original fiction’ (of ‘faction’) zijn gaan noemen. De schrijver Jef Geeraerts dankt achteraan in het boek een twintigtal adviseurs die hem keiharde wetenschappelijke informatie verschaften over zo diverse en ingewikkelde zaken als informatica, ballistiek of toxicologie, en over organismen waar de grootste geheimhouding om pleegt te hangen, zoals de afdeling Voice Identification van het FBI. Je krijgt zeer betrouwbaar lijkende gegevens voorgeschoteld over afluisteringsapparatuur, alarminstallaties, metaallegeringen, laserstralen en de verteller geeft er je als het ware de technische steekkaart bij, desnoods zelfs in typografisch opzicht ‘authentic original’ (bij voorbeeld net kranteknipsel op blz. 160-161 en verscheidene computerfiches in de tekst). Geeraerts meet zich in Kodiak. 58 met het documentaire faction-genre met (doorgaans) politieke draagwijdte, waarvan thans al illustere voorbeelden bekend en in de mode zijn. Ik zou het onbillijk vinden nu een pruillip te gaan maken en te beweren dat Jef Geeraerts er niet in zou geslaagd zijn een goed leesbare en spannende politiek-documentaire thriller te schrijven, omdat wij in het buitenland een aantal oorspronkelijker en allicht nog snediger gemonteerde suspenseverhalen kennen, die hier bovendien model gestaan kunnen hebben. Ik verberg niet dat Jef Geeraerts mij ettelijke uren in spanning heeft gehouden met een zonder meer knap gestroomlijnd verhaal,

[p. 539]

hoezeer het voor de insider ook een imitatie moge zijn. De vakman Geeraerts kan ook dat (evengoed en even gewiekst als hij Henry Miller kon imiteren). Het boek wordt met filmische procédés als een nerveuze kettingreactie van korte sequensen - bovendien op verschillende speelplans - opgebouwd en het minste wat ik van die verhaalopbouw kan zeggen is, dat de vertelling zonder hapering of terugblik als het ware voorwaarts ijlt naar een onafwendbare (dubbele) ontknoping, met name de moord op Moboetoe, alias Yakbull, en de liquidatie van de dader, Alan Cordell. Er steekt om zo te zeggen al een klaargesneden filmscript in Kodiak. 58. Zeer geslaagd vind ik de alternerende afwikkeling van twee parallelplots, met name de normaal gedrukte achtervolgingsintrige met Alan Cordell als centrale figuur en de cursief gedrukte tegenactie van de CIA die Cordell's plan wil verijdelen en hem na de voltrekking van de moord op Yakbull daarvoor zal nekken. Het hele boek met zijn dubbelsporige ontwikkeling gaf mij de indruk van een hypernerveus triktrakspel op de elektronische spullen die je tegenwoordig in speeltenten vindt. Op computergestuurde wijze worden evenwijdig via flitsende sequensen twee achtervolgingen stukje voor stukje (kilometer voor kilometer) opgebouwd. De achtervolger wordt achtervolgd, de doder wordt opgeknoopt. Op de parallelsporen speelt zich een machtsstrijd af die de lezer geen respijt geeft: wie is de slimste, de best gewapende, de meest attente, de meest roekeloze doder? Alan Cordell krijgt Yakbull klein (paroxystische bevrediging van de doodsdrift op de eerste ontwikkelingslijn), maar de CIA liquideert Cordell koelbloedig, proper, vakkundig, professioneel (fatale uitkomst van al de wiskundige theorema's op de andere ontwikkelingslijn). De vervlechting van die twee plots, met de voorwaartsstuwende immanente fataliteit die aan beide gegeven is, vind ik een fraai staaltje van vakmanschap. Ik heb het boek zitten lezen alsof ik een spionagefilm volgde die mij met deskundig geminuteerde schokken mjeesleepte naar het explosieve einde. Het elektronisch gestuurde tempo is zeker niet de minste kwaliteit van Kodiak. 58.

Zoals het bij hard-boiled fiction past, registreert de verteller op de eerste plaats en motiveert hij maar rudimentair op het psychologische vlak. De drijfveren achter de waaghalzerij van Cordell (natuurlijk vervalst tot zekere John P. Kellogg) zijn gewoonweg haat en wraak, voor de gelegenheid aangewakkerd met een primaire Bantoe-redenering (p. 223). Zogenaamde ‘innerlijke’ dingen doen er niet toe, de vertelling ijlt op het opperhuidse, puur ‘evenementiële’ niveau voort volgens een computergestuurd programma. Geen analyses of overwegingen, wel demonstraties van koele logica en technische onderlegdheid, hard en droog gerapporteerd zoals in onder-

[p. 540]

koelde whodunits. Allerlei gesofistikeerd stuff, incluis computerlatijn, waarmee de verteller loopt te pronken, moet de lezer voor lief nemen. Achteraf wordt een en ander wel toegelicht, veelal echter met een waas van geheimzinnigheid er nog bij, dat hoort zo in dit genre, that's part of the picture. Veel in dit boek moge geleend of tweedehands zijn, veel erin is bluf, speculatie, eventueel verlakkerij van de lezer, maar zo'n boek maken getuigt van een onbetwistbare beheersing van het vak. En dat is in mijn ogen al heel wat voor een schrijver.