Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 125

[p. 298]

Kroniek
Hugo Brems / Veel gedichten, weinig poëzie

Eerst iets over vijf afleveringen van de ‘Getijdenreeks’, uitgegeven door de Kofschip-Kring in Keerbergen. Het blanke waaien is een bloemlezing, uitgegeven ter gelegenheid van de ‘Tweede Nationale Poëziedag Blankenberge 1979’. Het is een nogal mooi uitgegeven boekje, geïllustreerd met marines van Rik Bourguignon, en samengesteld door Frank Cornelis en Gie Luyten. Alle gedichten hebben op de een of andere manier te maken met de zee, het strand e.d. De keuze is gedeeltelijk gemaakt uit het bestaande dichtwerk van auteurs als o.m. Gezelle, Van Ostaijen, Andreus, Burssens, Le Roy, Jonckheere, Gils, e.a. Tot zover is er niets aan de hand: een gewone thematische bloemlezing, zoals die tegenwoordig nogal in trek zijn. Er moest maar eens iemand een thematische index maken op de Nederlandse poëzie. Zou heel wat werk besparen. De rest, en dat is het grootste gedeelte, wordt gevuld met verzen, ingezonden voor de poëziewedstrijd die aan die dag verbonden was. Hier is het plezier al vlug weg. Men moet maar het bekroonde, toch echt niet zo overdonderende gedicht lezen, om een idee te krijgen van de kwaliteit van wat niet bekroond werd. Wat nog het meeste stoort is de bedenkelijke poëtische geur die op te snuiven valt uit de titel van het boekje en uit de ‘Verantwoording’. De titel komt nota bene uit een overjaars vers van Paul de Vree, als volgt gecommentarieerd: ‘Hij bezingt in zijn vers de schoonheid van de blanke baren en geniet van de roze vlam van de zon, die langs zijn lichaam oplaait.’ Verder komen er nog een ‘ruisend lied’, een ‘onberekenbare oerkracht’, een ‘oneindige tederheid’ en een reeks fraaie taalfouten bij te pas.

Hervé J. Casier zit op dezelfde golflengte met een poëzie die in feite de vooroorlogse Tijdstroom- en Vormentraditie voortzet, zij het dan in een wat minder strak formeel kleedje. De bundel heet Nauwelijks hoger dan gras, een titel die wel goed de kwaliteiten van deze poëzie samenvat: eenvoud, natuurgebondenheid, bescheidenheid. Inderdaad, afgezien van vaagheid en van de onvermijdelijke dichterlijke woordenschat, is dit best leesbare poëzie, die enige effecten haalt uit een ingenieus taalspel, waarin de parallellen en contrasten tussen natuurbeelden en belijdende gedeelten worden uitgewerkt:

[p. 299]

 

‘het plateau afgedwaald

 

in een winterlijke vlaag

 

tot laagvlakte vertaald

 

staan wij twee heel laag

 

 

 

onder paars gebogen licht

 

benauwend zwaar gewicht

 

waar slechts nog schraal

 

jij spreekt - ik ademhaal’ (16)

't Retranchement verzamelt van Luc Delafortrie ‘geen haikoe's op zijn japans, gewone drieregels’. Heel gewoon dan wel. In zeven afdelingen worden notities over natuur, liefde, de gang van de wereld, de godsdienst, het zijn en de dood opgeschreven. Zo van:

‘Schoon zijn
door de échtheid
van het naakte lichaam’ (15)

Beter gezwegen dan hier een nummertje ridiculiseren van te maken. Daar zorgen de verzen zelf wel voor.

Gerard Cornelis debuteert met Jaargetijden. Op de achterflap wordt daarvan gezegd: ‘Het zijn gevoelsgedichten. Ze komen als het ware voort uit het diepere wezen van de dichter.’ Maar waar komen ze dan écht uit voort? Ik zou het niet weten. Dit kan toch niet meer. Je wordt er inderdaad stil van, dat het soort onzindelijk taalgebruik van flapteksten nu ook al voortwoekert in de gedichten zelf. Of is het andersom?

Dan maar liever Gery Florizoone, die met Want aan beter vuur verder schrijft aan een heel behoorlijk oeuvre contemplatieve natuurgedichten. Het is een heel wijdingvolle poëzie, die vanuit een religieus perspectief ernaar streeft de details en anekdotes van het dagelijkse leven in te schakelen in een zinvol, kosmisch verband. Dat is niet altijd even geslaagd, het doet wel eens erg retro aan, maar is tenminste nooit banaal:

‘toen al dreven wilgen in de mist
lagen stenen in de dreven,
hingen vingers aan de bomen
(...)
zij gaarden een lied
dat ik in water wist wonen,
dat op schuren geleek

[p. 300]

 

van de zachte rode stenen

 

aan de witte gevel

 

met beteerde ondermuren.’ (11)

Twee bundels werden gepubliceerd door de Dichtersgroep Dimensie te Antwerpen. Jan Biezen brengt een ‘Tweede, geheel herziene druk’ van Wit requiem voor een zwarte liefde. Het zou mij benieuwen wat er dan wel allemaal herzien is: om daartoe op zoek te gaan naar de eerste druk, daartoe zet de lectuur mij geenszins aan. Misschien zijn er nog wel meer metaforen uitgestrooid over willekeurige verzen. Die kunnen er dan in een derde, geheel gezuiverde druk maar best weer uitgehaald worden.

Lucette M. Oostenbroek schrijft in Dit leven hier zgn. ‘Zengedichten’, begeleid door natuurfoto's, en voorafgegaan door een motto van onze vriend Kahlil Gibran: precies de dingen waar ik allergisch voor ben. Helemaal de stijl van posters, mijmerende wenskaarten, wijze spreuken. Het enige wat nog ontbreekt is een fraaie kalligrafie. Dat gaat tegenwoordig voor een poëtische entourage door. Over de haikoes zelf wil ik niet veel zeggen: het is een genre dat mijn poëtisch oordeel nogal desoriënteert; ik ben het noorden (het oosten?) kwijt. Meestal neem ik maar aan dat de pointe mij ontgaat. Op gevaar af dus van de ware Zen-zin te missen: deze gedichtjes zijn toch wel bijzonder voorspelbaar (of moet dat?). Allemaal contrasten van licht en donker, leven en dood, mooi en lelijk. Als er een lentestroom is, komt daar gegarandeerd een dode vis aandrijven; bij een bruine regenpoel zit een goudvink. En wat staat er nog buiten in de motregen? ‘twee rode zonnestoelen’ natuurlijk.

Nogmaals haikoes. Zonnewijzer is een bundeling van ‘103 haikoes en senrioes uit Vlaanderen’, uitgegeven door het Haikoecentrum in Overijse. Dat centrum, met als voorzitter Bart Mesotten en secretaris Karel Hellemans, stelt zich tot doel oppervlakkige nabootsing van de Japanse haikoe tegen te gaan door ‘inzicht te helpen bevorderen’ en door ‘alles wat in Vlaanderen (en Nederland) aangaande haikoe en senrioe gebeurt enigszins te koördineren’. Dat inzicht wordt alvast gediend door de inleiding van J. van Tooren. Op een heel eenvoudige manier zegt hij heel relevante dingen, zoals: ‘In een goede haikoe vergeet de dichter zichzelf, om geheel op te gaan in de sfeer van dat éne moment, waarop de dingen in de natuur om hem heen hem plotseling ontroerden en een betekenis kregen, en die niet in woorden kan worden uitgedrukt. Dat moment draagt hij over, door alleen datgene te noemen, wat zijn eigen gevoel wekte.’ (14)

[p. 301]

De selectie van de haikoes in dit handige mini-boekje is gebeurd via een nogal ingewikkeld sluizensysteem, dat wel garant staat voor een zo hoog mogelijke kwaliteit. Op enkele inzinkingen na is die er dan ook wel, denk ik. Niet langer getreuzeld: een haikoe die ik bijzonder goed vond, omdat hij zo verrassend is, is deze van Gust Gils:

‘Een fladderend huis
omringd door bewegingloos
zingende vogels.’ (41)

Kleine, handige poëzieboekjes worden uitgegeven door Uitgeverij Corrie Zelen. Nog een geluk dat het regent van Miel Vanstreels verscheen daar. Ik kende de poëzie van Miel Vanstreels tot nog toe enkel uit tijdschriften, waar ze altijd opviel door grote soberheid en directheid en door 'n heel eigen thematiek, die meestal te maken heeft met dicht bij huis gevonden sociale problemen, zoals de toestand van bejaarden. Dat is ook hier zo. In een toon die tegelijk gevoelig en cynisch is, schrijft Vanstreels over verval, ouderdom en dood, over de onmacht en de inzinking van het engagement:

‘Ik moet hoognodig weer 'ns naar chili
Illegaal naar één of ander stadion
waar nog steeds gemarteld wordt
Kwestie
van weer even geïnspireerd te raken’ (10)

Nog schattiger zijn de boekjes uit de Slib-Reeks van het Zeeuws Kunstenaarscentrum in Middelburg. Van Remco Ekkers, vooral bekend uit de ‘Poëziekrant’, verscheen daar het bundeltje Buurman, met heel fijne, naïef gestileerde tekeningen van Lieneke Smit Sibinga. De gedichten komen voor als momentopnamen, gestolde beelden uit het leven van de buurman, een oude man. In de opgeroepen voorvallen worden een hele innerlijke wereld en een verleden opgeroepen, een levenswijze die wortelt in een bijbels-religieus ritueel van denken en handelen. In die sacrale interpretatie van het alledaagse deed deze poëzie mij enigszins denken aan Gwij Mandelinck, al is de toon hier wel heel verschillend, vooral door de afstandelijkheid. De dichter roept een ander leven op, één waar hij zelf buiten staat. Het is helemaal dat van de buurman. Zo wordt hij opgeroepen:

‘Buurman voelt zich tevreden met
het werk zijner gehoorzame handen.
Later ruimt hij het grillige loof;
een psalm brommend bestijgt hij de keuken.’

[p. 302]

In dezelfde reeks publiceerde Hans Berghuis een selectie uit het Spaans vertaalde copla's, onder de titel Een mand vol noten. Het plezierige van deze verzameling is, dat nu eens niet de officiële, ge-handboekte versies vertaald werden, maar de echte copla's, zoals ze nog gezongen worden door ‘waterdragers, ezeldrijvers en smokkelaars’. Een lezer mag hier dan ook geen gepolijste, hoog-poëtische verzen verwachten, de gedichten moeten het veeleer hebben van hun soms grappige, soms brutale directheid.

In de Yang Poëzie Reeks publiceert Ben Reynders zijn tweede bundel, Opwachting. Het heet dat hij zijn inspiratie zoekt ‘in de wisseling van de seizoenen en in het geestelijk kontakt met begenadigde mensen: natuur en kultuur’. Concreet betekent dat een opeenvolging van cycli over de seizoenen, de vier elementen, en een reeks gedichten geïnspireerd op kunstenaars, geleerden, historische, mythische en bijbelse figuren. De bundel is heel ongelijk van waarde, verspringt van goede vondsten naar de meest ongeloofwaardige clichés. Het is een heel weerbarstige, stroeve poëzie, met nogal geforceerde beeldcombinaties en zinsconstructies. De grootste kwaliteit ervan ligt in sommige ironische opmerkingen.

Tot slot nog twee heel behoorlijke bundels.

Grondsporen van Dirk Kroon (Uitg. Jimmink, Amsterdam) is een ‘incantatie van een zoon die zijn ouders verloor’. In drie afdelingen, ‘Dode moeder’, ‘Dode vader’ en ‘Dode stad’, worden herinneringen, gevoelens en kleine taferelen in elkaar geschoven. Het is heel moeilijk om zo ingrijpende emotionele ervaringen poëtisch aanvaardbaar te maken. Dirk Kroon slaagt daarin door heel direct en realistisch te schrijven, zonder het soort gevoelsuitstortingen dat de echte gevoeligheid van de intimistische benadering toch maar zou hinderen. Het is nu een heel gave bundel geworden, die inderdaad ‘zonder ophef’ het essentiële zegt:

‘je had niet moeten hoesten toen ik weg was
je was toch met de foto bezig
waarop wij beiden met een glas
de ruimte in je portefeuille net te buiten gingen’.

Hanna Kirsten ten slotte is met De kou is uit de lucht (Brugge, Orion, De bladen voor de poëzie) aan haar vierde bundel heel onopvallende poëzie toe. Hanna Kirsten schrijft heel (taal)gevoelige verzen, zo bescheiden dat er nauwelijks gesproken wordt. Een typisch voorbeeld daarvan is het volgende korte gedichtje:

‘kijk, dit ogenblik

[p. 303]

 

schuift aarzelend

 

gisteren terzijde

 

 

 

volrond is het licht

 

dat geluidloos

 

te voorschijn komt’ (25)

Het enige wat men tegen deze poëzie zou kunnen inbrengen, is een dosis vaagheid, af en toe. Precies zo'n delicate, ingehouden verzen moeten het eigenlijk hebben van precisie, van trefzekerheid. En daarin is ze dan weer verwant aan de haikoe, waar het eerder in deze kroniek over ging.