Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 125

[p. 215]

Kroniek
Rudolf van de Perre / Zuidnederlandse poëzie

Winter in Reninge (Orion-Colibrant, Brugge, 1977, 54 blz.) heeft als ondertitel ‘een gedicht’ en werd geschreven ‘Voor Martine en Germain, de vrienden van 't Convent en voor Rotraut, die ik noem Aurelia’. Dit te weten is niet zonder belang, omdat de nieuwe bundel van Clem Schouwenaars een lofzang is op de liefde en de vriendschap. Hij bevestigt trouwens de levenssituatie die we reeds uit zijn autobiografisch gekleurde prozageschriften kennen. ‘Dichtend als een koning / in een kamer Louis Seize’ - dit vers loopt als een rode draad door zijn dichterlijk winterrelaas -, kan hij zich bezinnen ‘over de mildheid van de stilte / en de balsem der verlatenheid’ (7), over leven en dood, en vooral over de zegen en verworvenheden van de vriendschap (belichaamd in een paar vrienden) en de liefde (Aurelia), die van hem blijkbaar een rustig en tevreden man heeft gemaakt. Een paar keer wordt hij nog even opgeschrikt door het wereldgebeuren, maar uiteindelijk is zijn wereld het stukje Westhoek geworden, dat hij naar zich toe wil schrijven, ‘zijn tinten, dieren en verborgenheden, / en zijn mensen ook, mij onbekend’ (12).

De titel van de bundel is in die zin misleidend, dat hij niet in de eerste plaats als een evocatie van de strenge wintermaand ‘van het jaar negenenzeventig’ is bedoeld, al slaagt Schouwenaars er af en toe in met enkele toetsen een plastisch tafereeltje op te roepen:

Nu stapt een waterhoen voorbij
op het bevroren gras, onooglijk,
maar door zijn carnavaleske pas
verandert even heel het landschap,
en, alsof er iets op til was of voorbij,
duikt een merel driftig in de richting
waar het hoen verdwenen is. (24)

Belangrijker is de levensfilosofie die Schouwenaars kwistig uitstrooit. Herhaaldelijk doet dit gedicht denken aan ‘Cresus of hoe ik rijk en volksgeliefd werd’, evenwel zonder het satirische karakter van dit verhaal. De dichter die nooit méér bezeten heeft ‘dan het smeedwerk van de woorden’ (11), voelt zich menselijkerwijze zo gelukkig als mogelijk in zijn bereikte situatie:

[p. 216]

een samenzijn dat geen schijn van eeuwigheid biedt, doch alleen de zekerheid van het einde kent. Daarom bekent hij zich tot een louter aards credo, waarvan - hoeft het nog gezegd? - de door wijn beroesde en omfloerste vriendschap en liefde de exponenten zijn. ‘Gelauwerd door deze weelde’ (een ander keervers) kan hij eveneens zijn poëtisch credo in deze winterse stilte ontvouwen. Terwijl hij mijmerend de balans van zijn leven opmaakt, wordt het hem stap voor stap duidelijk hoe de poëzie zijn leven op de voet heeft gevolgd en de werkelijkheid steeds opnieuw heeft verdicht.

Achtereenvolgens komt hij tot de constatatie dat poëzie voor hem is geworden: verdichting van de stilte (17), van de ontsluiering (24), verwondering (28), herinnering (32), verblinding (34), ontbering (40), verrukking (47) en van vereeuwiging (52). Binnen de veilige geborgenheid van zijn microkosmos heeft Schouwenaars geleerd, wàt het leven hem nog te schenken heeft, te bekijken en te ondergaan met de verwondering en ontvankelijkheid van het kind, hierbij geruggesteund door een liefde waarin hij ‘geen verraad’ (51) meer vreest.

Dit is de vreugde van de zekerheid
te weten dat mijn dagen,
die geteld zijn, die ik niet meer tel,
nog kunnen jong zijn van verwondering. (46)

Winter in Reninge bevat geen grote poëzie, als hiermee bedoeld wordt dat zij door het taalcreatieve proces of door een weidsheid van visie nieuwe perspectieven zou openen, maar het is een bijzonder charmerende bundel, die je door de warmte van de woorden het gevoel geeft te mogen delen in de gezelligheid bij het haardvuur van een gerestaureerde hoeve, zij het dan ‘'t Convent’ in Reninge. Tussen veel (pseudo-)diepzinnigheid en onverstaanbaarheid is een bundel als deze, in al zijn eenvoud, overigens een verademing.

Het werd al eerder gezegd dat met de jaren zeventig een ‘zachte generatie’ ons poëtisch landschap ingestapt is. Van aanrukken is wel geen sprake, ofschoon de tweede bundel van Marc Yvert (ps. van Marc Meulemans) Zachte legers (Orion-Colibrant, Brugge, 1979/5, De bladen voor de poëzie, 45 blz.) heet. Zoals in zijn debuut ‘Gebed voor de lente’ is ook hier de grondtoon melancholisch. Er hangt een herfstige weemoed over deze meestal korte verzen (enkele gedichten zijn niet langer dan een paar versregels). Nacht, maan, sterren en de dunne draad van een broze liefde ontbreken evenmin. Toch zijn deze verzen niet banaal. Ze doen vaker aan de poëzie van Hans Lodeizen denken:

[p. 217]

 

vorige zomer was als een langzame plezierboot

 

en waarom dan alleen konden wij

 

als droevige syllaben woorden paren

 

 

 

ik slaap alleen met m'n ogen nu

 

en in m'n kamer bootsen m'n handen

 

haar liefde na (10).

Maar ze hebben ook hun eigen sfeer, hun eigen geaardheid, begrensd door de contouren van een introverte, kwetsbare wereld, die zich pantsert met zacht gekoesterde gevoelens. Die wereld heeft een ietwat aristocratisch karakter en is met impressionistische toetsen samengesteld. Je zou de poëzie van Marc Yvert ook kunnen vergelijken met klavierstukjes. Af en toe dwingen ze tot luisteren, maar ze missen nog het volume van een vollere symfonie. Toch verdient deze jonge dichter krediet, alleen al om zijn toekomstige gerichtheid:

ach jij,
ik zal neigen naar alles wat leeft
ik zal m'n handen wegschenken,
reikend naar beweging
want later wonen wij in kastelen
waarvan wij de ruïnes zijn. (44)

In dezelfde sfeer beweegt zich Een lange droefheid als de avond valt, een vrij heterogeen bundel(tje) van Kris Geerts (Orion-Colibrant, Brugge, 1979/4, De bladen voor de poëzie, 26 blz.), dat zijn inspiratie eveneens put uit een aanhoudende stroom van melancholie. Geerts ondergaat de stad (Gent) als een oord van ballingschap, als de uitwas van een koele, langzaam zichzelf dodende wereld. Hij schrijft elegieën voor gekwetste en bedreigde dieren. Hij mediteert bij eenvoudige dingen: een kei in zijn tuin, een oude spiegel op zolder, een pop, een lege kamer... Alle roepen heimwee naar vroeger op. Het zet hem ten slotte aan tot enkele aforistische ‘bedenkingen’, die, ondanks alles, zijn wil tot ‘overleven’ tot uitdrukking brengen:

ik zie modder
eendekroos
en plots een waterlelie.
er is dus hoop om hier te overleven... (25)

Over zijn geheel genomen ontbreekt het aan deze bundel, die me wat vlug uitgegeven lijkt te zijn, aan innerlijke coherentie en spankracht. Zoals het

[p. 218]

werk van Yvert teert het te veel op losse impressies. Meerdere gedichten bestaan in feite uit één doorlopende, niet altijd geslaagde zin, die niet de taalspanning bezit om te gewagen van verzen die werkelijk beklijven.

Liefdesverklaring (Yang Poëzie Reeks, Gent, 1979, 47 blz.) is een debuut van Tonko Brem (1946), ps. van Antoon van den Braembussche. Deze dichter heeft een eerder beperkte keuze uit meer dan tien jaar poëtische bedrijvigheid samengebracht. Dat getuigt op zichzelf reeds van kritische zin. De bundel omvat de afdelingen: Geboorteland, Verspreide gedichten, Liefdesverklaring. Zijn verzen getuigen van een gedegen ernst en een ruime culturele achtergrond, die paradoxaal genoeg ook zijn kwetsbare kant toont. Al te veel reminiscenties aan cultuur en kennis - Brem studeerde filosofie en moraalwetenschappen - verdringen een spontane poëtische verwoording, m.a.w. de denker haalt het (voorlopig) op de dichter, in zijn poging intermenselijke relaties, ook in de liefde, te omschrijven. Van een dergelijke tweespalt is hij zich blijkbaar zelf bewust, b.v. in ‘Kalcium’:

Met veel moeite heb ik mijn beeldspraak
tot de oude normen teruggebracht.
En terwijl ik nu ook soms in de ban geraak
van het rijm, als offerande van de woordenvloed,
overwin ik schoorvoetend met behulp
van het kalciumgehalte in je bloed,
mijn duizeligheid die in onze tweespraak
langzaam in het zuiverste vers doodbloedt.
Ik sterf in jou als in een koele, eenzame tulp. (30)

Als Tonko Brem niet alleen zijn woordenvloed, maar ook de beeldenvloed weet in te dijken, moet hij in staat zijn vroeg of laat gave en homogene gedichten te schrijven.