Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 123

[p. 120]

Kroniek
Albert Westerlinck / Nieuw werk van Ward Ruyslinck

Het jongste werk van Ruyslinck De sloper in het slakkehuis (Uitg. Manteau, Brussel) heeft andermaal als onderwerp de nutteloze strijd van het individu tegen de vijandige maatschappij, die zijn ondergang bewerkt.

Rembert Cox is een achtendertigjarige man, die als pedicuur bij mensen gaat en gehuwd is met een mooie, frisse, werkzame vrouw van ongeveer dezelfde leeftijd; zij is zeer bezorgd voor haar man, die tekens van geestesziekte vertoont. Het echtpaar verhuurt ook kamers aan studenten om wat meer inkomen te hebben.

Het boek is grotendeels de geschiedenis van Remberts neurose. Van het begin af is de man achterdochtig, bang in de wereld, heeft vreemde fantasmen en voelt zich vooral omsingeld door lawaai. Het lawaai in de hedendaagse wereld obsedeert hem zodanig dat hij vreest krankzinnig te worden en ten onder te gaan.

Rembert zit ook opgescheept met een enorm inferioriteitsgevoel. Hij voelt zich vernederd door zijn beroep dat enkel met de zorg voor voet en teen te maken heeft. Hij is een ‘likdorenkwant’ (68), ‘een nederige voetknecht’ (9), doch hij weet tegen dit gevoel op te tornen door zich een buitengewoon begaafd individu te wanen die zich, zonder hogere studies, heel wat cultureel gewicht heeft eigen gemaakt, groter dan dat van die ‘licentiaten en geaggregeerden met hun dikke nekken en hun dunne praat’ (69). ‘Ik ben een eenzame opstandige dichter’ (47), denkt hij trots. Maar helaas, al vijzelt hij zich innerlijk op als filosofaster met citaten en boekjes en snorrepijperige praat over zijn voetkunde - de podologie en de podopsychologie -, toch valt hij telkens terug op zijn laagtepunt van ‘hospes-pedicure-filister’ (84). Ruyslinck heeft scherpzinnig, gevoelig en niet zonder ironie dit complex van de raté vlees en bloed gegeven.

De zoon, die zich een gefnuikt talent voelt, spiegelt zich in het beeld van de vader, die een tijd in de achtergrond van het verhaal leeft en uitvoerig ten tonele wordt gebracht als stervende. Die Adriaan Anthony was een simpele behanger-stoffeerder en tevens een zonderlinge man: een wazig idealist, die onder invloed van Kandinsky oorspronkelijke abstracte patronen ging ontwerpen, die echter niet werden aanvaard. Dan is het met hem, miskend talent, gaan mislopen, hij verviel in dagdromen, zwaarmoedigheid

[p. 121]

en ondergangsmystiek. De zoon Rembert blijft hem tot aan zijn dood vereren als ‘de koning van de behangers’ (66), als ‘geduldig lijder aan miskenning’, als ‘de kleine heldhaftige martelaar van het heersende bestel’ (65). Het overlijden van vader Cox is een knettergek-ironisch tafereel, dat Ruyslincks verbeeldingskracht siert: de oude man heeft, ter beveiliging van zijn wegzwevende ziel, bedienaars van alle mogelijke godsdiensten en sekten samengeroepen, zodat de sterfkamer stinkt van de samengedrumde veelkleurige priesters en familieleden, van kaarsroet en wierook.

De neurotische Rembert Cox is een overgevoelige en gesloten man, wiens innerlijk leven vol gepieker en (over)spanningen door Ruyslinck zeer nauwkeurig wordt gevolgd, via de inwendige monoloog of als verteller. Het onderscheid tussen beide standpunten is soms niet scherp.

Hij staat schichtig en agressief tegenover de wereld vol lawaai: overal lawaai! Het hamert op zijn zenuwen. ‘Het is of een sloper in mijn slakkehuis aan het werk is’ (96). Voortdurend last de schrijver lawaaisituaties in, steeds gevarieerd, waarbij zijn held wordt gemarteld: ‘de slag van een pneumatische breekhamer dringt ratelend in Remberts slakkehuis naar binnen en explodeert in zijn hersenen’ (77). De passus p. 77-80 is een knap beschreven hoogtepunt van het lawaai en van de lijder, die tot uitbarstingen van woede en vernietigingsvrees komt. In die fasen beleeft Rembert ten volle de mens-vijandigheid van de beschaving en tevens de zinloosheid van zijn protest.

Ruyslinck heeft, via deze figuur, andermaal zijn afkeer van een der misvormingen in ons maatschappelijk bestel getoond. Deze sociaal-ethische idee leeft in de achtergrond van het boek. Hij heeft echter het probleem van de geluidshinder in zijn verhaal tot zijn extreme scherpte opgevoerd door het te laten verwerken in de psyche van een overgevoelige zenuwzieke. Zo wordt het geluidsprobleem natuurlijk sterk overtrokken.

Het innerlijk drama van Remberts leven is evenwel ruimer dan de geluidsobsessie. Hij kan zijn plaats niet vinden in de wereld en leeft bestendig tussen achterdocht, vrees en agressie. Hij is gesloten en wrevelig tegenover zijn vrouw, agressief tegen huurders, buren, voorbijgangers. Heel de maatschappij is voor hem een ‘blinde, dove en redeloze horde’ (54). Vaak komt de weerzin tot uiting door fysieke defiguratie van de evenmens. Men vindt dit stijltrekje bij Ruyslinck wel meer. Ik laat hier enkele voorbeelden volgen:

-	‘een spichtig kraanvogelachtig type op dunne loopbenen’ (93);
-	‘een laat getrouwde kajotster met moederlijke boezem en paardebillen’ (111);
-	‘een donker type met moederlijke boezem en wijd snuivende neusgaten’ (115);

[p. 122]

-	‘een stroharige, driest gebekte snoeshaan’ (116);
-	‘een plankerig figuur, gemêleerd haar en een borstelige Oberbayerische snor’ (117).

Verder komen Remberts vijandigheid jegens alles en allen en ook zijn innerlijke onvrede, die zich voortdurend moet ontladen, tot uiting in een enorm semantisch veld van scheldwoorden. Ter illustratie van de scheldpotentie in deze stijl, uiterst gevarieerd zonder herhalingen, volgen enkele specimens: asfaltvreter - hardlijvige middenstander - miezerig aardmannetje - gecastreerde kozak - bekakte groep senatoren - geldwolven van het bewind - strontboerinnetje - krolse kakmadammen - opgetutte kreng - geile bobbel - druil - scharrelaar - zwetsende zwelger - valse kreng - kloothannes - blauwbloedige zeiker - hanige hufters - preutse gebobde dames - buffel - vreetchinezen - ruigpootzakkerige man - innerlijk verhit drankorgel - mokkel - trutten - hoerig geverfde smoel - ziekenfondsbrilletje - strontmeid - hengstezel - strontzakken - klootzakken - menselijke kwallen - liederlijke lellen. Woede en afkeer van Rembert tegenover het menselijk milieu, frustratie én agressie, kan men uit deze semantische richting goed aflezen. Ook, naast de misantropie, speciaal de misogynie.

Erotische zielsharmonie heeft Rembert nooit gekend. Zijn vrouw heeft twee miskramen gehad en zijn neiging naar haar blijkt, ook wegens zijn psychisch leed, gekoeld. Bij pozen welt een seksuele lust in hem op naar andere vrouwen, een ‘libido door rusteloze geile trollen bijgeladen’ (75). Herhaaldelijk volgen wij zulke hitsige opstoten van zijn verbeelding en een enkele maal schildert Ruyslinck in den brede een sekstafereel met Mevr. Meeus, een toevallige ontmoeting. Edoch, het wijf laat tijdens hun activiteiten een helse muziek losbreken met het gevolg dat Rembert radeloos wegvlucht in paniek, met schaamte, walg en schuld.

Na dit vernederend avontuur, door Ruyslinck met een speciale ironie besaust, besluit Rembert dan toch maar zijn toevlucht te nemen tot de psychiater. Deze man ontdekt in hem een ‘geluidsneuroticus’, die dringend behoefte heeft aan enkele weken rust in een landelijke omgeving. Na dit bezoek aan ‘de Heiland van de medische stand, die de gouden mollepoot op zak heeft om de betovering te verbreken, die zenuwlijders tot waanideeën en wandaden drijft’ (95) - dixit Ruyslinck -, voelt Rembert zich niet beter. Hij behoort voorgoed ‘tot de legioenen van neurotici, door de maatschappij meegesleept en weggespoeld’ (103).

Een kort rustverblijf in een landelijk hotelletje brengt hem geen heil. De geluidsexplosies van brullende amusementsmuziek, bosontginners enz. vervolgen hem ook daar. Zenuwlijden en waanbeelden nemen toe. Ook de

[p. 123]

aanwezigheid van de andere gast, Monsieur Laurent, een oude zachte man die hem vriendschap biedt, brengt geen redding. Die sympathiek getekende man had voor Rembert tot een beschermende vaderfiguur kunnen uitgroeien, herinnerend aan de ideale figuur van vader Cox. Helaas, spoedig muist Mijnheer Laurent eruit zonder een spoor achter te laten.

Eenzamer dan ooit komt Rembert naar huis terug. Zijn fatalisme wordt zwaar. De ondergangsgedachte wordt drukkender. Ook het doodsverlangen grijpt hem steeds sterker aan. Zijn strijd tegen de wereld is nutteloos. Zijn leven is onzinnig. De onttakeling van de arme man, die tot zijn ondergang leidt, wordt door Ruyslinck met veel psychologisch talent beschreven. Ook de sfeerschepping is hier zeer suggestief. Rembert voelt zich meer en meer vervreemd. Zijn kinderloos huwelijk valt uiteen. Alle menselijke relaties verstikken hem. Zijn milieu lijkt hem kwaadaardig. Een paar incidenten volstaan om hem in een psychotische crisis van woede en waan te storten. Nog half bewust, tuimelt hij weg in een krankzinnige losbarsting. Hunkerend naar het einde, zet hij een fles aquaviet aan de mond om zich als een ‘wangeval bestemd voor afbraak’ (182) te slopen. Ten prooi aan krankzinnige woede slaat hij met de fles een van zijn huurstudenten het hoofd in. Het slot is schemerig: dronken buigt hij zich over de trapleuning en...

Zoals in vele verhalen van Ruyslinck is deze romanfiguur een getekende, die moet optornen tegen ik en wereld, maar ten slotte ten onder gaat. Deze figuur is met veel zorg getekend en in bepaalde passages raakt ze ons ook emotioneel. Er zijn evenwel schaduwzijden. Het eerste bezwaar is dat de auteur zijn personage te zwaar chargeert. Het vertoeven met personages en situaties die tot in het eenzijdige en extreme zijn opgedreven, vermoeit de lezer snel. Het tweede bezwaar is dat dit personage, zoals vele in Ruyslincks werk, ook functioneert als exempel. Het wordt een spiegel van Elckerlyc. Rembert en de alwetende verteller spreken en denken voortdurend belerend. Algemene wijsheden van morele of maatschappijkritische aard over de destructieve krachten in de maatschappij, de stadsbeschaving, het moreel verval van de enkeling, enz. worden voortdurend gedebiteerd.

Maar ondanks dit chargeren en deze moralisatie, weet Ruyslinck de episch-dramatische spanning van zijn verhaal te handhaven.

De menselijke ingreep van Ruyslincks verhaalkunst staat in discordantie met het maniërisme van zijn stijl. Gekunsteldheid heeft bij hem vele variëteiten. Ik geef daarvan enkele voorbeelden. Af en toe merkt men de zwellende ader van het sentimentalisme:

-	‘als je hondenoren had, zou je het verdrietige snikken van de eekhoorntjes kunnen horen’ (132);

[p. 124]

-	‘hij omhelst zijn moeder, de tengere verwelkte bloemstengel, nog niet gebroken door het verdriet, maar troosteloos vooroverhangend’ (59).

Elders komt het Tachtigerprocédé aan bod met precieze en precieuze beschrijving: ‘vieux-rose koordfluwelen fauteuils’ (56), ‘een vleugelpiano, een Kaway’ (93), ‘een brosse, bruine huid als kroeproep’ (95), ‘zijn roestkleurig épinglé met ronde panden en bronzen fantasieknopen. Het was een goed getailleerd stuk’ (157), ‘een decoratieve ouweltjesstruik van verdroogde salomonszegels’ (76), ‘een keurig bijgewerkte Liv Ullman-snoet, geepileerde wenkbrauwen en grote, weke musische ogen, glanzend en groen als praseem’ (45).

Ook in het vocabularium doet de drang naar het gezochte, zeldzame of vreemde woord zich opvallend gelden. Ik duid hier slechts enkele semantische richtingen aan, zonder meer. Er zijn hollandismen: een prakje, kakkineus, beseibeld, hobbezakkerig, een bos raseren, een heus réchaud, enz. Er zijn vreemde modewoorden: briefing, shit, shit-product, output, loafers, ‘het absolute minimum, een topless, zo'n gereduceerd model met halve cups’, enz. Ten slotte zijn er de wetenschappelijke woorden die de stijl verhevenheid willen geven, typische tendens van het gezwollen maniërisme: ectoplasma, hippocratisch gezicht, pepsine laxans, cybernantroop, pandemonium, teleologisch, malum passionis, malum actionis, moksa, enz. met daarnaast een grote variëteit van Latijnse woordjes, Engelse zinnetjes, een literaire reminiscentie, een filosofennaam en al wat verder de stijl kan orneren.

Men kan concluderen dat de stijl van Ruyslinck in dit boek van de natuur is weggegroeid door het cultiveren van een vernuftig en bestudeerd maniërisme. Als menselijke communicatie is het verhaal een levensbeeld met zinvol en emotioneel, doch gechargeerd engagement.