Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 123

[p. 43]

Kroniek
Annie Vyt / Bladen voor de poëzie

Ondanks de grote diversiteit in dichterlijke gezindheden valt er toch - zij het met goede wil - een collectief bewustzijn te bespeuren in bundels die op het eerste gezicht niet veel anders gemeen hebben dan hun kaft (de werkjes die hier besproken worden werden alle uitgegeven bij Orions ‘Bladen voor de poëzie’ in 1977). Maar bij nader toezien vonden ze alle hun bestaan bij de gratie van een klimaat van toekomstloosheid in deze tijd.

De eerste is Jan Vandamme, die in De omloop van het koper lijkt te evolueren van gemis aan geactualiseerde volheid des zijns, via het inzicht dat indien er al zo'n momenten zijn deze toch niet terstond begrepen worden, tot het uiteindelijk erkennen dat hetgeen hij mist nooit bestaan heeft en dat ook nooit zal doen. Hij legt zich daarbij neer en probeert het leven probleemloos door te wandelen, in het soms toch nog pijnlijk bewustzijn dat er eigenlijk geen toekomst is, aangezien het leven eindigt in de dood en de beschavingshoogtepunten ook vergankelijk zijn en zelfs de herinnering beperkt is. Wel komt de christelijke visie op de dood naar voren, maar niet heel overtuigend. Wat hem het meest inspireert tot schrijven is hoe het zich geleidelijk waarmaken neerkomt op het benaderen van de dood, zoals ook het ultiemste woord de stilte bijna raakt. Maar dat wil niet zeggen dat men maar moet ophouden met streven, want het is 's mensen taak zich zo ver mogelijk te vervullen. Zoals de thematiek gaat over een groeiende bewustwording, zo ook wordt de stijl gaandeweg reëler, minder zuiver poëtisch, want goud op zichzelf is onbruikbaar, het heeft koper nodig om in de omloop te komen. Zo ook moet poëzie een beetje referentieel zijn, en leven een compromis tussen betrachting en mogelijkheden, zoniet blijft men zitten op een steriele hoogvlakte. Toch is er zeer weinig engagement te merken, buiten een afstandelijke en eenzijdige aandacht voor de dingen om zich heen, die dan nog een metaforische functie toebedeeld krijgen. Zo leren de ‘berichten uit Carpentras’ weinig over Carpentras, maar des te meer over Vandamme. De afwezigheid van leestekens en de vrije syntaxis vertragen de lectuur op pragmatische wijze, terwijl de bescheiden klanksymboliek, de alttoon waarin de verzen willen gelezen worden, het moeë -

[p. 44]

maar niet melancholische - ritme van de lectuur vertragen op poëtische wijze. De beperkte thematiek van dood en vergankelijkheid, herinnering, zelfvervulling en moeë aanvaarding werd netjes uitgewerkt, en rustigbedaard gecultiveerd in een niet alledaags maar toch beperkt dichterlijk vocabularium. Er staan dan ook gedichten in van een bescheiden schoonheid:

Aardser kan het water niet
zuiverder niet en zwijgzamer
groenere beweeglijkheid
in aarzelend nog zonlicht

te drinken aangeboden
eerste morgen te baden
nimfen ongenaakbaar
naakte speling van geluk

en herfstige heimwee
even voor de eerste stuw
spelbrekende waterkering
herinnering herinnering

een stroomopwaartse drempel
doorbreekt onberekend de droom
angst voor absolute nachten
een dood die borg staat voor de dood? (Vallis Clausa, p. 43)

Een meer psychologische benadering van een gelijkaardige thematiek vindt men bij Paul Vanderschaeghe. Zijn Belijdenis in een schemering is een uitgesponnen lyrisch verhaal, bestaande uit vijf ‘hoofdstukken’. Hij vertrekt van de eigen geschiedenis: geboren worden tussen twee wereldoorlogen in (1930), de voorbije nog niet verteerd en de volgende al dreigend, al vrij jong met een angst en met onoplosbare vragen geplaagd zitten en hierdoor de kinderlijke, harmonische integriteit kwijtspelen, aan de oppervlakte echter de normale realiteitsaanpassing en maatschappelijke integratie met vrucht volbrengen, maar onderhuids de malaise voelen groeien van het met zichzelf geen blijf weten en geen waarachtige toekomst op filosofische basis kunnen grondvesten, zijn leven maar doorwandelen zonder eigenlijk streven als in een mist en zich hierbij trachten te richten naar de echtheid van het buiten-tijdse, om tussen gedenken en hoop zijn geschiedenis toch enigs-

[p. 45]

zins positief te beleven, en wensend dat de mens (cfr. Ahasveer) uit het niemandsland tussen licht en donker, tussen niet-zijn en wel-zijn toch een frisse, vredelievende weg opwaarts zal vinden:

In de wereld die komt is hij vlinder
en bij, zonder angel en nooit / meer te vechten gezet.

Maar de waanzin blijft / een tijdverdrijf.

Buiten: een zon van oud lood / en een kind voor de houten geweren

oefent het sterven, / probeert het uit. (p. 50)

Dit bundeltje, hoewel niet opbeurend, is goed geschreven. Ups en downs volgen elkaar op en illustreren elkaars relativiteit. De oorlogsherinneringen, die soms op dramatische wijze de lyrische rustpauzen als centrale boeman verstoren, en Ahasverus, de lijdzame en geresigneerde vriend die zonder veel pretentie voortdurend door de bundel wandelt, verlenen aan deze persoonlijke belijdenis een collectieve dimensie. Een levende afwisseling van stemmingen, sfeertekening, ervaring en gepieker werd gesteld in een ritme van de processie van Echternach, overeenkomstig het moeizaam zijn weg vinden naar de eigen bestemming.

Moeizaam gebeurt ook het dichten van Gust Vermeille. Het is overrompelend wonder hoe in zo'n klein boekje als Het is hard werken zoals de vogeltjes fluiten zo'n grote wereld kan zitten. De wereld van G. Vermeille, waarin hij met alle facetten tegelijk die men denkbaar aan een mens kan toekennen, zo volledig en bewust mogelijk aanwezig is, om het verzet te organiseren tegen wat hem kwetst: in laatste instantie wellicht (alweer) de kloof tussen het absolute willen en het relatieve kunnen. Dit absolute willen kan zijn: uiterste en evenwichtige kennis van de wereld en zichzelf daarin, of dat er toch een authentieke harmonie moet te vinden zijn in de schepping. Zijn verzet wordt dan een eindeloos gepieker. Hij leidt zijn leven lijdend en onbehaaglijk, introvert maar niet blind voor het buiten-ik, dat met microscopisch gevoel beleefd wordt, en bijgevolg meer ziend dan met het blote (botte) oog, maar alles slechts fragmentarischer. Zijn schrijven - hiervan de gevolgde weg procesmatig-synthetisch weerspiegelend -, is een hartstocht om dichter zijn doel te raken, tegelijk een enerverende kwelling maar ook bevrijding om en uit de versnipperde bezigheid die leven heet.

Uitputtend, pijnlijk maar zalig is het de weinige splinters licht in de diffuse

[p. 46]

wereld te vinden, vast te houden en te verzamelen om er een lijn in te vinden. Het is inderdaad hard werken zoals de vogeltjes fluiten in de laatste restanten bos.

Zijn uiteindelijke onvolkomenheid enig sluitend antwoord te vinden mondt uit in een ultieme en oprechte rancune tegenover de schepper van het al.

Vermeille schrijft een gecondenseerd vers met krachtige adem en breed van reliëf, zwaar doorhangend van betekenis en ‘altijd bevat het gedicht ziel uit het lichaam getreden’ (p. 17), een stijl die een grote emotionele en intellectuele amplitude verraadt, niet te vangen onder het hoedje van één bladzij recensie. De bundel laat zich lezen zoals Vermeille Lucebert leest:

Dit is als zwemmen in zee op alle wijzen
en gekweld uit het water stappen. Zijn ziel, weerstandig
tegen de dood, draagt eeuwenoude maskers.
Met meer dan één pijl op de boog nadert hij
de Duistere Vlerk aan de hemel, nadert hij een nieuwe
opvatting om het oud worden te breken. - ‘Als ik niet
schrijf, komt het wonder niet’. Dit is hoorbaar zijn stem.

Dat deze drie bundels mogen illustreren dat het lijden aan vergankelijkheid die een domper zet op de toekomst, alvast de toekomst van de poëzie niet beknot; hier zit nog steeds (ondanks en dank zij) muziek in.