Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 123

[p. 40]

Kroniek
Hugo Brems / Hij bleef bij zijn vroegere verklaringen

‘hij bleef
bij zijn vroegere verklaringen

omdat hij er
geen nieuwe had,

al zou hij die zelf
best hebben kunnen gebruiken’ (64)

Dat is een van de gedichten uit de jongste bundel van Gust Gils, Een handvol ingewanden (Amsterdam, De Bezige Bij, 1977). Het is iets wat van toepassing kan zijn op deze poëzie. Gils brengt weinig nieuws, hij blijft schampere, cynische, groteske miniaturen voortbrengen rond altijd dezelfde thema's: de ongerijmdheid van het menselijk bedrijf, de hypocrisie in menselijke relaties, de ontluistering van de erotiek, de lelijkheid van alle opgepoetste schijn, de inauthenticiteit van ons spreken, de complete, chaotische absurditeit van het bestaan zelf.

In een aaneenrijging van sick jokes, zwarte humor, tot platte grollen wordt het ons allemaal opgedist: de lezer vreet zijn (eigen?) vuil. Geen illusie wordt heel gelaten, geen waarde blijft overeind. Immers, wanneer een monster zijn tanden in de aarde zet, dan is dat nog maar de schaduw ‘van wat er in werkelijkheid / plaats greep’ (36).

De agressiviteit van Gils beperkt zich niet tot satire op concrete toestanden, op eventueel te veranderen verhoudingen of structuren, op instituten en zwakheden, maar grijpt daar doorheen naar het bestaan zelf dat als een zinloze leegte ontmaskerd wordt. Wanneer er gesproken wordt, worden er enkel klanken geproduceerd:

‘over wat
zijn we nu eigenlijk aan het spreken
als we spreken over om het even wat?

[p. 41]

 

ik mag verrekken maar

 

ik heb nooit

 

om het even wie geweten

 

en ik stel me ook zo niemand voor

 

 

 

in staat om op deze vraag

 

een zinnig antwoord te verstrekken’ (126)

Wanneer de liefde bedreven wordt, gaat het over onbegrip, want ‘begrip is een ziekte’:

‘al wat voor liefde doorgaat
is hoogstens misprijzen
getemperd door onbegrip.

en wat je over die liefde denkt
is gedrenkt
in een bijtende vloeistof.’ (54)

Het ideale gebed is er dan ook een in het belang van god:

‘o heer
verlos u
onzer’ (40)

Dat is natuurlijk een heel knappe, even schokkende vondst, zoals er in deze bundel heel wat te vinden zijn. Maar in de meeste gevallen vindt Gils het nodig die inval - dikwijls een woordspeling, een variant op een geclicheerde zegswijze - in te kleden in weinig-zeggend gepraat. Dat moet dan de pointe aanbrengen, een context geven, of zelfs moraliserend interpreteren.

Er staan in deze lijvige bundel weinig gedichten die als geheel overtuigend zijn, die van het eerste tot het laatste woord beeld zijn van de absurditeit. Er wordt te veel rond de pot gedraaid, er worden flauwiteiten en meligheden op de tafel gebracht. Dat zelfs een zo ‘ongenadig zaakwaarnemer’ als Gils meedoet aan het spelletje om banaliteiten via zijn naam en die van zijn uitgeverij voor interessante teksten te laten doorgaan, stemt tot nadenken.

Het enige, buiten de vondsten, wat sommige van deze verzen doet uitstijgen boven de gemiddelde cafépraat, is de droge, quasi-onthechte toon waarin

[p. 42]

de gedichten geschreven zijn, dikwijls met ontnuchterende pseudo-understatements:

‘elkaar diep in de ogen kijken
was hun romantiese bedoeling
maar de praktijk kwam hier op neer:

hij die scheelkeek in haar ene
terwijl zij scheelkeek in zijn andere oog
dus het effekt was maar zozo.

en al wie denkt dat hij er meer
dan dat terecht van brengen kan
mag het gerust proberen. (47)

Dat Gils zich ook programmatisch afkeert van ‘steltlopende woorden’ en ‘aristokratische zegging’, en daarentegen wil behoren tot ‘het werkvolk van de poëzie’ (15), is alleen maar positief. Maar hij moest daardoor niet noodzakelijk terechtkomen in goedkope varianten van afgezaagde grappen, zoals dat nu al te dikwijls gebeurt.

Niet altijd, bijv. niet in dit gedicht:

‘hindert het
als ik in rook opga?

ik vroeg het niet hardop
zij antwoordde
door haar ogen niet te openen’ (83)