Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 120

[p. 645]

Marnix Gijsen / De kunstverzameling van Ridder van Laer

Toen ik op een avond, na het eten wel te verstaan, uitgenodigd werd bij Ridder van Laer tot Veldwijk, voelde ik me niet gevleid, maar wel was ik uitermate nieuwsgierig. Hij had de reputatie een groot kunstkenner te zijn. Ik kon nu en dan op zijn vrijgevigheid een beroep doen ten behoeve van kommerende jonge kunstenaars en al beschouwde ik hem als een bombastische idioot, ik had geen reden om hem te kwetsen door een weigering. De ridder woonde trouwens in een mooi, ruim patriciërshuis zoals er weinig overblijven in onze stad en ik wist dat het een patio bezat, een architectonisch element waarvoor ik een fanatieke verering gevoelde. Ik heb heel mijn leven gehoopt mijn laatste dagen te slijten in de zon van een tegen de wind beschermd patio.

Ridder van Laer behoorde tot de sociale elite van de stad. Ten eerste had hij zichtbaar fortuin, een verschijnsel waarvoor onze stadsgenoten de grootste eerbied gevoelen. In vele andere steden verwekt fortuin afgunst, bij ons niet. Het is de ambitie van de gegoede burgers en van de middenstanders, door noeste vlijt, de welstand van de elite te benaderen. Onze adel is een geldadel en indien er dan nog een werkelijke adelstitel bijkomt, dan vindt men dat wel prettig, maar zonder er een bijzondere waarde aan te hechten.

Het is een gewoon sociologisch verschijnsel dat de beati possidentes, solide neergezeten op hun fortuin en, materieel althans, gewapend tegen de beproevingen van het lot, zich gaandeweg minder aantrekken van de godsdienst. Net zoals er vele jonggehuwde vrouwen zijn die de erotiek ontdekt hebben en die zich verder om religieuze of metafysische vragen niet bekommeren, tot op de dag dat hun fysische aftakeling begint. Zo zijn de leden van onze elite vrijwel allen agnostisch of minstens voltairiaans. Het vinnige antiklerikalisme van de socialistische volksklasse schijnt hun van slechte smaak te zijn. Het zijn geen papenvreters en zij nodigen graag de pastoor van de parochie uit aan hun tafel, op voorwaarde dat hij geen drankbestrijder of geen vegetariër zou zijn, hetgeen trouwens haast nooit voorkomt. Men zou ze als doodgewone genieters kunnen verwerpen, indien

[p. 646]

ze niet allen een of andere hebbelijkheid of hobby hadden die voor een psychiater zeker geschikt voer zou zijn. De ene verzamelt schelpen en geeft fortuinen uit aan surrealistisch gekleurde schalen uit het Koraalrif van Australië, de ander bezit duizenden precieuze jazzplaten uit de middeleeuwse tijd van de jazzmuziek, nog een ander bezit een bibliotheek van boeken gewijd aan Napoleon, dat loopt in de tienduizenden, er is er ook een die pornografische geschriften collectioneerde, maar die sedert de pornografische zondvloed over Europa is losgekomen, ontmoedigd de armen heeft laten zakken. Des Schlechten zuviel, dacht de man en schafte zich een vijftal renpaarden aan. In dit gezelschap van wat men in beurskringen ‘de maniakken’ noemt, was ridder van Laer maar een bescheiden figuur. Hij was voorzitter van een drietal vrij onbeduidende schildersverenigingen en schafte zich elk jaar in de tentoonstellingen van zijn groeperingen een aantal werken aan van de leden. De aldus bevoorrechten verspreidden zijn roem als kenner en mecenas, de afgunstigen beweerden dat hij de meest imposante collectie plastische prullen bezat die men zich kon indenken. Ik had er wel een avond voor over om me ervan te vergewissen wat nu feitelijk de waarheid was.

Rond negen uur werd ik in de nobele patriciërswoning ontvangen door een lakei in korte broek en met witte kousen. Hij leek wel een opgedirkte eerstecommunicant op jaren want hij liep krom van de jicht. De ridder was een protserig man en dit vertoon hoorde bij zijn staat en geaardheid. Alleen vond ik het jammer dat de oude knecht geen kandelaar met drie kaarsen droeg, maar de nobele witte en zwarte tegels van de corridor troostten me. Bij de deur van een ruime salon begroette de ridder me. Hij droeg geen pruik zoals ik verwacht had maar zijn schedel was praktisch kaal geschoren, een vreemd en weinig aantrekkelijk gezicht.

De salon was conventioneel gemeubeld en het mobilair was smaakvol Empire. Ik keek eerst naar de wanden die met enorme tapijten vol loofwerk en dieren bedekt waren. Er was geen doek te zien.

We praatten over koetjes en kalfjes en over het stadsnieuws, over de mooie oude huizen die men genadeloos afbrak om ze te vervangen door cement-en-stalen flatgebouwen die alle behoorden tot de luciferdoosjesstijl van onze tijd. Een weinig later verscheen de vrouw van de ridder met een schenkblad, een fles champagne en slechts twee glazen. Het was een merkwaardige verschijning: een kop groter dan de ridder, geheel gehuld in een zwartzijden jurk die haar tot de kin reikte en die toeging lijk een soutane met een oneindig aantal kleine zwarte knopen. Haar aangezicht was lijkbleek en haar pikzwart haar was strak achterover gekamd en eindigde in een

[p. 647]

wrong. Toen ik me over haar hand boog om ze te zoenen, trok ze die haastig terug, zelfs met onbeleefde haast, dacht ik. Daarbij zei ze geen woord. Ik had de indruk dat dit geen gezellige avond zou worden. De ridder, een beroep doende op een bedrukt karton, legde me uit dat de drank van een bijzonder goed jaar was. De zwijgzame vrouw grinnikte misprijzend. Er zat niets anders op en ik wijdde me aan de uitstekende champagne.

De ridder was een groot reiziger en was pas teruggekeerd uit onze toenmalige Kongo. Een vrouw die van haar man houdt, kan het verdragen dat ze zijn reisverhaal voor de twintigste of de dertigste maal moet horen. Tot die voortreffelijke soort behoorde Mevrouw van Laer niet, want pas had de ridder zijn relaas begonnen of ze grinnikte zo misprijzend en verachtelijk dat ik haar met genoegen een mep om de oren zou hebben gegeven. Haar haat voor haar man straalde van haar uit lijk een aura. Gelukkig vulde de ridder mijn glas herhaaldelijk. Hij was dus in Matadi geland en ‘chose étonnante’, zei hij, ‘un nègre se présente’. Zoals de claque in een theater, begon de vrouw van de ridder plots heel hoog te gillen om de ongewilde grappigheid van de verteller. De ridder liet zich niet uit zijn lood slaan en hield een lang betoog over de oerdomheid van de negers, die wellicht in de grond brave kerels zijn maar wier hersens - volgens wetenschappelijke studie van hun hersenpan - niet een kwartje van de omvang hadden van de schedel van een blanke. Toen gilde mevrouw niet maar ze grinnikte weer bijzonder giftig. Onverstoorbaar zette de ridder zijn verhaal verder, het was een eindeloze reeks kolonialistische gemeenplaatsen, waaruit bleek dat die negers op geen enkele manier hun dankbaarheid lieten blijken omdat wij ze met de weldaden van de beschaving hadden overladen.

Ondertussen ging Mevrouw van Laer verder met gillen en knarsetanden op de gepaste momenten. Ik verwachtte dat ze met een tong lijk die van een adder of van een basiliscus naar haar man zou spugen of hem met een van die zware onyx asbakken het gemillimeterd hoofd zou bekogelen, maar de ridder bleef onberoerd en liet dat zwarte stuk ongeluk betijen. Op zeker moment trachtte ik haar bij het gesprek te betrekken maar ze zei - het waren de eerste woorden die uit haar mond kwamen - ‘Luister toch naar mijn man.’ Het zou me niet verwonderd hebben had ze er bijgevoegd: die idioot, die blaaskaak, enz., zo duidelijk was haar toon.

De fles champagne was leeg en ik begon het bepaald benauwd te krijgen. Nog altijd was er geen sprake geweest van de schilderijencollectie van de ridder. Ik bracht het gesprek daarop net toen de gastheer klaar stond met een verhaal over het Heilig Land. Hij had in Jeruzalem drie kerken gezien op de drie plaatsen waar de H. Maagd ten hemel was gestegen maar wel-

[p. 648]

licht, zei hij, was ik als gelovige niet vatbaar voor dat soort humor. Ik onderbrak hem en zei dat ik niet gelovig was maar meer belang stelde in zijn kunstbezit dat zo vermaard was in de stad.

In plaats van me dadelijk rond te leiden, installeerde hij zich stevig in zijn zetel, keek met vertedering naar zijn uitermate kleine schoenen die blonken lijk spiegels en begon hij een betoog over zijn collecties, ‘meervoud’ zei hij met nadruk. In zijn villa buiten bewaarde hij wat hij de ‘primitieven’ noemde. Toen sprak Mevrouw voor de tweede maal een tussen haar tanden gesist woord ‘prullen’. ‘Mijn vrouw is erg kritisch’, zei de ridder luchtig en duwde me in een aanpalende kamer. Die hing van onder tot boven vol met tweede- en derderangs doeken: lusteloze landschappen, pittoreske stadshoekjes zonder de magische tover van Utrillo, onhandige stillevens, een hopeloze verzameling van middelmatige probeersels. Ik maakte maar weinig opmerkingen, beperkte me tot zakelijke notities en vermeed het angstvallig enig enthousiasme te tonen. In feite had ik niet beter gevraagd en gewenst dan deze potsierlijke blaaskaak maar diep ongelukkige man een riem onder het hart te steken, maar op artistiek gebied kan ik niet liegen, zelfs niet om bestwil. Toen we zo een viertal overladen kamers hadden doorgemaakt zei de ridder dat hij me zijn privé-collectie wou tonen, een verzameling die hij alleen aan zijn intieme vrienden openbaarde, een collectie die niet de goedkeuring van Mevrouw wegdroeg, voegde hij er schalks bij.

Eerst liepen we door een smalle corridor vol naaktfiguren die men onmogelijk frontaal kon bekijken. Van die dames zag men eerst de voeten, men wandelde dan langs de rest en kreeg ten slotte het hoofd te zien. De ridder haalde een sleutel boven en we traden in een ruime comfortabele kamer met twee diepe zetels. Een fles cognac stond op een tafeltje met twee omgekeerde glazen. ‘Dat is mijn toevluchtsoord’, zei de ridder en het leek me of zijn stem brak. Ik deed me aan de cognac te goed, vol meelij met die domme man. De wanden hingen vol met vrouwelijke naakten. Knap, kalligrafisch geschilderd maar zonder enige perversiteit, het waren allen langoureuze nimfen en odalisken. Men kon ze niet anders dan kuis noemen, want ze waren niet uitgekleed maar gewoon naakt. Blijkbaar werd deze privé-retraite van de ridder zelden gelucht, want men ademde er lastig. Over de schilderijen zeiden we geen van beiden een woord. Ik stelde me de gruwel voor van die onbeduidende man die hier elke nacht wat sensuele troost kwam zoeken te midden van zijn idyllische gezellinnen om te ontsnappen aan zijn helse vrouw, die blijkbaar een puriteinse feeks was.

Het grote huis was nu doodstil. Ik haat cognac zoals elke likeur maar ik

[p. 649]

kon niet anders dan dat brandend vocht te drinken waartegen ik weinig bestand ben, want zoniet was ik ridder van Laer om de hals gevallen, midden in de nacht en dan zou ik nog grotesker geweest zijn dan hij, die tenminste een modus vivendi gevonden had in zijn huiselijk inferno.

Het was rond middernacht dat ik aanstalten maakte om te vertrekken, toen plots de deur van de kamer ruw opengerukt werd en Mevrouw van Laer verscheen. Er was geen perfecter heksgestalte denkbaar. Ze bekeek ons beiden met brandende ogen. Heel duidelijk zei ze toen: ‘Smeerlappen’ en sloeg de deur brutaal dicht.

De ridder deed me zwijgend uitgeleide. In een kroeg dronk ik traag een kop koffie, want mijn hoofd draaide.

.........

Toen ik de volgende dag het avondblad kocht, las ik dat Ridder van Laer, de bekende kunstliefhebber, in de nacht door zijn echtgenote met een keukenmes was vermoord. De waanzinnige vrouw had door slaapmiddelen een eind aan haar leven gemaakt. Een grote familie was zo uitgestorven.

Ik was aanwezig op de veiling van de kunstwerken. Ze brachten weinig op, de zogezegde ‘primitieven’ waren, zoals Mevrouw van Laer had gesist, ‘prullen’.

Het mooie herenhuis werd kort daarop afgebroken. Door het beeldige landgoed werd een banale nieuwe straat getrokken.

Op de muren van onze kerken prijken plakkaten die ons gebieden dat we ‘onze evennaaste moeten helpen’. Maar hoe had ik ridder van Laer kunnen helpen? Ik kon die feeks toch geen mep in haar gezicht geven. Of misschien toch wel? De herinnering aan die akelige soirée blijft me achtervolgen. Daarom schreef ik dit neer. Wat zou U gedaan hebben, waarde lezer?

30 september 1975