Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 119

[p. 741]

Boekbesprekingen

Ontaard journaal

Indien het zo is, dat poëzie in intens georganiseerde en geconcentreerde vormen informatie overdraagt, dan ligt het voor de hand, dat een lezer die dosis taalconcentraat niet te lang tot zich kan nemen zonder vermoeienis of verzadiging. Hetzelfde moge gelden voor het zogenaamde ‘poëtische proza’, waarvan de dichter Ignaas Veys een overdosis aanbiedt in zijn Ontaard journaal. In de ondertitel noemt hij de tekst - Een collage, een autobiografie soms -. Ik beken veel moeite te hebben gehad om een interne logica te vinden tussen de vele tekstfragmenten die hij hier lijmt. Ik kan zeggen, dat de karig bedrukte bladzijden veel metaforisch taalgebruik en nog meer elliptische zinnen bevatten, naast tussen-haakjes- en infinitiefzinnen. ‘Ik puzzel de ogenblikken in elkaar’, zegt het schrijvende ik (54). Puzzelen, knippen, lijmen, inderdaad, tot er een suite van woorden ontstaat in de gedaante van een ‘ontaard journaal’. Er drijven een aantal persoonsnamen voorbij in de woordenstroom, een zeker ik (houd me niet voor een playboy, beste lezer, zegt hij) driegt de fragmenten aan elkaar. Door een gemis aan structuur en finaliteit blijft het geheel schimmig en chaotisch. (Ontaard journaal is een uitgave van Sonneville, Brugge, 1973, 107 blz.)

Marcel Janssens

Schrijven voor de zon

De bundel Jacht op de zon (Baarn, Bosch & Keuning) van Wilna Burger is iets bijzonders. Het is mooie poëzie. Het zijn optimistische verzen, vol levensvreugde, verrukking om het bestaan, om de zon. Wij lezen verwonderd verzen, die zonder ironische distantie, maar evengoed zonder storende sentimenten de blijheid om de lente, de schepping, de natuur vertolken:

‘De eerste zonnestraal heeft zich
meester gemaakt van de dag
het gordijn is ondoordringbaar maar
het heeft een kier
een mes snijdt de bast doormidden:
zo ziet de vrucht er uit
rijk aan sap, door niets aangetast
wormvrij, klein maar fijn de goddelijke
pit
de zon staat vijf minuten op het balkon
de dag staat in het teken van de zon.’
(8)

[p. 742]

Niet alleen de dag, maar deze hele bundel en het leven dat erin beschreven wordt, staan in het teken van de zon. Het euforisch natuurvitalisme zoekt uitdrukking in altijd nieuwe beelden, nieuwe combinaties. De dichteres ziet een boom als ‘de grote dirigent van het landschap’ (7), een berkeblad ‘komt zo uit de oven / het is met gouden spinnetjes bestoven’ (9) of de voorjaarswei is, in een allegorisch beeld, een ‘rijkeluismeisje’, voortdurend begaan met haar opschik:

‘altijd was je bezig de wilgen opnieuw te schikken
het kikkerdril in dikke
trossen tegen het licht te houden’
(30).

Deze bundel is dan ook een werkelijke ‘jacht op de zon’, een volgehouden en in elk opzicht hernomen poging om de taal dezelfde lichtintensiteit en levenskracht te geven als de zon heeft Dat kan niet verlopen zonder hinderpissen en tegenkanting. Het landschap immers wijkt met de dag:

‘Het besmette water
het besmette licht
de zon, dat zeil
dat blinkende levensmiddelenschip
verdwenen uit het gezicht’ (12).

Dan maakt jubel plaats voor verontwaardigde zorg, wat aanleiding kan geven tot een gedicht als ‘Ode aan de merel’ (15), met zijn boeiende mengeling van deernis, bewondering en moederlijke bezorgdheid.

Maar we zouden deze poëzie onrecht aandoen door ze enkel voor te stellen als natuurlyriek. Onopvallend, en niet meer dan in enkele gedichten, krijgen de natuurbeelden een diepere lading. Het duidelijkst in het gedicht ‘Bij de dood van de zon’ (22):

‘Op een nacht heeft iemand aangebeld
de zon is dood zei hij pardoes
hij heeft zijn rug gebroken.
Op dat moment dacht ik te sterven
van kortademigheid.

Maar ik stierf niet
de verse lucht sloeg twee ijzeren hekken open
waardoor ik binnenwandelde
waardoor ik het rijk van de zon betrad
voor het eerst.’

De verbinding met de dood van de man van de dichteres (bij een auto-ongeval, zoals we vernemen op de kaft) ligt hier voor de hand. Vandaaruit moet men wel ook de andere zongedichten anders gaan lezen. Dan vallen ook de verborgen woorden, die wanhoop en verscheurdheid als ondertoon van de levensvreugde uitdrukken, meer op. Het licht van de zon is een ‘hartverscheurend omarmende medicijn’ (24), de bijen, met de lente, ‘herstellen het gat in het gras’ (25), en de seizoenen herstellen ‘tulpen uit brokken ijs’ en ‘een vrouw uit een weduwe’ (34).

Wanneer we deze dimensie erbij lezen, krijgt het vitalisme een veel grotere kracht en verliest het optimisme zijn gemakkelijke naïveteit. Dat de dichteres deze zonder meer waardige en bewonderenswaardige levenshouding zo zuiver kan verwoorden, is meer dan gewone poëtische verdienste:

‘Leven is een merel die zijn fluit pakt.
Dood is een oranje rups
die door de merel wordt opgegeten.’
(41)

Hugo Brems